بهینه سازی مصارف داخلی؛ شرط تحقق برنامه‌های گازی

پول‌نیوز - سردبیر اسبق نشریات فاینانشنال تایمز و پلاتس و مدیر بخش اخبار فارسی خبرگزاری ترند با انتشار گزارشی به بررسی نقش ایران در بازار جهانی گاز و برگزاری اجلاس مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) پرداخته اند.

دالغا خاتین اوغلو مدیر بخش اخبار فارسی خبرگزاری ترند (آذربایجان) و کارشناس پایگاه اطلاعاتی «نچرال گس یوروپ» در حوزه صنعت نفت ایران و همچنین جان روبرتز کارشناس ارشد پایگاه اطلاعاتی «نچرال گس یوروپ»، کارشناس و مشاور حوزه امنیت انرژی و سردبیر اسبق نشریه های فاینانشنال تایمز و پلاتس گزارشی را درباره نقش ایران در بازار جهانی گاز و برگزاری اجلاس مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) در ایران منتشر کرده اند.

متن این گزارش به این شرح است: ایران در روز 23 نوامبر میزبان نشست کشورهای صادرکننده گاز است. این میزبانی با توجه به سابقه ایران و برنامه های این کشور در راستای افزایش صادرات گاز در آینده ی نزدیک، ابعاد و پیام های مهمی دارد؛ هرچند نرخ رشد مصرف داخلی گاز ایران، همواره رو به تزاید بوده است.

در این نشست کشورهای مهمی چون روسیه، قطر و الجزایر حضور دارند. در حال حاضر 12 کشور عضو GECF حدود 67 درصد از کل ذخایر گازی دنیا و 64 درصد از صادرات LNG و 42 درصد از صادرات خط لوله ای گاز دنیا را در اختیار خود دارند.

نشست آتی با توجه به توافق ایران و 1+5 نیز حائز اهمیت فراوانی است؛ چرا که این توافق، ناظر بر رفع تحریم های بین المللی علیه ایران است. ایران امیدوار است که رفع تحریم ها در نیمه ی اول سال 2016 صورت گیرد و این مهم برای کشوری که بزرگ ترین ذخایر گاز دنیا را کنترل می کند (بالغ بر 34 تریلیون مترمکعب فقط ذخایر اثبات شده)، امری بسیار حیاتی و مهم است زیرا بدین واسطه و در سالهای آتی، ایران نه تنها یک «تولیدکننده ی بزرگ»؛ بلکه یک «صادرکننده ی بزرگ» گاز خواهد شد.

توانایی ها و قابلیت های صادرات گاز

مقامات ایرانی گفته اند که ایران طی چهار سال می تواند روزانه 200 میلیون مترمکعب گاز صادر کند. این میزان معادل سالانه 73 میلیارد مترمکعب است. قطعاً ایران به آن اندازه که ذخایر گازی دارد بعید است توان صادرات چنین حجمی را داشته باشد.

حوزه گازی پارس جنوبی با 14 تریلیون مترمکعب ذخیره در بخش ایرانی آن؛ به همراه تعداد زیادی از حوزه های دیگر، عملاً چنین توانی را برای ایران مهیا می سازد. این حوزه ها یا در حال توسعه هستند و یا در نوبت توسعه قرار دارند.

شرکت نفت مناطق مرکزی ایران عملیات تعداد 14 میدان گازی و 11 میدان نفتی را در اختیار دارد و سالانه حدود 93 میلیارد متر مکعب گاز غنی تولید می کند. توسعه 30 میدان گازی و 19 میدان نفتی دیگر نیز در حوزه عملیاتی این شرکت است.

در حال حاضر شرکت فوق اقدام به اولویت بندی توسعه میادین کرده و 6 میدان گازی «گیشو»، «خارتنگ»، «هالگان»، «سپید باغون»، «زیره» و «گردان» را در اولویت خود قرار داده تا از این طریق روزانه حدود 40 میلیون مترمکعب گاز (طی چند سال آینده) تولید کند. این میزان معادل 14.6 میلیارد مترمکعب گاز در سال است.

