بهره وری و جایگاه آن در رشد اقتصادی منفی 9.8 درصدی ایران

پول نیوز- محمدکاظم ابراهیمی، متخصص بهره وری و عضو آکادمی جهانی علوم بهره وری در یادداشتی اختصاصی برای پول نیوز نوشت:

در سال های اخیر برخی مسئولان سازمان ملی بهره وری ایران، آمارهایی را درباره میزان بهره وری در ایران کردند و از جمله دکتر رویا طباطبایی یزدی رئیس این مرکز در سال های 1392 تا 1396 اعلام کرد که رشد اقتصادی ایران در سال 1393 حدود 3 درصد بوده و 2.1 درصد آن از محل بهره وری تامین شده است.

به نظر بنده، چنین آماری صحت ندارد. به دلیل این که در برخی سال ها فروش نفت ما بالا رفته و رشد اقتصادی افزایش یافته است. رفع تحریم و افزایش فروش نفت به عنوان بهره وری تلقی شده است. در حالی که این کار، درست نیست.

بهره وری یعنی این که ما باید نشان بدهیم چه راهکارهایی را به کار بسته و  چه کارهایی را انجام داده ایم و در کجا بهره وری افزایش پیدا کرده است. قبلا، فروش نفت را داشته و فروش بیش تری هم داشته ایم. اگر بنا به دلایلی، فروش نفت کمتر شده و بعداً دو مرتبه توانسته ایم نفت بفروشیم، این دیگر بهره وری نیست.

چنین چیزی امکان ندارد که 2 درصد از 3 درصد رشد اقتصادی، از محل بهره وری تامین شده باشد. البته امکان دارد 3 درصد اتفاق افتاده باشد. به دلیل این که تولید ناخالص داخلی افزایش پیدا کرده باشد ولی آن 2.1 درصد رشد از محل بهره وری نبوده است.

اگر ما ادعا کنیم بخشی از رشد اقتصادی از محل بهره وری بوده است، باید بتوانیم نشان بدهیم که چه کاری کرده ایم که رشد بهره وری بالا رفته و توانسته است به رشد تولید ناخالص داخلی کمک کند.
باید مشخص شود چه راهکارهایی را اجرا کرده ایم، کدام خلاقیت ها را داشته ایم و کدام سیستم ها مدیریتی را پیاده کرده ایم و در کجاها پیاده کرده ایم که منجر به افزایش بهره وری شده است.

درست نیست که یک ادعای کلی مطرح شود و بعد نتوانیم به جزئیات آن بپردازیم یا نتوانیم نشان بدهیم این رشد 2.1 درصدی به چه دلیل، به چه علت و با اجرای کدام راهکارها به دست آمده است.
به طور مشخص من ندیدم سازمان ملی بهره وری از سال 1392 به بعد راهکارهای خاصی را در پیش بگیرد و بهره وری را افزایش بدهد. همین الان هم سازمان ملی بهره وری ایران، موثر عمل نمی کند. یعنی این سازمان، خیلی بی اثر و کم اثر شده.

درباره نرخ رشد اقتصادی ایران در سال 2019 که پیش بینی شده است منفی 9.8 درصد خواهد شد، می توانم بگویم که سازمان برنامه و بودجه و مرکز پژوهش های مجلس در این زمینه مطالعاتی انجام داده اند.
مرکز پژوهش های مجلس، مطالبی را در زمینه بهره وری به نشست سران قوا ارائه کرده بود تا با اثرات تحریم ها مقابله شود. توضیح داده بودند که چگونه می توانیم رشد اقتصادی را بدون استفاده از نفت تامین کنیم.

در گزارش این مرکز، راهکار مشخصی ندیدم. به طور مختصر آن را بررسی کردم ولی این نهادها، هیچکدام به مساله بهره وری نپرداخته اند. همه این نهادها استقراض از صندوق توسعه ملی یا افزایش مالیات ها را برای تامین هزینه های دولت اعلام کرده اند.
همچنین فروش اوراق قرضه را اعلام کرده اند. این وضع نشان می دهد که مسئولان و مدیران اقتصادی ما، هیچ توجهی به موضوع بهره وری ندارند. در حالی که در وضعیت فعلی، راهکار بهره وری، می تواند یکی از راهکارهای بسیار مهم و تاثیرگذار در تامین حداقل های رشد اقتصادی کشور باشد.

اگر وضعیت فعلی ادامه پیدا کند و مدیریت اقتصاد کلان و مدیریت اقتصاد خُرد و بنگاه، روش فعلی خود را ادامه بدهند، قطعاً میزان بهره وری در حالت رشد اقتصادی منفی 9.8 درصد، سقوط می کند.
اما اگر قرار باشد بهره وری سقوط نکند و به افزایش رشد اقتصادی کمک کند، ما باید راهکارهایی را به کار بگیریم.
البته این راهکارها را چند بار به مسئولان در دولت پیشنهاد کرده ام. من پیشنهاد داده ام که ما باید به سمت تحقق «دولت ناب» برویم. یعنی کارایی دولت را بالا ببریم، فرآیندها را اصلاح کنیم و زمان فرآیندی را کاهش بدهیم.

یک نکته دیگر این است که به سمت راهکارهایی برویم که بتواند هزینه های بنگاه های ما را پایین بیاورد. یعنی بتوانیم در بنگاه داری، تجدید نظری در مسائل مدیریتی داشته باشیم. منظور از مدیریت یعنی سیستم های مدیریت.

ما 100 هزار بنگاه کوچک و متوسط و بزرگ در کشور داریم و ارزش واقعی در این بنگاه ها ایجاد می شود. تا الان چه راهکارها، تکنیک ها و ابزارهایی را برای ارتقای بهره وری بنگاه ها آموزش داده و تشویق کرده ایم که بنگاه ها به کار بگیرند؟ اگر این کارها انجام می شد بنگاه ها می توانستند هزینه های خودشان را کاهش بدهند و سرعت تولید را زیاد کنند و هم این که قیمت تمام شده خود را پایین بیاورند.

راهکارهای زیادی در این زمینه وجود دارد. یکی از راهکارهایی که در موقعیت فعلی موثر می دانم راهکار شرکت مکینزی (مکنزی) است که برای حدود 10 هزار واحد صنعتی در همه کشورها و قاره های مختلف جهان اجرا کرده است.
این شرکت نشان داده است که ارتقای عملکرد مدیریت در هر بنگاه، منجر به افزایش بهره وری می شود.

حتی با عدد و رقم، این موضوع را اعلام کرده اند یعنی گفته اند اگر 20 درصد عملکرد مدیریت در هر بنگاه بهبود پیدا کند، منجر به این می شود که 6 درصد تولید آن شرکت بهبود پیدا کند و منجر به این می شود که نیاز به سرمایه گذاری 30 درصد کاهش پیدا کند. همه این کارها در دنیا تجربه شده اما ما نسبت به تجربه دنیا بی توجه هستیم.