بحرانی مرگبارتر و غیرمنصفانه‌تر از کرونا

حجم زیادی از افراد از وجود «گرمایش زمین» به عنوان یک معضل جهانی مطلع‌اند. اکثر ما همواره با اخبار مربوط به این بحران مواجه شده و گه‌گداری، هشدار‌هایی راجع به بدتر شدن وضع آن می‌شنویم.

اما باوجود تلاش‌های چندین ساله محققان و حتی رسانه‌ها، جدیت این موضوع نه توسط کمپانی‌ها و دولت‌ها و نه توسط مردم درک شده است؛ با جدیت آن مخالفتی نداریم، اما درعین‌حال نگران آن نیز نیستیم.

شاید بخشی از این عدم نگرانی، غیرقابل لمس بودن این بحران برای جمعیت اکثر دنیاست. گرمایش زمین برای فردی مثل من که در تهران زندگی می‌کند و از ابزار‌هایی مثل کولر (هرچند پیش‌پاافتاده) برخوردار است، به مقداری غر زدن راجع به گرم بودن هوا در تابستان خلاصه می‌شود. درحالی‌که کمبود منابع آبی در سرتاسر جهان و غیرقابل زیست شدن برخی مناطق استوایی، امری کاملا جدی و قابل‌لمس برای ساکنان آن مناطق به‌حساب می‌آید.

اما در طی ۱۰۰ سال آینده، نیازی به نگرانی در رابطه با غیرقابل لمس بودن بحران گرمایش زمین برای مردم نخواهد بود! با گذشت زمان، به همان میزان که همه ما مرگبار بودن و خطرناک بودن ویروس کرونا را تجربه کرده‌ایم، تلفات و خسارات گرمایش زمین را نیز تجربه خواهیم کرد.

چرا که در آن دوره، تنها خبری از اثرات غیرمستقیم گرم شدن زمین نخواهد بود؛ جمعیت زیادی از ما (به‌خصوص ایران) به‌طور مستقیم از گرمای شدید تلف خواهیم شد.

ریسک مرگ ناشی از گرمای شدید در آینده، تنها توسط موقعیت جغرافیایی افراد و پیامد‌های نابرابری اقتصادی مشخص خواهد شد.

این نتیجه‌گیری مقاله‌ای است که به‌تازگی توسط پژوهشکده اثرات اقلیمی چاپ شد. این مقاله با کمک موسسه بکر فریدمن در دانشگاه شیکاگو و تعدادی از محققان دیگر، به بررسی رابطه میان دمای هوا، درآمد افراد و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از این موارد پرداخته و نتایج آن‌ها را توضیح می‌دهد.

افرادی که دارای ثروت کمی بوده و در مناطق فقیرتری زندگی می‌کنند، به دلیل دسترسی پایین‌تر به دستگاه‌های تهویه مانند کولر و نداشتن زیرساخت‌های مقابله با گرما بحران سختی را تجربه خواهند کرد. این دسته از افراد در کنار شهروندان مسن، با نرخ‌های بسیار بالاتری نسبت به دیگران از گرمای شدید خواهند مرد؛ حتی در مقایسه با ثروتمندانی که در مناطق گرم‌تر زندگی می‌کنند.

محققان این مقاله در ادامه توضیح می‌دهند که تلفات ناشی از گرمای آینده زمین، از بسیاری تخمین‌ها و پیش‌بینی‌ها نیز بدتر خواهد بود. به این‌گونه که در پایان این قرن (سال ۲۱۰۰) نرخ تلفاتی که تنها از گرمای شدید ناشی می‌شوند به رقم ۷۳ فوت به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر خواهد رسید. به‌عبارت‌دیگر، اگر جمعیت کره زمین در سال ۲۱۰۰ به ۹ میلیارد نفر برسد، سالانه شش میلیون و پانصد هزار نفر از گرما تلف خواهند شد.

ویروس کرونا در یکی از شدیدترین حالت‌های خود، به فوت ۷۹ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در شهر نیویورک منجر شد.

اما این بحران نیز مانند هر بحران دیگر، آسیب‌های شدیدتری برای قشر‌های ضعیف‌تر جوامع به همراه خواهد داشت. تاثیر این نکته به حدی است که طبق بررسی‌های این مقاله، رشد و توسعه اقتصادی می‌تواند تا حجم ۶۰ درصد از این تلفات را کاهش دهد؛ سوال اینجاست که آیا همه کشور‌ها قادر به بهره بردن از چنین رشد اقتصادی خواهند بود؟

 

تاثیرات گرما بر بدن انسان یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مسئله است. در قرن حاضر، میانگین دمای زمین یک درجه نسبت به قرن گذشته افزایش پیداکرده و بسیاری از محققان پیش‌بینی می‌کنند که تا پایان سال ۲۱۰۰، میزان افزایش دمای زمین به سه درجه خواهد رسید.

