به نام شهر، به کام روستا

پول‌نیوز، محمدهادی نظام‌پور - ويژگي‌هاي شهر و مفهوم آن در دوره‌هاي مختلف تاريخي و مناطق مختلف متناسب با هر سرزمين و در مسير تاريخ آن تفاوت‌هايي داشته است. معيارهاي شهرشدن در دوره‌هاي مختلف تاريخي و در مكان‌هاي مختلف نيز يكسان نبوده است. امروزه بيان تعريف جامعي از شهر كه بتواند همه شهرهاي جهان را دربرگيرد دشوار است، چراكه شهرها به نظام‌هاي اقتصادي و اجتماعي همساني وابسته نيستند و نكات مشتركي بين آنها وجود ندارد.

يكي از ساده‌ترين و بهترين معيارها براي تقسيم‌بندي سكونت‌گاه‌ها به شهر يا روستا در همه كشورهاي جهان، معيار كمي يا اندازه جمعيت است اين معيار نيز در كشورهاي مختلف يكسان نيست. براي مثال، ملاك تشخيص شهر در كشور فرانسه، جمعيت 2,000 نفر است كه مشابه ملاك جمعيتي در آلمان، جمهوري چك و تركيه است.

در روسيه این تعداد بيش از 12,000 هزار نفر، در اوكراين، مولداوي و تاجيكستان بيش از 10,000 نفر و در تركمنستان جمعيت بيش از 5,000 نفر شهر ناميده مي‌شود، به شرط آن‌كه بخشي از جمعيت شهري كه از توليدات زراعي امرار معاش مي‌كنند، بيش از 25 درصد جمعيت شهري را براي جمهوري‌هاي غربي و 32 درصد را براي تركمنستان تشكيل ندهد.

در ایران و تا سال 1389 روستاهاي مركز بخش با هر ميزان جمعيت و روستاهاي واجد شرايط، چنان‌چه در تراكم كم داراي 4,000 و در تراكم متوسط داراي 6,000 نفر جمعيت بودند، مي‌توانستند به‌عنوان شهر شناخته شوند. این روند در سال 1389 تسهیل و بدین صورت تغییر نمود که روستاهاي مركز بخش با هر جمعيتي، و روستاهاي واجد شرايطی که هیچ اشاره‌ای به آنها در قانون نشده، چنان‌چه داراي 3,500 نفر جمعيت باشند، شهر شناخته مي‌شوند.

تغییرات قانون و تسهیل در تبدیل روستا به شهر را در راستای برقراری عدالت اجتماعی و بهره‌مند شدن روستاییان از خدمات شهری همچون آب، برق، گاز و... ارزیابی می‌کنند. برخی از صاحب‌نظران با مثبت ارزیابی کردن این اتفاق، آن را اقدامی برای ارایه خدماتی بهتر به روستاها و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها قلمداد می‌کنند.

هر چند این دلیل بسیار پسندیده است، اما واقعیت آن است که در واقعیت نتیجه‌ای غیر از این حاصل شده است. هم‌اکنون بسیاری از روستاهای پوست‌انداخته و تبدیل به شهر شده از حداقل امکانات زیرساختی و شهرنشینی برخوردار نیستند، بیمارستان، درمانگاه مجهز، سینما و مکان‌های تفریحی ندارند. هنوز خیلی از خیابان‌ها و کوچه‌ها در این شهرهای نوپا یا آسفالت نشده‌اند یا آسفالت آن‌ها بر اثر گذشت زمان از بین رفته است.

بسیاری از کارشناسان، این اتفاق را موجب نابودی فعالیت اقتصادی در بخش دامداری و کشاورزی روستاها عنوان می‌کنند. دلیل این امر نیز نهی قانونی انجام خدمات کشاورزی و دامداری در شهرها است. به همین دلیل فعالیت‌های کشاورزی و دامداری در مناطق روستایی که به شهر تبدیل شده‌اند، با محدودیت مواجه می‌شود. لذا با اجرای چنین طرحی کشاورزی و دامداری نیز به سمت نابودی و انقراض کشیده خواهد شد.

تبدیل روستا به شهر حتی اگر با خیرخواهی صورت پذیرفته باشد، به دلیل عدم تأمین امکانات زیرساختی و نبود برنامه‌ریزی برای رفع نیازهای ابتدایی در این شهرها، باعث به‌وجود آمدن مشکلات بسیاری برای ساکنان این مناطق می‌شود. تنها ره‌آورد این تغییر برای ساکنین روستاهای گذشته و شهرهای نوپای امروزی، پرداخت عوارض شهری است.

از سوی دیگر این تغییر باعث به‌وجود آمدن نیازهای متفاوتی در میان مردم می‌شود؛ زیرا آنها انتظار فراهم آمدن امکاناتی در حد یک شهر را دارند و از این‌که از شهر شدن فقط نام شهر را یدک می‌کشند و از حضور امکانات جدید خبری نیست، اظهار نارضایتی می‌کنند. از سوی دیگر تناقضات فرهنگی نیز به تدریج در این شهرها بروز خواهد کرد.

به عقیده کارشناسان امور اجتماعی، صرف تبدیل روستا به شهر نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای ساکنین باشد، بلکه باید زیرساخت‌های مورد نیاز زندگی شهری نیز در این مناطق فراهم شود. برخی شهرهای تازه تاسیس با وجود گذشت سال‌ها هم‌چنان از امکانات و تجهیزات لازم بی‌بهره‌اند.

گلزار یکی از شهرهای استان کرمان است. شهری که به غیر از پیشوند نام شهر کمتر نشانی از این نهاد مدنی را دارد. نبود بیمارستان و پزشکان متخصص، عدم بهره‌مندی از خدمات درمانی و داروخانه‌ای شبانه‌روزی، نبود وسایل حمل و نقل عمومی، نبود فضاهای سبز مناسب برای تفریح و استراحت کودکان و بزرگسالان، عدم بهره‌مندی از نعمت گاز طبیعی و بیکاری‌گسترده، فقط بخشی از مشکلات این شهر است. تقریباً هیچ یک از کوچه‌های این شهر آسفالت نیست. خیابان‌های با روکش نامناسب و کوچه باغی از دیگر ویژگی‌های این شهر است.

بر خلاف قوانین جاری در محیط‌های شهری، آن‌چه در گوشه گوشه این شهر دیده می‌شود رواج فعالیت‌های دامداری و کشاورزی است. رخدادی که نشان از ناامیدی مردم این شهرها از فعالیت در حوزه‌های اقتصادی متناسب با شهرنشینی دارد.

به نظر می‌رسد کلمات فاخر روستایی و دهاتی در نگاه سطحی و به دور از منطق برخی افراد کم ارزش جلوه کرده است. اتفاقی که باعث می‌شود تا تبدیل روستا به شهر، تنها به دلیل شهری خوانده شدن ساکنین، فعالیتی ارزشمند تلقی شود. بسیاری از سیاسیون از این تفکر ناصواب به جهت پوشش ضعف کاری خود بهره می‌برند.

ایشان بدون لحاظ تبعات تبدیل روستاها به شهر و عدم تعهد به تأمین زیرساخت‌های متناسب با آن، تنها به تغییر تابلوها و عناوین اکتفا می‌کنند. تغییرات ظاهری که توقعات فراوانی برای ساکنین و حتی مهمانان ایجاد می‌کند و در عمل هیچ خیری برای ایشان در بر ندارد.