خاموش کردن موتور نقدینگی از مسیر انضباط پولی

با آغاز به کار دولت سیزدهم مسئله کنترل رشد نقدینگی و تورم به عنوان یکی از مهمترین اولویت‌های اقتصادی دولت و بانک مرکزی مورد توجه قرار گرفت. بررسی نرخ رشد دوازده‌ماهه نقدینگی نشان می‌دهد که نرخ رشد نقدینگی از ۴۲.۸ درصد در پایان مهرماه ۱۴۰۰ طی یک روند نزولی به ۳۷.۳ درصد در پایان اردیبهشت­ماه ۱۴۰۱ کاهش یافته است.

البته طبق اعلام بانک مرکزی، ۲.۶ واحد درصد از رشد نقدینگی در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ به افزایش پوشش آماری (اضافه شدن اطلاعات بانک مهراقتصاد در آمار‌های پولی، بواسطه ادغام بانک‌های متعلق به نیرو‌های مسلح در بانک سپه) مربوط بوده و در صورت عدم لحاظ افزایش پوشش آماری مذکور، رشد دوازده ماهه نقدینگی در پایان اردیبهشت­ماه ۱۴۰۱ به ۳۴.۷ درصد کاهش می­‌یابد. از اینرو رشد دوازده‌ماهه نقدینگی منتهی به پایان اردیبهشت ­ماه ۱۴۰۱ (با پایه همگن) نسبت به رشد دوره مشابه سال قبل (۳۸.۸ درصد)، معادل ۴.۱ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد.

همچنین، رشد نقدینگی در یک ماهه اردیبهشت ۱۴۰۱ معادل با ۲.۵ درصد بوده است که نسبت به دوره مشابه سال قبل (۳.۲ درصد)، ۰.۷ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد.

از نیمه دوم سال ۱۴۰۰، رشد پایه پولی متاثر از رویکرد انضباط­گرایانه دولت و سیاست­های پولی و نظارتی فعال بانک مرکزی به­طور قابل ملاحظه­ای کاهش یافته است. بررسی آمار‌های پولی نشان می‌دهد که رشد دوازده­ماهه پایه پولی از ۴۲.۶ درصد در پایان تیرماه ۱۴۰۰ به ۳۰.۵ درصد در پایان اردیبهشت­ماه سال ۱۴۰۱ کاهش یافته‌است.

لازم به ذکر است که رشد دوازده ماهه پایه پولی در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به رشد دوره مشابه سال قبل (۳۱.۵ درصد) نیز به میزان ۱.۰ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. همچنین، پایه پولی در پایان اردیبهشت­ماه سال ۱۴۰۱ نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ معادل ۶.۵ درصد رشد یافته که نسبت به رشد دوره مشابه سال ۱۴۰۰ (۷.۴ درصد)، ۰.۹ واحد درصد کاهش نشان می­دهد.

سپرده‌های دولت آزاد شد، حجم ریپو کاهش یافت

عامل اصلی رشد پایه پولی در پایان اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۱ نسبت به پایان سال قبل، خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی متاثر از کاهش سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی بوده است. دلیل کاهش سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی در پایان اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱، اجرای طرح مردمی‌سازی توزیع عادلانه یارانه‌ها و واریز یارانه نقدی (مربوط به دو ماه اردیبهشت و خرداد) جمعاً به میزان ۴۶۸ هزار میلیارد ریال به حساب افراد مشمول یارانه با هدف حمایت از خانوار‌ها در ۱۹ اردیبهشت‌ماه سال جاری می‌باشد. لازم به توضیح است، بانک مرکزی در راستای جذب نقدینگی ایجاد شده و کاهش اثرات پولی ناشی از اجرای طرح مردمی‌سازی توزیع عادلانه یارانه‌ها، کاهش حجم ریپو (عملیات بازار باز) و فروش اوراق بدهی دولت را در سال ۱۴۰۱ در دستور کار قرار داده است.

اصلاح رابطه مالی دولت و بانک مرکزی موثر در کنترل پایه پولی

در خصوص عملکرد مالی دولت در سال ۱۴۰۱ و طبق اعلام بانک مرکزی، بر خلاف رویه دو ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۰ که عمده تامین مالی دولت با اتکای به منابع حساب تنخواه گردان خزانه و مبتنی بر ایجاد بدهی به بانک مرکزی صورت گرفته بود، پرداخت‌های دولت در دو ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱ با اتکای منابع سپرده‌ای خود بوده است. لذا، یکی از تحولات مثبت شکل گرفته در خصوص رابطه مالی دولت و بانک مرکزی که عمدتا به رویکرد منضبطانه دولت سیزدهم ارتباط می‌یابد، اتکای بیشتر دولت به منابع خود بوده است.

گفتنی است بانک مرکزی از ابتدای سال جاری اصلاح نظام بانکی در سه محور اصلاح رابطه دولت و بانک مرکزی، بانک مرکزی و بانک‌ها و همچنین بانک‌ها و مشتریان را به طور جدی کلید زده است. در همین راستا مدیریت استفاده دولت از تنخواه گردان به عنوان یکی از ارکان مهم اصلاح رابطه دولت و بانک مرکزی با هماهنگی بین سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی اجرایی شده و دولت در سال جاری تاکنون از تنخواه خود استفاده نکرده است.

بنا به اعلام رییس کل بانک مرکزی و پیرو مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا مقرر شده است خزانه داری کل کشور ابتدا از منابع رسوب شده دولت نزد بانک مرکزی استفاده کند و دریافت تنخواه آخرین راهکار دولت برای تامین منابع مالی خود باشد.

خاموش کردن موتور رشد نقدینگی از کانال انضباط بخشی نظام بانکی

وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان در این خصوص گفت: اقدامی که در حال حاضر در وزارت اقتصاد و امور دارایی و بانک مرکزی در دستور کار قرار دارد، خاموش کردن موتور رشد نقدینگی از کانال انضباط بخشی نظام بانکی است. در واقع مسیری که دولت سیزدهم در پیش گرفته عملا پیاده‌سازی انضباط پولی-مالی در کشور است که هرچقدر این انضباط تداوم داشته باشد می‌توان امیدوار باشیم که رشد نقدینگی کاهش پیدا کند یا کنترل شود.

وی ادامه داد: شفافیت صورت‌های مالی، کنترل ترازنامه بانک ها، تفکیک بانک‌های بد از بانک‌های خوب، انضباط بخشی به بانک‌ها بد، فشار سنگین برای برقراری انضباط بانکی برای بانک‌های پرریسک و بد، کاهش ریسک بانک‌های بد، محدودیت بر رشد ترازنامه بانک‌های بد (منظور از بانک‌های بد یعنی بانک‌های پرریسک)، کاهش تحمیل تسهیلات تکلیفی به سیستم بانکی و سالم سازی ترازنامه آن‌ها جزو سیاست‌های انضباط بخشی نظام بانکی است که در دستور کار قرار دارد و هرچقدر سرعت بیشتری در اجرا داشته باشد، می‌توان امیدوار به کاهش بیشتر رشد نقدینگی باشیم.