ایران در شمال و جنوب ۸۵۰۰ کیلومتر ساحل دارد، اعدادی که بیانگر ظرفیت ایران برای دسترسی دریایی به جهان است. واقعیت این است که کشتی به صرفه‌ترین روش حمل و نقل بین المللی است. کشتی بهترین وسیله برای حمل و نقل کالا بین کشور‌هایی است که دسترسی به دریا‌ها و آب‌های آزاد دارند و، چون ایران در شمال و جنوب به ظرفیت کشتیرانی دسترسی دارد، بهترین فرصت را در زمینه صادرات و ترانزیت رقم می‌زند.

بحران‌های سیاسی و نظامی

اگرچه کشتی بهترین وسیله حمل و نقل بین المللی است و استقبال قابل توجهی از آن به عمل می‌آید، اما در بازی‌های سیاسی و نظامی، این ظرفیت و فرصت در معرض جدی‌ترین تهدید‌ها قرار می‌گیرد. کشتی‌هایی که ماهیت اقتصادی دارند، اما در بازی‌های سیاسی تهدید و حتی نابود می‌شوند. شرایط تهدید‌های نظامی باعث می‌شود تا روش ارزان جابجایی کالا، به روشی گران، پرخطر و چالش آفرین تبدیل شود.

ظرفیت زمینی و دریایی

ایران به واسطه ظرفیت قابل توجهی که در سه بخش دریا، زمین (ریل و جاده) و هوایی دارد، بهترین گزینه برای کشور‌هایی است که قصد دارند کالا‌های خود را از این گوشه جهان به گوشه دیگر صادر کنند. از سوی دیگر شمال کشور و دریای خزر محل عبور مناسبی برای کالا‌های صادراتی است تا کشور‌هایی که قصد دارند کالا‌های خود را به کشور‌های تازه استقلال یافته و اوراسیا صادر کنند، کالاهایشان را تا دریای عمان یا خلیج فارس برسانند، از آنجا به وسیله جاده یا ریل به شمال کشور ارسال کنند و در نهایت در کشتی‌های دریای خزر بارگیری و به کشور مقصد برسانند.

دریای فراموش شده خزر

اگرچه دریای خزر ظرفیت بزرگی برای کشت رانی است، اما قرارداد‌های بین المللی که از گذشته دور، ایران را برای کشتیرانی در دریای خزر با چالش بزرگ ممنوعیت رو به رو کرده بود، این ظرفیت و نعمت خدادادی را از ایران گرفته و باعث شده بود نتوانیم چرخه حمل و نقل از شمال به جنوب را تکمیل کنیم.

بیشتر بخوانید:

منطقه آزاد انزلی بدنبال حمل و نقل ترکیبی

پایان یافتن ممنوعیت‌ها

با پایان یافتن قرارداد‌های ذلت بخش، ایران توانست از حق قانونی خود بهره بگیرد و بار دیگر به عرصه کشتیرانی دریای خزر بازگردد. اما همچون گذشته‌های دور، در خواب سنگینی به سر می‌بریم و با توجه به فرا رسیدن پایان دوره ممنوعیت ایران برای کشتیرانی در دریای خزر، زیر ساخت‌های لازم را برای این زمان فراهم نکردیم. اما مدتی است این ظرفیت مورد توجه قرار گرفته و منطقه آزاد انزلی به عنوان متولی فعالیت اقتصادی در دریای خزر، احساس مسوولیت کرده و زیرساخت‌های لازم برای حمل و نقل دریایی کالا‌ها را فراهم کرده است.

رکورد شکنی‌ها

خوشبختانه منطقه آزاد انزلی که با قدرت درخور توجهی وارد این عرصه شده، آنچنان حضوری دارد که کشور‌های صادرکننده را به استفاده از ایران در بخش‌های دریا و زمین ترغیب می‌کند. جالب‌ترین اتفاقی که در منطقه آزاد انزلی رقم خورد کسب رکورد جدید در خدمات رسانی به کشتی‌های تجاری در مجتمع بندری کاسپین بود به نوعی که ظرف ۲۴ ساعت کاری، کالا‌های ۵ کشتی با حجم ۱۳ هزار تن در این بندر تخلیه شد.

تنوع کالایی در واردات و صادرات

با نگاهی به کالا‌های تخلیه و بارگیری شده در بندر کاسپین، متوجه می‌شویم که این بندر تا چه اندازه می‌تواند موثر عمل کند. از مجموع ۵ شنارو تخلیه و بارگیری شده در مجتمع بندری کاسپین ۳ کشتی جنرال گارکو، یک شناور تانکر روغن خام خوراکی و یک فروند کشتی کانتینری بود که از این میزان ۸۳۳۶ تن کالای اساسی و مواد اولیه واحد‌های تولیدی-صنعتی تخلیه و ۴۶۳۲ تن کالا جهت صادرات به کشور‌های حاشیه دریای کاسپین بارگیری شد.

واردات هدفنمند

در حالی منطقه آزاد انزلی به رویکرد واردات متهم می‌شود که کال‌های وارداتی به هیچ عنوان کالا‌های مصرفی نیست، بلکه مواد اولیه‌ای است که برای تولید محصول در منطقه آزاد انزلی وارد می‌شود. بنابر این در راستای تأمین مواد اولیه مصرفی کارخانجات داخلی کالا‌های وارداتی به اسکله‌های مجتمع بندری کاسپین شامل روغن خام خوراکی، ذرت، جو و لوازم یدکی بوده و در عین حال سبد کالا‌های صادر شده نیز مشتمل بر مصالح ساختمانی، محصولات شیمیایی (سنگ گرانیت، سنگ تراورن، گرانول، کاشی و آجر نسوز، کامپونت، پلی اتیلن، کربنات کلسیم، کیسه خالی)، پودر نمک و نمک کلوخه‌ای بود که به بازار‌های مصرف کشور‌های حاشیه دریای کاسپین و اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادر شدند.

تکمیل شدن کریدور

برای آنکه بدانیم رکورد شکنی در تخلیه و بارگیری در مجتمع بندری کاسپین چقدر اهمیت دارد، باید افتتاح قریب الوقوع اتصال منطقه آزاد انزلی به خط ریل سراسری را در نظر بگیریم که در آینده نزدیک با این اتصال، نه تنها شاهد متصل شدن دو دریای شمالی و جنوبی ایران به یکدیگر خواهیم بود؛ بلکه مهمترین زیرساخت فعال سازی کریدور شمال جنوب تکمیل شده و زمینه مناسب برای توسعه همکاری‌های اقتصادی اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس فرآهم می‌شود.

میانداری منطقه آزاد انزلی

از آنجا که هر اقدامی به یک متولی نیاز دارد تا پیگیر انجام امور باشد، توسعه زیرساخت‌های بندری و ایفای نقش بیشتر در دیپلماسی اقتصادی و ترانزیت بین‌المللی از سوی بنادر انزلی و کاسپین به عنوان دو بندر محدوده این منطقه با هم‌افزایی اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان در دستور کار سازمان منطقه آزاد انزلی بوده که در سال‌های اخیر موجبات شکوفایی تجارت از طریق بنادر گیلان را پدیدار ساخته و این دو بندر با بهره‌مندی از مزیت‌های رقابتی قانونی مناطق آزاد نقش ویژه‌ای در توسعه مناسبات تجاری کشورمان با اوراسیا و نیز فعالسازی کریدور شمال جنوب با استفاده از حمل و نقل ترکیبی ایفا کرده اند.