ثابت نگه داشتن نرخ رشد 250درصدی ارز؛ افتخار بانک مرکزی!

نازنین افتخار، پول نیوز - چند روز گذشته، بانک مرکزی خبر از تصویب بسته ارزی جدیدی داد که صادرکنندگان را مجاب می کرد ارز حاصل از فروش را به چرخه ارزی و اقتصادی کشور برگردانند. عبدالناصر همتی نیز در نشستی تصریح کرد: « بسیاری از نوسانات بازار ارز سیاسی است و مردم نباید وارد این بازار شوند چرا که ممکن است متضرر شوند. ظرف این دو هفته قیمت ارز حدود دو هزار تومان کاهش یافته است، بنابراین توصیه می‌شود مردم با توجه به متغیرهای سیاسی تأثیرگذار در بازار ارز وارد آن نشوند.» پس از این سخنان، نرخ ارز کاهشی شد که در پی آن بسیاری تحلیل هایی ارائه دادند و بانک مرکزی نیز از این فرصت استفاده کرد تا بر سیاست های تازه اش، مهر تاییدی بزند و تاج کاهش دو هزار تومانی نرخ ارز را بر سر گذاشت. این روند کاهشی البته چندان دوامی نداشت و در ساعات میانی روز گذشته دوباره بنای افزایش گذاشت. با این حال با میثم رادپور، اقتصاددان و کارشناس بازار ارز، درباره نوسانات ارزی گفتگویی داشتیم:

برای اینکه بتوانیم به این پرسش پاسخ دهیم باید نگاهی تاریخی داشته باشیم و به عقب تر نگاه کنیم. نوسانات کوتاه مدت بازار ارز که شاهد آن بوده ایم بیشتر از اینکه واقعاً نشان از یک تغییر بزرگ در سیاست های ارزی داشته باشد، متاثر از اخبار رسانه ها و دامن زدن به عدم اطمینان است. این روند های کاهشی زودگذر هستند و تحت تاثیر جوسازی اخبار رخ می دهند و فشار های عرضه و تقاضا ایجاد می کنند و به همین خاطر نمی توان در کوتاه مدت گفت چرا این روند کاهشی شده است. اگر سیر تاریخی ارز در چند سال گذشته را بررسی کنیم متوجه می شویم که عامل اصلی افزایش نرخ ارز، روند افزایشی رشد نقدینگی در دولت های مختلف بود و پیش از اینکه قیمت ارز به شکل سرسام آوری افزایش پیدا کند نیز غالب اقتصاددان ها هشدار داده بودند که فشار نقدینگی باعث افزایش قیمت خواهد شد. وقتی نرخ بهره بانک ها در چند سال متوالی بالای 20درصد باشد، با فشار حجم نقدینگی، قیمت دلار نیز افزایش می یابد. شاید اگر تنش های سیاسی به این شکل در ماه های گذشته شکل نمی گرفت، این فشار زمان دیگری آزاد می شد منتها این تنش ها نیز تنها یک کاتالیزور بودند که زمان آزاد شدن این فشار ها را جلو انداختند و درباره ی داستان نوسان کوتاه مدت ارزی نیز باید گفت برای بازار ارزی که با تغییرات بیش از 250درصد مواجه می شود و ارزش پول ملی را به همان اندازه پایین می آورد، خیلی هم عجیب نیست که در کوتاه مدت شاهد نوسانات کاهش قیمت ها باشد. از این رو نمی توان این روند کاهشی را به سیاست های بانک مرکزی نسبت داد. بانک مرکزی از این منظر نه کاری انجام داده است و نه می تواند انجام دهد. این جهش ارزی نباید اتفاق می افتاد که افتاد و ما بار ها هشدار داده بودیم و حالا شاهد آثار سهمگین آن در بازار کالا و کسب و کار ها هستیم. 