اما رقم میانگین به‌تن‌هایی عظمت این بحران را توصیف نمی‌کند. امروزه، برخی از مناطق جهانی به میزان بیش از دو برابر دچار افزایش دما شده‌اند. چنین روند باعث می‌شود تا جمعیت بیشتری از افراد در معرض گرمای مرگبار قرار بگیرند؛ به عبارتی، قرار گرفتن در معرض گرمای شدید می‌تواند با ۵۰ درصد افزایش در شانس مرگ ناشی از سکته قلبی و دیگر بیماری‌های عروقی همراه شود. وقتی این حجم از گرما با رطوبت ناشی از آن همراه شود، بدن انسان به‌نوعی در پوست خود خفه خواهد شد؛ چراکه هوا غلیظ‌تر از مقداری شده که عرق انسان توانایی خارج شدن از بدن را داشته باشد.

مسئله تلفات ناشی از گرما، به همان میزان که به زیست‌شناسی مربوط است، به اقتصاد نیز ربط دارد. در ادامه، به آمار‌هایی خواهیم پرداخت که نابرابری اقتصادی در تلفات ناشی از گرما را توضیح می‌دهد.

برای اندازه‌گیری رابطه میان نرخ تلفات و نابرابری اقتصادی، محققان این مقاله دنیای امروزه را به ۲۴ هزار و ۳۷۸ قسمت جداگانه تقسیم کردند. درنتیجه، هر قسمت دارای جمعیتی یکسان و دمای قابل‌مقایسه بوده است.

تا پایان سال ۲۰۹۹، بیش از سه‌چهارم جمعیت جهان نرخ فوت ناشی از گرمای بالاتری را تجربه خواهد کرد. برای مثال، تخمین زده می‌شود که سودان در آینده با افزایش نرخ فوت گرمایی به میزان ۴۰۰ نفر به ازای هر صد هزار نفر رو به خواهد شد. در عوض، مناطقی که امروزه بسیار سرد محسوب می‌شوند، با کاهش نرخ مرگ‌ومیر ناشی از سرمای شدید مواجه خواهند شد.

اما در میان مناطق گرم‌تر نیز نابرابری وجود خواهد داشت؛ گرم‌ترین مناطق زمین با حجم متفاوتی در افزایش تلفات ناشی از گرما مواجه می‌شوند؛ و عامل اصلی چنین اتفاقی، نابرابری اقتصادی و به‌نوعی اختلاف طبقاتی محسوب می‌شود.

در آینده بسیار گرم، حتی افرادی که در اقلیم‌های مشابه زندگی می‌کنند نیز با شرایط متفاوتی مقابله خواهند کرد. مناطقی که از ثروت بیشتری برخوردارند، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری برای سلامت و امنیت در برابر گرما انجام خواهند داد.

آمار‌هایی که در نمودار بالا می‌بینید، نشان می‌دهد که در مناطق فقیرتر با درآمد کمتر، افزایش مرگ‌ومیر ناشی از گرما بسیار بالاتر از کشور‌های ثروتمند است. هر میزان که درآمد سرانه کشور‌ها بالاتر باشد، توانایی آن‌ها نیز برای مقابله با عوارض گرمایش زمین بیشتر خواهد بود.

شش سال گذشته گرم‌ترین سال‌هایی بودند که تابه‌حال ثبت‌شده است؛ و سال جاری نیز جزو گرم‌ترین‌های این شش سال محسوب می‌شود.

محققان اقلیمی افراد مسن‌تر را به‌عنوان نماد اصلی مرگ‌ومیر ناشی از گرما می‌شناسند، چراکه این دسته از افراد به‌شدت به گرما‌های شدید حساس هستند. آسیب‌پذیری سالمندان تاکنون حدود ۱۰ درصد از سال ۱۹۹۰ در آفریقا و جنوب آسیا افزایش پیداکرده است.

در قرن جاری، نرخ تلفات ناشی از گرما در اروپا (۷۰ هزار نفر در سال ۲۰۰۳) و روسیه (۵۶ هزار نفر در سال ۲۰۱۰) شوکه کننده است. هرساله حدود ۱۲ هزار نفر به دلایل مربوط به گرما در ایالت متحده فوت می‌کنند؛ رقمی که تا سال ۲۰۹۹ می‌تواند هشت برابر شود. در جولای سال ۲۰۲۰، زمانی که هشدار‌های گرمای بی‌سابقه در میان خبر‌های دیگر دفن شد، شهر بغداد به گرمای بی‌سابقه ۵۱ درجه‌ای رسید و بخش‌هایی از قطب شمال سوخت.

با گرم شدن سریع‌تر از همیشه کره زمین، معیار‌های اقتصادی و سلامتی فعلی نشان‌دهنده ریسک واقعی این بحران نخواهند بود. همچنین باید در نظر داشت که به علت فاصله زمانی، محاسبه ریسک‌های ناشی از چنین گرمایی در طی ۸۰ سال آینده بسیار دشوار بوده و باید به فکر معیار‌های جایگزین باشیم.