شرکت مناطق نفتخیز جنوب نیز حدود 16 درصد از گاز کشور را تولید می کند. این شرکت برنامه هایی برای حذف گاز «فلرینگ» به حجم 6.2 میلیون مترمکعب در روز دارد که منجر به افزایش تولید گاز این شرکت خواهد شد.

شرکت نفت فلات قاره نیز برنامه هایی برای حذف فلرینگ (سوزاندن گاز در مشعل ها)با حجم 10.2 میلیون مترمکعب در روز پیش بینی کرده است.

به طور کلی تولید گاز ایران (با احتساب گاز فلر و تزریقی)تا سال 2020 به رقم 1000 تا 1100 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که معادل 365 تا 400 میلیارد مترمکعب در سال است.
ظرفیت کنونی تولید گاز ایران معادل 680 میلیون مترمکعب در روز (248 میلیارد مترمکعب در سال)با در نظر گرفتن گازهای «فلر» و «تزریق به میادین نفتی» است.

تولید گاز شیرین ایران هم اکنون حدود 550 میلیون مترمکعب در روز (200 میلیارد مترمکعب در سال)است که بالغ بر 300 میلیون از آن از محل حوزه پارس جنوبی تامین می شود (یعنی معادل 109.5 میلیارد مترمکعب در سال). البته این رقم تا سال 2020 به دو برابر افزایش خواهد یافت.

مقاصد صادرات گاز ایران کجاست؟

ایران در حال حاضر سالانه حدود 8.9 میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر می کند. به زودی عراق هم به عنوان یک مقصد بزرگ صادراتی، میزبان گاز ایران خواهد شد.

در ردیف های بعدی، پاکستان و عمان قرار دارند که قرار است تا سال 2020 از ایران گاز وارد کنند.
توافق جدید حاکی از این است که ایران در آینده، میزان صادرات گاز خود را 80 میلیون مترمکعب در روز (حدود 30 میلیارد مترمکعب در سال) افزایش خواهد داد. این میزان مشتمل است بر:

- قرارداد با عراق که سال گذشته ی میلادی امضا شد به حجم 25 میلیون مترمکعب در روز(9.12 میلیارد مترمکعب در سال) با هدف گازرسانی به نیروگاه های بغداد.

- توافق با عمان با حجم 10 میلیارد مترمکعب در سال

- توافق با پاکستان با حجم 8 میلیارد مترمکعب در سال

همچنین مذاکراتی با عراق برای صادرات گاز به بصره با حجم روزانه 35 میلیون مترمکعب (سالانه 12.8 میلیارد مترمکعب) صورت گرفته است.

خبرهایی منتشر شده که حاکیست امارات نیز به عنوان یک مشتری گاز، طالب دریافت گاز از ایران است.

عمان و امارات هر دو تولیدکننده گاز و عضوی از GECF هستند، اما صادرات آنها کاملا متکی به تولید داخلی نیست.

عراق هم ذخایر فراوان گاز دارد و به عنوان عضو ناظر در این اجلاس حضور دارد.

با توجه به موارد فوق می توان نتیجه گرفت که ایران در عرصه مبادلات بین المللی گاز با همسایگان و حتی همقطاران خود در GECF ، بیشتر در موضع تعامل است تا تقابل یا حتی «رقابت».

البته برخی مقامات ایران مانند منصور معظمی معاون سابق برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت ایران می گوید که ظرفیت تولید گاز به 1.3 میلیارد مترمکعب در روز هم خواهد رسید و برنامه ریزی برای صادرات روزانه 200 میلیون مترمکعب گاز طبیعی انجام شده که اجرای آن نیازمند مشارکت بخش خصوصی است.

ایران به دنبال صادرات LNG

قطر یک غول گازی و بزرگترین صادرکننده LNG در جهان است. این کشور در سال 2014 بالغ بر 103.4 میلیارد مترمکعب LNG صادر کرده اما ایران نیز به دنبال آن است تا جایگاهی در صادرات LNG پیدا کند.

مشخصاً صادرات گاز به مقاصد دور (مانند اروپا)از طریق خط لوله خیلی مشکل تر از صادرات گاز از طریق LNG است. ایران بالغ بر 2.5 میلیارد دلار در یک تاسیسات 10 میلیون تنی LNG سرمایه گذاری کرده که ظرف سه سال به مدار تولید می رسد و هم اکنون بالای 50 درصد پیشرفت داشته است.

