اقتصاد راکد و حلقه هایی که زنجیر نشدند

پول‌نیوز - زنجیره های مزیت دار اقتصادی به طور کلی شامل فعالیت های اقتصادی است که انجام آن فعالیت اقتصادی زمینه ساز و بستر فعالیت های اقتصادی دیگر می شود. پیگیری بستر های اقتصاد مقاومتی در یکی از مهم ترین موضوعات خود شامل زنجیره های مزیت دار است.

 زنجیره هایی که در استان از پتروشیمی ومعدن تا زعفران و زرشک ظرفیت های بسیاری دارد اما به دلیل نبود برنامه ریزی لازم و کم توجهی متاسفانه این بستر ها به فرآیند ایجاد ارزش های افزوده منجر نشده اند. از سوی دیگر با مشخص نبودن نگاه کلی حاکم بر بستر های استان از سوی نهاد های مختلف زمینه سازی این ظرفیت ها برای ایجاد مزیت های نسبی و رقابتی مغفول مانده است.

خودرو سازی نمونه یک زنجیره مزیت دار

برای توضیح یک زنجیره مزیت دار می توان صنعت خودرو سازی را مثال زد. وقتی دولت برای تولید خودروی جدید ملی در کشور سرمایه گذاری می کند، برای تولید این خودروی جدید فعالیت های اقتصادی بسیاری شکل خواهد گرفت.

موسسات تحقیقاتی و فعال شدن شرکت های دانش بنیان و دپارتمان های R&D خودروسازی، تولید قطعات و لوازم آن خودرو در کشور، صنایع فلزی و غیرفلزی برای تامین مواد اولیه، پالایشگاه ها برای تولید بنزین، صنعت راه سازی، واحد های فروش، وارانتی و گارانتی پس از فروش، سرمایه گذاری های نظام بانکی و لیزینگی برای حمایت از تولید کنندگان قطعات و خریداران خودرو فقط بخشی از فعالیت های اقتصادی محسوب می شود که آن فعالیت اقتصادی مادر (تولید خودروی جدید) مولد آن به صورت زنجیره ای است و بیشتر این فعالیت های تولید شده می تواند در بخش خصوصی و خارج از حوزه سرمایه گذاری دولتی شکل بگیرد.

 البته شکل گیری این زنجیره فعالیت اقتصادی حول یک فعل اقتصادی مادر مشروط به تزریق نقدینگی کم بهره از سوی بانک ها، جلوگیری از واردات قطعات از خارج از کشور و از همه مهم تر باور به توانمندی داخلی و ظرفیت موجود در داخل کشور است.

شاید اولویت دوم بعد از معین کردن زنجیره های مزیت دار، انتخاب تولید محصولی است که در منطقه خاص یا به طور اختصاصی در استان خراسان دارای مزیتی نسبی است. این موضوع یعنی تولید محصول، کالا یا خدماتی که در استان خراسان قادر به ایجاد ارزش افزوده بیشتری از دیگر محصولات است و می توان با زنجیره تولیدی آن محصول، بیشتر از سایر تولیدات ایجاد درآمد و ارزآوری داشت.

کشت گلخانه ای در اولویت ایجاد مزیت است

مزروعی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی درباره برنامه ریزی برای زنجیره های مزیت دار می گوید: این مسئله با این که کلی است، اما سازمان بر اساس مزیت نسبی برنامه های خود را مشخص کرده است.

 در برنامه های سازمان جهاد کشاورزی برش های شهرستانی و بخشی داشته ایم. برنامه ریزی انجام شده در سه بخش تولیدات دامی، باغی و زراعی با توجه به مزیت های نسبی است. طرح های ما شروع و اجرا شده به طوری که اولویت اصلی ما بر اساس تامین امنیت غذایی معین شده است. ارتقای بهره وری در آب و حفظ آن زمینه ساز ایجاد بستر برای هر یک از بخش های تولید ماست.

ما در بخش زراعی و باغی کشت گلخانه ای را در دستور کار ایجاد مزیت قرارداده ایم. مهندس مزروعی در پاسخ به این که رویکرد سند آمایش در حوزه کشاورزی چگونه است؟ گفت: ما در شهرستان های استان جز مشهد ظرفیت گردشگری نداریم، اما با این حال در سند آمایش آن را در رتبه اول قرارداده اند. ما پیگیر هستیم که در سند آمایش در زمینه اولویت و جایگاه کشاورزی تغییری حاصل شود. توسعه کشاورزی با توجه به ظرفیت عظیم آن در استان باید در اولویت های اول قرار بگیرد.