ابتدا به ساکن باید بدانیم که قیمت کالا در بازار داخلی متاثر از مجموعه ای از دخالت ها است. بانک مرکزی هر کشوری وظیفه ی دخالت در بازار آن را دارد و نمی تواند نسبت به ارزش پول ملی، بی تفاوت باشد. مسئله ی ما دخالت نیست و دخالت های در بازار نیز محدود به بانک مرکزی نیست. قیمت کالا در بازار متاثر از مجموعه ای از مداخلات سازمان های مختلف از جمله سازمان تعزیرات، قوه قضائیه، دولت و بانک مرکزی است و این محموعه باید باهم ارزیابی شوند. شکل مداخلات اما باید طوری باشد که نهایتاً اجازه دهند خود بازار قیمت گذاری کند به طور مثال صرافی های بانکی اجازه ی تعیین قیمت بر روی پرداختی ها را داشته باشند و براساس قیمت بازار معاملات خود را شکل دهند. به طور خلاصه اگر می خواهید به تنهایی از یک سیل عظیم جلوگیری کنید بهتر است طوری فعالیت کنید که انگیزه ها برای شکستن مقاومت شما فعال نشوند. 

قانون قیمت واحد مسئله ی مهمی است که باید در هر بازاری که امکانش باشد، رعایت شود و بازار ها نیز اگر استحکاک نداشته باشند، خود به خود حتی بدون وجود نیروی مداخله گر جدی نیز به سمت قیمت واحد حرکت خواهند کرد. اما در شرایطی که دولت برای یک ارز، سه نرخ متفاوت 4200تومانی دولتی، ارز نیمایی و ارز آزاد تعیین کرده است نمی توان انتظار داشت که بتوانیم به شرایط یکسان سازی حتی نزدیک شویم. ایجاد کردن این سه بازار موازی نه فرآیند های متفاوتی برای معاملات نسبت به قبل ایجاد کرده و نه کارایی بالایی از خود نشان داده است  بلکه تنها مانعی شده است برای رسیدن به قیمت واحد. عامل اصلی اختلال در بازار ارز، دخالت های بانک مرکزی است که نه حتی در حمایت از ارزش پول ملی بلکه عموماً به دلیل نگرانی از آثار تورمی افزایش قیمت ها در بازار کالا و خدمات ایجاد شده است. همچنین دولت که خود مجری اصلی است خودش اصلی ترین مانع رسیدن به این ایده آل شده و این موانع را بر سر راه بازار قرار داده و حالا به دنبال راه حل می گردد!

بازار متشکل ارزی اولین بار است که در تارخ جهان اقتصاد در حال شکل گیری است و چون تا به حال سابقه نداشته است و نمی توان آن را با جایی مقایسه کرد نمی توان هم اظهار نظر خاصی درباره ی نحوه ی فعالیت آن و اینکه چه آینده ای را رقم خواهد زد داشت. این ترکیب تازه به نظر من کمکی به بازار ما نخواهد کرد و اهدافی که ما به دنبال آن هستیم نیز احتمالاً از این طریق  پاسخی نخواهد داد. جزئیات این بازار مشخص نیست و معین نشده است که آیا محدودیتی در حجم معاملات آن وجود دارد، حجم مبنا در آن چگونه ست، اگر قیمت ها افزایش یافت بانک مرکزی با فشار این بازار را کنترل خواهد کرد و... بسیاری از این دست سوالات در ارتباط با این طرح پاسخ شفافی ندارند که همین سبب می شود هیچ اظهار نظری درباره ی این طرح دقیق نباشد. به اضافه همانطور که قبلاً هم اشاره کردم این بازار هم موازی کاری و دوباره کاری دیگری است زیرا ما بازار بورس اسکناس داشتیم که فعالیت های خودش را داشت اما راه اندازی بازاری که هیچ نمونه ای ندارد با همراهی قوه قضائیه کمکی نخواهد کرد زیرا به نظر می رسد هم از لحاظ کارایی عملیاتی و هم از لحاظ کارایی تخصیصی و کارایی اطلاعاتی، دچار مسائل فراوان است.