افزایش قیمت مواد غذایی و سوخت بحران سیاسی در کشور‌ها را بدنبال داشته اشت

اکنون پس از حدود یک دهه که از شروع تنش‌ها در کشور‌های خاورمیانه و آفریقای شمالی می‌گذرد، قیمت جهانی مواد غذایی دوباره افزایش یافته است. قیمت‌ها قبلا یک بار در اوایل سال جاری به بالاترین سطح خود رسیده بود، زیرا همه‌گیری و بحران آب و هوا کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده و امنیت غذایی میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند. با آغاز جنگ روسیه در اوکراین وضعیت بسیار بدتر شد و همین موضوع باعث افزایش سایر هزینه‌های ضروری روزانه زندگی از جمله سوخت شد.

افزایش قیمت انرژی بر این درد افزوده است. قیمت جهانی نفت تقریبا ۶۰ درصد بالاتر از یک سال گذشته رفته و هزینه زغال سنگ و گاز طبیعی نیز افزایش یافته است.

بسیاری از دولت‌ها برای محافظت از شهروندان خود تلاش می‌کنند، اما اقتصاد‌های شکننده‌ای که برای عبور از بحران مالی سال ۲۰۰۸ و بیماری همه‌گیر وام‌های زیادی گرفته‌اند، آسیب‌پذیرترین آن‌هاست. از آنجایی که رشد اقتصادی کاهش می‌یابد، ارز کشور‌های مختلف تحت تاثیر قرار گرفته و پرداخت بدهی‌ها دشوارتر می‌شود، حفظ یارانه‌ها برای مواد غذایی و سوخت دشوار خواهد بود؛ به خصوص اگر قیمت‌ها همچنان در حال افزایش باشد.

بر اساس گزارش بانک جهانی نزدیک ۶۰ درصد از فقیرترین کشور‌ها قبل از حمله به اوکراین در تنگنای بدهی یا در معرض خطر بالای آن قرار داشتند.

شاخص بهای مواد غذایی که همه ساله از سوی سازمان ملل متحد منتشر می‌شود حتی پیش از آغاز جنگ اوکراین افزایش بهای موادغذایی را پیش بینی کرده بود، اکنون با وقوع جنگ در اوکراین به عنوان کشوری که حدود ۵۰ درصد از ذرت جهان و بیش از ۶۰ درصد ذرت اروپا را تأمین می‌کند، بهای مواد غذایی در جهان به ویژه در آسیا بیش از ۲۰ درصد افزایش یافته است.

بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، جنگ در اوکراین در حالی وارد سومین ماه خود شده که قیمت مواد غذایی در سراسر جهان به ویژه در آسیا به بالاترین سطح خود رسیده است.

سازمان ملل همچنین هشدار داد که اگر بنادر اوکراین که به دلیل جنگ بسته شده اند، بازگشایی نشوند، میلیون‌ها نفر در جهان با خطر گرسنگی مواجه خواهند شد.

در هشت ماه قبل از جنگ، حدود ۵۱ میلیون تن غلات از ۷ بندر دریای سیاه در اوکراین صادر می‌شد. اختلال ناشی از جنگ باعث شده است که قیمت صادرات گندم و ذرت بیش از یک پنجم افزایش یابد.

زمانی که مردم در سال ۲۰۱۱ به خیابان‌های مصر ریختند، درباره آزادی و عدالت اجتماعی و همچنین نان شعار سر می‌دادند. در آن زمان به دلیل افزایش سرسام آور قیمت کالا‌هایی مانند گندم، هزینه مواد غذایی اصلی نیز افزایش یافته بود. اکنون بیش از یک دهه پس از بهار عربی، قیمت جهانی مواد غذایی بار دیگر افزایش می‌یابد.

به گزارش سی ان ان، در پی شیوع کرونا، تغییرات جوی نامناسب و بحران‌های آب و هوایی که کشاورزی را تحت تاثیر قرار داد و در نتیجه امنیت غذایی میلیون‌ها نفر را با تهدید مواجه کرد، قیمت مواد غذایی در اوایل سال جاری به بالاترین سطح خود رسید. پس از آن حمله روسیه به اوکراین اوضاع را وخیم‌تر کرد و باعث افزایش بیشتر دیگر هزینه‌های روزمره ازجمله سوخت شد.

مجموع آنچه گفته شد احتمالا موجی از بی‌ثباتی سیاسی را ایجاد خواهد کرد، زیرا افرادی که پیش از این از سران دولت ناامید شده‌اند، به دلیل افزایش هزینه‌های زندگی به ستوه می‌آیند و کنترل خود را از دست می‌دهند.

ربح آرزکی، کارشناس ارشد مدرسه دولتی کندی هاروارد و اقتصاددان ارشد سابق بانک توسعه آفریقا، اوضاع را بسیار نگران کننده خواند. ناآرامی‌ها در سریلانکا، پاکستان و پرو در هفته گذشته وجود خطرات را برجسته‌تر می‌کند.