تولیدات دامی پیشگام در ایجاد زنجیره های مزیت

دکتر حاجیان شهری رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی درباره زنجیره های مزیت دار کشاورزی نیز بیان می کند: زنجیره های کشاورزی از تولید در مزرعه شروع می شود تا به مصرف کننده می رسد که در این زمینه باید سرمایه گذاری لازم انجام شود اما در زمینه دام و فرآورده های دامی برنامه ریزی های لازم به نتیجه رسیده و حتی نتیجه آن در کنترل قیمت هم خود را نشان داده است.

در زمینه کشاورزی نیز عمده امکانات را داریم که دولت باید زمینه بیشتری برای سرمایه گذاری فراهم کند. باید برای به نتیجه رسیدن، نگاه کارگزاران و تصمیم گیرندگان به بخش کشاورزی عوض شود، زیرا کمترین میزان سرمایه گذاری و وابستگی به خارج در کشاورزی وجود دارد.

صنعت و معدن باید در اولویت اسناد قرار بگیرد

نقش معادن و منابع در رشد اقتصادی هر کشوری انکار ناپذیر است. بدون تردید بهره برداری از معادن کشور، عامل مثبت و مهم در رشد و توسعه اقتصادی است. بهترین زمینه ایجاد زنجیره در حوزه معدن توجه به تولیدات فراوری شده این بخش است.

 مهندس نکاحی، رئیس سازمان نظام مهندسی معدن خراسان رضوی درباره زنجیره مزیت دار بخش معدن می گوید: در استان خوشبختانه همه پیگیر این موضوع هستند، اما در زمینه معدن باید به دنبال فراوری مواد معدنی باشیم. این موضوع نیاز به پیگیری دارد و ما متاسفانه در زمینه اکتشاف ناقص عمل کردیم.

برای مثال در خواف ذخیره عظیمی وجود دارد که برای زنجیره فولاد نیاز مبرمی به آن داریم. در موضوعات معدنی در مذاکرات و جمع بندی اسناد ضعیف عمل کرده ایم که باید خانه صنعت برای حصول نتیجه تلاش بیشتری کند. صنعت و معدن باید در اولویت های اصلی اسناد بالادستی و توسعه ای قرار بگیرد.

اولویت های سند آمایش برای استان باید تغییر کند

در برنامه ریزی برای ایجاد زنجیره های مزیت دار، یکی از مهم ترین اسناد توسعه ای و برنامه ای سند آمایش است که مشخص کننده اولویت های استان و نیز تعیین فرآیند برنامه های نهادهاست.

 مرادی، دبیر اجرایی انجمن مدیران صنایع خراسان با انتقاد به سند آمایش سرزمینی می گوید: بسیاری از مدیران صنایع به اولویت بندی استان در این سند نقد داشته اند.

 در سند آمایش سرزمینی اولویت اول گردشگری بوده و صنعت در رتبه چهارم قرار داشته است. در همین باره سازمان صنعت، معدن و تجارت با درخواست انجمن مدیران صنایع و اتاق بازرگانی پیگیر تجدید نظر و بررسی دقیق تر این سند هستند اما با توجه به این که به صورت رسمی چیزی ابلاغ نشده است، باید در سند نگاه ویژه ای به زنجیره های ارزش شود.

تاکنون جلسات جدی درباره توسعه زنجیره ها نداشته ایم

دکتر گرمابی، نماینده شهرستان های نیشابور و فیروزه در مجلس شورای اسلامی برنامه ریزی را برای زنجیره های مزیت دار استان لازم دانست و گفت: به طور مشخص در زمینه معدن و پتروشیمی استان ظرفیت بسیار وسیعی دارد که به اندازه ظرفیت خود توسعه نیافته و نیاز مند این است که برنامه ریزی دقیقی برای آن صورت بگیرد اما در صنایع غذایی وضعیت بهتری داریم. در زمینه قطعه سازی و زنجیره خودرو نیز از قابلیت های موجود بهره برداری نکرده ایم.

گرمابی با لزوم پیگیری توسط استانداری و هماهنگ شدن دستگاه ها با آن نهاد می گوید: در این زمینه دستگاه های اجرایی باید با استانداری هماهنگ شوند، زیرا مسئولیت پیگیری و برنامه ریزی این موضوع بر عهده استانداری است. متاسفانه تاکنون در برنامه هایمان جلسات جدی درباره توسعه زنجیره های مزیت دار نداشته ایم که باید حتما در این زمینه جلسات و برنامه هایی را مدون کنیم.