اما بازار گاز اساساً بازار شلوغی است. هم اکنون تعدادی از اعضای GECF در این بازار حضور داشته و حجم زیادی LNG روانه ی بازار می کنند (از جمله نیجریه، الجزایر، روسیه، ترینیداد و توباگو و عمان که البته این کشور عضو ناظر هم است).

از سوی دیگر پروژه های بزرگی در کشور استرالیا در دست احداث است که تا سال 2019 به بهره برداری می رسد و از این رو انتظار بر این است که بازار جهانی LNG در همان سالها به سطح اشباع برسد.

ایران در خصوص صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله، هنوز مصمم نیست. توسعه ی خط لوله نهم سراسری (یعنی همان خطی که گاز پارس جنوبی را به ترکیه می رساند) قریب بیش از 6 میلیارد دلار هزینه دارد و مضاف بر آن هزینه ای حدود 10 میلیارد دلار برای توسعه ی یک سیستم جدید (یعنی امتداد خط لوله ی مزبور به اروپا) نیاز است.

یک امکان دیگر، کریدور گاز جنوبی است که گاز آذربایجان را به اروپا می رساند. حجم خالی موجود در بخش ترکیه (ترانس آناتولین» و همچنین حجم خالی خط لوله از غرب ترکیه تا اروپا (ترانس آدریاتیک) به ترتیب تنها 14 و 10 میلیارد مترمکعب در سال است؛ از طرفی مقامات ایرانی معتقدند نرخ حمل (ترانزیت) هم بالا است.

نگاه به سمت شرق؛ رقابتی با روسیه وجود ندارد

روسیه در حال حاضر هیج محموله مهمی از LNG به اروپا صادر نمی کند و قاعدتاً هیچ تضاد منافعی در بازارهای منطقه آسیای پاسیفیک میان ایران و روسیه نیست. روسیه بیشتر بر روی صادرات گاز به چین و شمال پاکستان برنامه دارد و مقاصد گاز صادراتی ایران بیشتر به مناطق مرکزی - شرقی پاکستان و بازار هند است.

در این فضا شاید بتوان اظهار داشت خط لوله ایران – پاکستان (موسوم به خط لوله صلح)می تواند به بخش هایی از چین در مرز های پاکستان و خود هندوستان امتداد یابد. چندی قبل رئیس جمهور هند اعلام کرد «ما باید حداکثر استفاده را از فرصتهای ناشی از توافق هسته ای ایران به عمل آوریم».

این مقام هندی در ادامه ضمن اشاره به «خط لوله ایران – پاکستان - هند» اظهار داشت که این خط لوله باید احیا شود؛ چرا که « ایران عملیات احداث خط لوله را در داخل خاک خود انجام داده و چنین پروژه هایی می تواند عملاً«بازی ها» را در حوزه ی ژئو استراتژی تغییر دهد».

کشور چین 2.5 میلیارد دلار سرمایه گذاری در تجهیزات تبدیل گاز مایع به گاز طبیعی بندر گوادر پاکستان (در فاصله ی 80 کیلومتری بندر چابهار ایران)کرده و از همین بندر تا نوابشهر پاکستان نیز یک خط لوله احداث خواهد کرد.‎

این خط لوله می تواند به خط لوله صلح وصل شود و گاز ایران را تا نوابشهر برساند و از همین منطقه می توان خط لوله مذکور را به سمت چین یا هند ادامه داد.

سرمایه گذاری و فلرینگ

برای نیل به صادرات LNG نیاز به توسعه حوزه بالادستی و افزایش میران تولید گاز است. همچنین برای تحقق صادرات گاز طبیعی شبکه سراسری خط لوله کشور باید توسعه یابد. طبق برنامه ها ایران آماده است تا 45 میدان نفتی و گازی را طی قراردادهایی به ارزش 185 میلیارد دلار به کمپانی های خارجی واگذار کند.

برآورد شده که از محل گاز طبیعی (و گاز همراه) این میادین، حدود 190 میلیون مترمکعب در روز (معادل 70 میلیارد مترمکعب در سال) به تولید گاز خام ایران افزوده خواهد شد.

