سهم مناطق آزاد از صادرات ایران نیم تا دو درصد از واردات 10 درصد

پول‌نیوز - صادرات کالا یکی از رسالت‌های اصلی مناطق آزاد محسوب می‌شود، لکن در مجامع و محافل کارشناسی از مناطق آزاد ایران با عنوان «سکوهای وارداتی» کشور یاد می‌شود.

بر اساس آمار رسمی گمرک جمهوی اسلامی ایران و دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، صادرات کالا از طریق مناطق آزاد طی سالهای مختلف 0.5 تا 2 درصد صادرات کل کشور بوده و واردات کالا در مناطق آزاد 6 تا 10 درصد کل واردات کشور را شامل می‌شود. همچنین مجموع واردات مناطق آزاد طی سال‌های گذشته 3 تا 6 برابر صادرات کالا از این مناطق اعلام شده است.

از سوی دیگر با توجه به امتیازات موجود در مناطق آزاد، قاچاق کالا از طریق این مناطق دارای ریسک پایین‌تری بوده و درصدی از قاچاق 15 تا 20 میلیارد دلاری کشور متوجه مناطق آزاد است. البته تا کنون آمار دقیقی از قاچاق کالا در مناطق آزاد منتشر نشده است.

حال این سئوال به وجود می‌آید، با توجه به اینکه واردات مناطق آزاد 10 درصد کل واردات کشور است، چرا این مناطق را سکوهای وارداتی می‌دانند؟

دلیل اول مربوط به انتظارات و توقعات ایجاد شده از این مناطق است. با توجه به عملکرد سایر مناطق آزاد موفق در آسیا که موجب افزایش صادرات شده و 11 تا 83 درصد صادرات کشور خود را تامین نموده‌اند، 2 درصد از صادرات اندک ایران عملکرد قابل قبولی برای مناطق آزاد محسوب نمی‌شود.

در مقابل، واردات 6 برابری در مقیاس مناطق آزادی که در صادرات ناکام ماندند، فلسفه و رسالت این مناطق را زیر سئوال می‌برد.

اعطای امتیازات و ایجاد تسهیلات به بهانه رونق و رشدی که در آینده به وجود خواهد آمد، همانند سرمایه‌گذاری در یک پروژه اقتصادی است که طبیعتا انتظاراتی جهت بازگشت سرمایه و افزایش سود شکل خواهد گرفت.

اعطای این امتیازات مقارن با کاهش درآمدهای عمومی و کاهش نظارت‌ها بوده و صرفا در صورت نیل به اهداف اصلی نظیر صادرات کالا، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال تکنولوژی و ایجاد اشتغال پایدار، می‌توان به بازگشت سرمایه امیدوار بود.

اگر ایجاد تسهیلات منجر به تحقق اهداف نشود و در ادامه، رفتارهای نامطلوب دیگری نظیر افزایش واردات و قاچاق کالا را تقویت نماید، نه تنها سرمایه‌گذاری دولت در این زمینه هدر رفته، بلکه زخم‌ها و آسیب‌های جانبی دیگری را بر پیکره اقتصادی کشور وارد می‌نماید.

دو دهه عملکرد مناطق آزاد نشان می‌دهد، امتیازات اعطایی در اختیار شاخص‌های نامطلوب بوده و ایجاد مناطق آزاد جدید به معنای ایجاد تسهیلات جدید جهت واردات اقلام مصرفی و خودروهای لوکس است، نه افزایش تولید و صادرات!

بنابراین تسهیل واردات، رونق خرده فروشی و واردات کالای همراه مسافر، که همگی با ایجاد مناطق آزاد قوت می‌گیرند، دلیل دومی است که ردای «سکوهای وارداتی» را بر تن این مناطق برازنده می‌سازد. طبق بررسی‌های صورت گرفته در برخی از مناطق آزاد کشور، به جز آب لوله‌کشی و نان، تقریبا تمامی محصولات مصرفی، اقلام خارجی و وارداتی هستند.

همچنین درآمد سازمان مناطق آزاد از طریق واردات انواع کالا، به این مسئله دامن زده است.

انتظار از مناطق آزاد را می‌توان در ادبیات نهادهای اقتصادی بین‌المللی جست‌وجو نمود که از این مناطق با عنوان «مناطق پردازش صادرات» یاد می‌کنند، اما عملکرد مناطق آزاد ایران، عنوان «سکوی واردات» یا «مناطق پردازش واردات» را برایشان به ارمغان آورده است.