 دکتر باستانی، نماینده تربت حیدریه در مجلس شورای اسلامی در تشریح وضعیت زنجیره های مزیت دار این گونه پاسخ می دهد: در استان خراسان سند توسعه صنعت تهیه شده و آن را در برنامه داریم ولی برای استفاده از مزیت های نسبی باید کارتکمیلی انجام شود.

استانداری و سازمان صنعت باید در این زمینه فعالیت بیشتری کنند که بنده در این باره که آیا اقدامی تاکنون انجام شده یا خیر، اطلاعی ندارم.

هرگز نمی توانیم صنعت را اولویت اول استان قرار دهیم!

اگر کشوری بتواند کالایی را در مقایسه با سایر کشور ها با هزینه پایین تری صادر کند از مزیت نسبی در صادرات برخوردار خواهد بود. از سوی دیگر مزیت رقابتی اقتصاد را به سوی در رقابت قرارگرفتن دیگر کشور ها سوق می دهد.

دکتر رهنما مدیر اجرایی طرح آمایش سرزمینی استان خراسان رضوی با بیان این که ما مزیت رقابتی را بر مزیت نسبی ترجیح می دهیم، گفت: در سند آمایش تحلیل ها فرادستی و بر اساس اسناد توسعه و چشم انداز تصمیمات لحاظ شده است.

 ما در اقتصاد مقاومتی مزیت رقابتی را بر مزیت نسبی ترجیح و تعامل با کشور های آسیای میانه را در اولویت قرارداده ایم. نظر ما بر توسعه پایدار است و باید مزیت رقابتی به اقتصاد مقاومتی اضافه شود.

ما بر اساس «نظریه الماس پورتر» برنامه ریزی کرده ایم و همه خوشه های صنعتی را در این مدل الماس پیش بینی کرده ایم. «رهنما» با منطبق بودن سند آمایش با اقتصاد مقاومتی در پاسخ به این که مزیت نسبی در اقتصاد مقاومتی لحاظ شده است، می گوید: این سند در 12-10 بند با اقتصاد مقاومتی سازگار بوده است.


همچنین توجه به تعاملات بین المللی و ترانزیت، جاده ابریشم و ارتقای کیفیت گمرکات و بازار های صادراتی فنی مهندسی بر اساس جایگاه استان اولویت ویژه داشته است.

 در بحث آمایش تعادل مهم بوده و ما باید توسعه پایدار را با مزیت نسبی در اولویت قرار دهیم. رهنما با مهم تر دانستن اولویت گردشگری و قبو ل نداشتن انتقاد صنعتگران گفت: ما هرگز نمی توانیم صنعت را در اولویت اول استان قرار دهیم.

 اگر شهر های سرخس، نیشابور، تربت یا قوچان تقویت شوند، در آن جا هم می توان انتظار ظرفیت گردشگری داشت.70 درصد تولید ناخالص استان در بخش خدمات است. ما باید بتوانیم خدمات مبتنی بر گردشگری را توسعه دهیم.

بر تولید بدون مزیت اصرار نکنیم

روشنک عضو اتاق بازرگانی خراسان رضوی با انتقاد از اصرار بر تولید در صنایعی که قابلیت رقابت نداریم، می گوید: ما در اتاق در حال بررسی طرحی در زمینه تولیداتی هستیم که می تواند منجر به مزیت های صادراتی شود.

در بررسی این طرح متوجه شدیم در صنایعی که پایه کشاورزی و نیز نفت دارند، می توانیم مزیت های رقابتی داشته باشیم. ما در صنعت لوازم خانگی قادر نیستیم که با کشور های دیگر رقابت کنیم یا در زمینه خودرو اصلا مزیت رقابتی با تولیدکنندگان خارجی نداریم. ما متاسفانه در زمینه زنجیره های مزیت دار برنامه ریزی لازم را انجام نداده ایم.

روشنک برای شناخت صنایع دارای مزیت بیان می کند: در هر کالایی که نگران قاچاق نباشیم و همچنین نیاز به تعرفه های سنگین نداشته باشیم، آن کالا دارای مزیت نسبی است.

 برای مثال در زمینه زنجیره سوغات برنامه ریزی شده البته منسجم انجام نشده و فقط در حوزه زعفران اتفاقاتی افتاده است.

زنجیره های ارزشمند استان شناسایی شده اند

مهندس علیرضایی درباره وضعیت زنجیره های مزیت دار در استان می گوید: مطالعات زنجیره ارزش یکی از مبانی برنامه های توسعه ای صنعتی و معدنی و موثر در توسعه تجارت است.