اعتراض‌ها در سریلانکا به دلیل کمبود گاز و دیگر مواد ضروری شعله ور شد. تورم دورقمی در پاکستان نیز اعتراضاتی به دنبال داشته است. دست کم شش نفر در اعتراض‌های ضد دولتی اخیر پرو که با افزایش قیمت سوخت در این کشور شعله ور شده بود، جان خود را از دست دادند. اما انتظار نمی‌رود که بحران‌های سیاسی به همین کشور‌ها محدود شود.

همیش کنار (Hamish Kinnear)، تحلیلگر اوضاع خاورمیانه و شمال آفریقا در وریسک ماپل کرافت (Verisk Maplecroft)، یک شرکت مشاوره‌ای در زمینه خطرات جهانی، معتقد است، مردم هنوز تاثیر کامل افزایش قیمت‌ها را احساس نکرده اند.

پیش از شکل گیری اعتراض‌های ضد دولتی که به عنوان بهار عربی شناخته می‌شود و در اواخر سال ۲۰۱۰ در تونس آغاز شد و در سراسر خاور میانه [غرب آسیا]و شمال آفریقا گسترش یافت، قیمت مواد غذایی با سرعت افزایش یافته بود. شاخص قیمت مواد غذایی که سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل آن را اندازه گیری می‌کند، در سال ۲۰۱۰ به ۱۰۶.۷ و در سال ۲۰۱۱ به ۱۳۱.۹ رسید که در آن زمان یک رکورد محسوب می‌شد.

یک منتقد اماراتی در ژانویه سال ۲۰۱۱ با اشاره به اقدام اعتراضی محمدبوعزیزی که خود را در خیابان به آتش کشید و به راه اندازی انقلاب در تونس و در نهایت جهان عرب کمک کرد، نوشت محمد بوعزیزی خود را به این دلیل به آتش نکشید که نمی‌توانست وبلاگ بنویسد یا رأی دهد. وی افزود، مردم خود را به آتش می‌کشند، زیرا نمی‌توانند بایستند و شاهد افسردگی خانواده هایشان باشند آنهم نه از روی اندوه بلکه از روی گرسنگی.
جنگ در اوکراین و افزایش قیمت جهانی گندم

اوضاع در کشور‌های مختلف متفاوت بود، اما تصویر بزرگتر شفاف بود. افزایش قیمت گندم عامل اصلی مشکل بود.

اوضاع اکنون بدتر از آن زمان است. قیمت جهانی مواد غذایی به رکورد تازه‌ای رسیده است. شاخص قیمت مواد غذایی سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل که روز جمعه منتشر شد در ماه مارس به ۱۵۹ ممیز ۳ رسید که در مقایسه با ماه فوریه ۱۳ درصد افزایش داشته است. انتظار می‌رود وقوع جنگ در اوکراین که یک صادر کننده مهم گندم، ذرت و روغن‌های گیاهی است، همچنین تحریم‌های شدیدی که ضد روسیه اعمال شده است، کشوری که تولید کننده کلیدی گندم و کود به شمار می‌رود، بیش از پیش باعث افزایش قیمت مواد غذایی در ماه‌های آینده شود.

گیلبرت هونگبو، رئیس صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی، ماه گذشته گفت، ۴۰ درصد از صادرات گندم و ذرت اوکراین به کشور‌های منطقه خاورمیانه و آفریقا انجام می‌شود که در حال حاضر با مشکل گرسنگی و کمبود مواد غذایی دست و پنجه نرم می‌کنند و کمبود بیشتر مواد غذایی یا افزایش مجدد قیمت‌ها می‌تواند به ناآرامی‌های اجتماعی در این مناطق دامن زند.

آنچه بر این مشکل می‌افزاید، افزایش قیمت انرژی است. قیمت جهانی نفت در مقایسه با یک سال قبل تقریبا ۶۰ درصد افزایش یافته و این درحالی است که قیمت زغال سنگ و گاز طبیعی نیز شاهد رشد چشمگیری بوده است.

بسیاری از دولت‌ها تلاش می‌کنند از مردم خود محافظت کنند، اما کشور‌هایی که دارای اقتصاد‌های شکننده هستند و برای عبور از بحران مالی سال ۲۰۰۸ و پیامد‌های همه گیری کرونا وام‌های سنگین گرفته اند، آسیب پذیری بیشتری دارند.

با توجه به کاهش رشد اقتصادی کشورها، ارزش پول ملی آن‌ها کاهش می‌یابد و در نتیجه آن‌ها را برای پرداخت بدهی هایشان با مشکل مواجه می‌کند و درنتیجه تداوم پرداخت یارانه‌ها برای مواد غذایی و سوخت دشوارتر خواهد بود، به خصوص اگر قیمت‌ها نیز همچنان در حال افزایش باشند.