چالش های اقتصاد در یک روستای مرموز

پول‌نیوز؛ رسول خدادوست* - در عصر حاضر که به عصر تکنولوژی معروف است دیدن کسانی که از حداقل تکنولوژی روز بهره مند نیستند ممکن است تعجب برانگیز باشد، اما حیرت انگیزتر این است که مردمانی حتی با وجود امکان بهره مندی از تکنولوژی پیشرفته امروزی، به اختیار خود از آن استفاده نمی کنند، در شهرستان طالقان روستایی به نام " ایستا "( به آن فانوس آباد و کوی منتظران نیز گفته می شود) وجود دارد که مردم آن، به پیروی از پیشوای خود میرزا صادق مجتهد تبریزی سبک زندگی گذشتگان را اختیار کرده اند و از وسایل و امکانات مدرن دوری میکنند به تعبیری آنها در دویست سال پیش متوقف شده اند و به همین دلیل به آنها " اهل توقف " نیز گفته می شود. آنها به دور روستای خود حصاری کشیده اند و هر کسی را در آن راه نمی دهند و شاید کمتر کسی رفتن به آنجا را توصیه کند...

مردمان روستای ایستا، تلفن، رادیو، ساعت، تلویزیون، اینترنت، برق، مطبوعات، بهداشت و درمان امروزی، آب لوله کشی، اتومبیل و آموزش و پرورش به سبک مدارس ما را ندارند؛ حتی شناسنامه ندارند بنابراین یارانه دریافت نمی کنند و جزء آمار جمعیت ایران نیز به حساب نمی آیند. رفتار اقتصادی آنها ما را در جهان شمول بودن اصول علم اقتصاد آنگونه که نئوکلاسیک ها می گویند به شک وا می دارد در علم اقتصاد مبنا را بر امکان وجود مبادله می گیریم و از نتایج مهم آن شکل گیری تقسیم کار است زیرا با وجود مبادله، افراد می توانند با تخصص در یک بخش و حرفه، هزینه تمام شده کالای خود را به حداقل برسانند و مزیت نسبی ایجاد کنند، اما در این روستا مالکیت خصوصی به آن معنی که ما در جاهای دیگر می بینیم وجود ندارد بنابراین بازار و مبادله ایی شکل نمی گیرد.

شاید مهم ترین اصل اقتصادی پیگیری نفع شخصی توسط افراد باشد به همین خاطر است که در تمامی مدل های اقتصادی، ما سعی می کنیم مبنای اصلی ترجیحات افراد را منافع مادی آنها در نظر بگیریم ازاین رو همواره بُعد اقتصادی و لذت مادی در توابع مطلوبیت پررنگ است، اما مردمان اهل توقف که زندگی زاهدانه ایی را در پیش گرفته اند هیچ عجله ایی برای کسب مال بیشتر ندارند و هیچ وقت بر سر مال خود با دیگری نزاع نمی کنند و در صورت بروز اختلاف به راحتی از مال خود می گذرند، آنها به مظاهر دنیای امروزی ما پشت کرده اند و ترجیحاتشان بر مبنای دیگری غیر از منافع مادیِ شخصی شکل گرفته است.

شاید گفته بشود چنین افرادی در همه جا هستند و سخن بجایی است اما در اینجا مسئله یک فرد یا یک خانواده نیست بلکه مدیریت زندگی یک مکان است، اهل توقف مدیریتی یکپارچه در سازوکارهای اقتصادی روستای خود که به نوعی کشور آنها محسوب می شود در پیش گرفته اند و این نتایجی متفاوت از آنچه در علم اقتصاد می خوانیم ایجاد کرده است فکر میکنم نتیجه اولیه نبود روحیه پیروی از نفع شخصی، حذف رقابت اقتصادی است یعنی آنچه که ایده آل اقتصاددانان است، اما در نبود این رقابت بر خلاف آنچه اقتصاددانان پیش بینی میکنند در این روستا کم کاری، تضییع حقوق مصرف کنندگان و یا حاکمیت گروهی بر دیگری و همینطور انحصار و به تبع آن احتکار اتفاق نمی افتد هیچ وقت پیر و سکان دار روستای ایستا اراده خود را بر دیگران تحمیل نمی کند و یا در راستای منافع اقتصادی خود از آنها بهره کشی نمی کند، چراکه ترجیحات وی با منافع اقتصادی بهینه و حداکثر نمی شود و مسئله او حداکثر کردن سود، لذت و منافع شخصی نیست.

اما شاید بپرسید چه چیزی در نبود مالکیت خصوصی، رقابت اقتصادی و عدم پیگیری منافع اقتصادی تنظیم گر روابط اقتصادی آنها است؟

اعتقادات و ارزش های آنها مهمترین مانع بروز خلل در روابط اقتصادی و اجتماعی آنهاست. برای آنها رعایت حقوق دیگران، کمک و همراهی در کارهای روستا و ظلم نکردن به همنوع خود بسیار راحت تر از پشت پا زدن به امکانات روز و خدمات دولتی است که از آن پرهیز می کنند. آنها تمامی اینها را وظیفه شرعی خود می دانند و در رفتار دینی خود مقلد میرزا صادق هستند و پایبندی خود به قواعد و چارچوبی که این مجتهد بدان عمل می کرده است را تقریبا تخطی ناپذیر می دانند.

در پایان به نظرم اشاره به این نکته مهم است که به هیچ وجه نمی خواهم اینطور نتیجه گیری کنم که علم اقتصاد در تبیین پدیده ها و رفتار اقتصادی راهی از پیش نمی برد؛ بلکه بیشتر خواستم تلنگری بر خودمان زده باشیم تا نقاط ضعف بنیان های علم اقتصاد را بهتر بشناسیم، من حتی سیستم مدیریتی و سازوکارهای اقتصادی اهل توقف را نیز در سطح کلان توصیه نمی کنم، این خود بحث مفصل و جدایی است که اگر عمری باقی بود در یادداشت های بعدی به آنها خواهم پرداخت.

مطالعه کتاب روستای ایستا نوشته حسین عسگری خالی از لطف نیست، این کتاب اطلاعات خام روستا را به خوبی پوشش داده است.