 به طور مثال در مطالعه زنجیره ارزشی فولاد ملاحظه می شود هرچه به انتهای زنجیره و محصولات تک نزدیک می شویم ارزش افزوده بیشتر و البته سرمایه گذاری هم سنگین تر می شود اما در استانی که منابع وسیع و بزرگ معدنی داریم نمی توانیم بدون توجه به جلوگیری از هدر رفت منابع و ممانعت از خام فروشی مواد معدنی به انتهای زنجیره توجه کنیم و در این جا بدیهی است که یکی از برنامه های اصلی استان تکمیل زنجیره ارزشی در استان است به نحوی که بیشترین ارزش افزوده را از مواد معدنی استان تا تولید محصولات پیشرفته فولادی و آلیاژ ها و مقاطع و ورق های فولادی در استان داشته باشیم و البته محدودیت های آب و منابع آبی به صورت جدی بر انتخاب فناوری و روش های فرآیند و حتی انتخاب روش های حمل و نقل را نیز در تکالیف برنامه ای قرار می دهد.

 در استان درباره چند زنجیره تولید موثر و مهم مطالعات جدی انجام شده و برنامه های بلندمدت توسعه ای استان بر اساس این زنجیره از نتایج این مطالعات است. البته سایر عوامل موثر مانند اسناد توسعه ای، جهت گیری های سایر بخش های اقتصادی (کشاورزی- گردشگری)، منابع مالی و به ویژه هسته ای فعال موجود تولید و سطح دانش تولیدات فعلی، توانمندی های فناورانه نیروی انسانی و... نیز مدنظر قرار گرفته و زنجیره های ارزشمند و استراتژیک استان شناسایی شده اند.

 فولاد، خودرو، قطعه سازی، ماشین آلات صنعتی و نساجی، پوشاک و صنایع الکترونیک از اولویت های استان است. در صنعت غذا نیز که از صنایع مهم و خاص استان است نو سازی صنایع و تشکیل شبکه های صادراتی و حمایت از فناوری های بومی و نوین بسیار مهم است. در صنایع کوچک و حتی واحد های صنعتی استان، ایجاد شبکه های صادراتی برای محصولات کفش و نساجی از جمله مطالعات استان بوده و اکنون در حال پیگیری است.

برنامه ریزی نداریم!

اقتصاد کشور ما به دلیل نبود برنامه ریزی مشخص در چند دهه اخیر نتوانست عملکرد صحیحی داشته باشد و به دلیل شرایط داخلی ایران به واسطه عملکرد ها و رفتار های اشتباه اقتصادی که منجر به افزایش هزینه تولید و گرانی کالا و خدمات شد، نتوانست شناسنامه درستی برای تعریف مزیت ها در اقتصاد کشور صادر کند.

 در این خصوص مثال ها می تواند به فهم بیشتر این مسئله کمک کند؛ به عنوان نمونه شرکت یا سازمانی که دو برابر نیاز، نیروی انسانی به کار گرفته است، کامیونی که 1000 کیلومتر با بار حرکت می کند و در مقابل1200 کیلومتر بدون بار باز می گردد، سیستمی که دو برابر استاندارد انرژی مصرف می کند، یک فروند کشتی که روز های متمادی جریمه معطلی می خورد، واگن های خالی که در بندر ها خاک می خورند، سرمایه ای که به جای تولید، صرف خرید زمین ویلایی شده، مزارعی که نسل به نسل کوچک تر شده اند، تولیدغیر استاندارد کالا، محصول تولیدی خاک خورده در انبار، کارخانه ای که با 50 درصد ظرفیت کارمی کند، کارگاهی که احداث شده ولی سرمایه در گردش ندارد، دانشجویی که برای نیاز کشور تربیت نمی شود، کارخانه ای که به جای جنوب در شمال احداث شده است، این ها و صد ها نمونه دیگر از جنس پایین بودن بهره وری و دلیل گرانی برای کالا و خدمات در کشور و از دست رفتن مزیت ها، محسوب می شوند. تنها اشاره به چند محصول و چند صنعت برای معرفی مزیت های نسبی کشور کافی نیست.

 مزیت رقابتی ابزار کارآمدی به نام زنجیره ارزش معرفی می کند که اقتصاددانان از آن برای تشخیص و دستیابی به برتری در رقابت های اقتصادی بهره می گیرند. تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش این امکان رادراختیارمدیران قرار می دهد تا فعالیت های مؤسسات خود را در زمینه طراحی تولید، بازاریابی و توزیع کالا و خدمات از هم مجزا کنند.



منبع:خراسان