از سوی دیگر تا پایان 2020 میزانی حدود 19.8 میلیون مترمکعب در روز (معادل بالای 7 میلیارد مترمکعب در سال)از محل جمع آوری گازهای فلر به دست خواهد آمد.

هم اکنون حجم فلرینگ میدانها نسبتاً زیاد است. برای مثال فلرینگ برخی میدانها به شرح ذیل است:

میدان یادآوران حدود 1.84 میلیون مترمکعب در روز
میدان سلمان حدود 2.64 میلیون مترمکعب در روز
فروزان 5.6 میلیون مترمکعب در روز
آزادگان 0.68 میلیون مترمکعب در روز

مصارف داخلی کشور

طی 20 سال اخیر مصرف گاز داخلی ایران همگام با افزایش تولید گاز کشور، همواره روبه افزایش بوده و به همین خاطر میزان مازاد تولید برای مصارف صادراتی، عمدتاً محدود بوده است.

بنابراین مادامی که ایران فکری به حال بهینه سازی مصارف داخلی خود نکند، قاعدتاٌ تحقق برنامه های معطوف به صادرات گاز نیز با یک علامت سؤال بزرگ روبه رو خواهد بود.

در سال 2014 و براساس آمارهای شرکت بی.پی، تولید گاز ایران حدود 172.6 میلیارد مترمکعب و مصرف آن حدود 170.2 میلیارد مترمکعب بوده است. البته آمارهای منتشره ی رسمی حاکی است که میزان مصارف کشور حدود 20 تا 25 میلیارد مترمکعب بیشتر از رقم اعلام شده ی بی.پی است.

گاز طبیعی حدود 67 درصد از مصرف انرژی در ایران را به خود اختصاص داده است. سالانه حدود 125 میلیارد مترمکعب به 73 هزار واحد صنعتی و 19 میلیون خانوار عرضه می شود که طبق برنامه های توسعه ای جدید، قرار است 19 هزار واحد صنعتی و 3 میلیون خانوار جدید به این جمع اضافه شوند.

همچنین سال گذشته 50 میلیارد مترمکعب گاز به نیروگاه های برقی ارسال شده و برای قطع مصرف سوخت مایع باید 20 تا 25 میلیارد مترمکعب گاز اضافی به این بخش تحویل داده شود.

برنامه هایی در دست اقدام است که طی آن مقرر شده تولید پتروشیمی ها به دو برابر افزایش یابد لذا سالانه حدود 25 میلیارد مترمکعب گاز اضافی برای تامین خوراک گاز و تجهیزات این پتروشیمی ها مورد نیاز است (تا تولید به سمت 120 میلیون تن در سال ارتقا یابد).

مقوله تزریق گاز به میادین نفتی نیز سالانه باید به 70 میلیارد مترمکعب برسد تا جلو افت تولید نفت به مقدار زیادی گرفته شود.

در هر حال انتظار بر این است که مصرف گاز تا سال 2020 به محدوده بین 330 تا 350 میلیارد مترمکعب در سال برسد؛ حال آنکه در همین بازه زمانی میزان تولید به سطح 400 میلیارد مترمکعب خواهد رسید.

دولت به دنبال افزایش کارآیی مصرف انرژی است و برنامه های متعددی را بدین منظور در دست اقدام دارد. برای اینکه مصارف کشور بتواند روزانه 50 میلیون مترمکعب کاهش یابد، باید حدود 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری صورت گیرد اگر این اتفاق بیفتد آنگاه مصرف سالانه گاز حدود 18 میلیارد مترمکعب کاهش خواهد یافت.

اگر ایران موفق به اجرای بهینه سازی و افزایش بهره وری مصرف بشود، در آن صورت حجم صادرات کشور هم افزایش قابل توجهی خواهد داشت و هدف 200 میلیارد مترمکعبی در سال، چندان هم غیرواقعی و دور از دسترس نخواهد بود.

در سال 2014 روسیه حدود 177 میلیارد و قطر هم 124 میلیارد مترمکعب صادرات خالص گاز داشته اند که بدین ترتیب ایران نیز می تواند در کنار این دو کشور، جایگاه خودش را در سال های پیش رو به دست آورد.