محققان مقاله موردبحث سعی کرده‌اند تا این شکاف را پر کنند. داده‌هایی که توسط محققان دانشگاه‌های شیکاگو، برکلی و راتگرز تهیه شده، تا حدی اختلاف میان کشور‌های مختلف در بحث آسیب‌های ناشی از گرمایش زمین را توضیح می‌دهد.

 

این نقشه جهانی که توسط محققان تهیه شده، نشان می‌دهد که یک نابرابری غیرقابل تغییر در آینده گرمایش زمین رخ خواهد داد. تغییرات اقلیمی باعث تلفات بسیار بالاتر در مناطقی خواهد شد که در حال حاضر نیز گرم به‌حساب می‌آیند؛ تصور می‌شود که شهر آکرا غنا با ریسکی بیشتر از دو برابر میانگین جهانی روبه‌رو شده، و به ریسک تلفات ۱۶۰ نفر به ازای هر صد هزار نفر برسد.

از طرف دیگر، پیش‌بینی می‌شود که شهر اسلو پایتخت نروژ، به دلیل نزدیکی به قطب شمال، با کاهش تلفات ناشی از سرما به میزان ۲۳۰ نفر به ازای هر صد هزار نفر روبه‌رو شود.

این نکته به‌سادگی مسئله نابرابری اقتصادی را توضیح می‌دهد: گرمای شدید ریسک تلفات بالاتری نسبت به سرمای شدید دارد، و این اختلاف در طول زمان بیشتر نیز خواهد شد.

اما برای اینکه درک بهتری از این مسئله داشته باشیم، باید مناطقی را با هم مقایسه کنیم که باوجود شباهت‌های اقلیمی و جمعیتی، دارای حجم درآمد و ثروت متفاوتی هستند.

آمار‌های تخمینی نشان می‌دهند که تلفات ناشی از گرمای شدید در تهران می‌تواند تا رقم ۱۱۹ نفر به ازای هر صد هزار نفر نیز برسد؛ این به‌خودی‌خود نکته نگران‌کننده‌ای است، اما همان‌طور که مشاهده می‌کنید، ایران در سمت چپ نمودار قرار داشته و به‌نوعی دچار نابرابری هستیم.

اگر شرایط اقتصادی کشور‌ها بر اساس روند عادی خود پیش برود، ضعف اقتصادی یک کشور می‌تواند اثرات بسیار مخرب‌تری نسبت به امروز بر جان شهروندان خود داشته باشد.

 

بررسی راه‌های مقابله با موضوع گرمایش زمین و جلوگیری از تلفات ناشی از آن، خود موضوع بسیار گسترده‌ای است که در این مقاله به آن نمی‌پردازیم.

اما به‌طور خلاصه و طبق تحقیقات پژوهشکده تاثیرات اقلیمی، امن‌ترین روش مقابله با گرمایش زمین، جلوگیری از وقوع آن است. درعین‌حال، تحقیقاتی که در طول این مقاله بررسی شد نشان می‌دهد که رشد اقتصادی نیز می‌تواند بخشی از آسیب‌های گرمایش زمین را جبران کند.

کاهش فعالیت‌های مخرب اقلیمی در کنار کاهش نابرابری و اختلاف طبقاتی، می‌تواند از طریق مالیات و قیمت‌گذاری بر تولید کربن صورت بگیرد. در حال حاضر، بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته جهانی در حال پیدا کردن یک قیمت برای کربن تولیدی فعالیت‌ها هستند؛ که از این طریق، بتوان با دریافت مالیات و ایجاد انگیزه برای کاهش تولید کربن، در کنار کاهش گرمایش زمین اختلافات طبقاتی را نیز کاهش داد.

البته بسیاری از کشور‌ها در این زمینه اختلاف‌نظر داشته و رقم‌های متفاوتی را در نظر گرفته‌اند. حتی دولت‌های مختلف یک کشور نیز ممکن است نظرات متفاوتی در ارتباط با مالیات کربن داشته باشد: دولت اوباما قیمت کربن را رقمی حدود ۵۰ دلار برای هر تن کربن تعیین کرد، اما در دولت ترامپ این رقم حدود تنها ۱۰ دلار تعیین‌شده است.

درهرصورت، همه اقتصاددانان معتقدند که قیمت تولید کربن بسیار بالاتر از قیمت پیش‌فرض آن (صفر) است. قیمتی که همچنان بسیاری از کشور‌های دنیا مانند ایالات‌متحده، به آن وفادارند.

اما باید در نظر داشت که بحران گرمایش زمین، اثرات جداگانه برای کشور‌ها نداشته و عدم پیش‌گیری یک کشور می‌تواند به نابودی دیگری منتهی شود؛ به همین دلیل است که همه ما باید سعی کرده تا در خصوص این مورد و راه‌های مقابله با آن مطلع باشیم.