جبران کسری بودجه دولت، در زمان التهاب بازار ارز

پول نیوز- نرخ ارز، یکی از شاخص های کلیدی در حوزه اقتصادی و بودجه است و تجربه سال های اخیر در ایران نشان می دهد که با وجود تورم های سالیانه دو رقمی و بیش از 10 درصد، ناگهان قیمت ارزهای خارجی نسبت به پول ایران، به صورت جهشی، چند برابر می شود.
تحولات یک ساله اخیر و خصوصاً ماه های اخیر نرخ ارز، محور گفت و گوی پول نیوز با سیدبهاء الدین حسینی هاشمی، کارشناس بانکی و اقتصادی است که آن را می خوانید. وی در سال های گذشته مدیر عامل بانک هایی از جمله بانک صادرات ایران بوده است.

*****

*برخی از اقتصاددانان معتقدند که دولت، نقش اصلی در بازار ارز داشته و باعث می شود نرخ ارز افزایش پیدا کند. از یک طرف هم، به طور مشخص آقای امیر خجسته، عضو کمیسیون اصل نود مجلس، اعتقاد دارد که دولت هر وقت بخواهد قیمت ارز را بالا و پایین می برد.
با توجه به مسئولیت های که در بخش دولتی داشته و از دولت شناخت دارید، در ابتدا می خواهیم بدانیم به نظر جنابعالی آیا این دولت است که حقیقتاً نقش اصلی را در بالا بردن و پایین آوردن نرخ ارز دارد یا این که واسطه ها و دلال ها هم در این بازار نقش جدی دارند؟

-بازار ارز، بازیگرانی در بخش عرضه ارز یعنی تخصیص ارز و منابع ارزی دارد و مهمترین بازیگر این بازار، دولت است. به دلیل این که فروش نفت و گاز و پتروشیمی، در اختیار دولت بوده و درصد قابل ملاحظه ای از ارز، در دست دولت است و آن را در این بازار می فروشد. یک بخش از عرضه ارز هم، مربوط به صادرات پتروشیمی و صادرات غیر نفتی است.
در حال حاضر، میزان عرضه ارز بخش های دولتی و غیر دولتی، تقریباً برابر است. یک زمانی، غیر دولتی ها، سهم خیلی کمی در عرضه ارز داشتند ولی الان پتروشیمی ها فعال هستند و سهم قابل توجهی در این بازار دارند.
معمولاً دولت ها نمی خواهند ارز را گران کنند چرا که ملاک تورم، کاهش ارزش پول ملی است و کاهش ارزش پولی ملی در مقایسه با قدرت خرید ارزهای مختلف مشخص می شود. اما در زمان التهابات بازار، به علت مصرف های فصلی، مسافرت های خارجی و بعضی هزینه ها در زمان حج، یکباره تقاضا برای ارز افزایش پیدا کرده و نرخ ارز بالا می رود.
از طرف دیگر، نرخ ارز به منابع ارزی بستگی دارد و تحریم ها باعث شده منابع ارزی ایران کاهش پیدا کند. پس طبیعی است که نرخ ارز رو به افزایش خواهد گذاشت. در چنین مواقعی، دولت برای تنظیم بازار، تدابیر زیادی از جمله سیاست های ریالی و ارزی را در پیش می گیرد. دولت با این اقدامات می تواند بازار را آرام کرده و از التهاب آن را کم کند.

*یعنی دولت ها هیچوقت برای منفعت بردن از طریق افزایش نرخ ارز تلاش نمی کنند؟

-بعضی وقت ها کسری بودجه دولت، یک عامل تهدیدآمیز برای نرخ ارز است. چون به هر حال، یکی از منابع درآمدی دولت، فروش ارز است و اگر دولت، ارز را با قیمت بالاتر بفروشد، می تواند برای کسری بودجه استفاده کند.
البته اگر دولت از روش های دیگری برای تامین کسری بودجه استفاده کند، آنها هم تورم زا هستند.
وقتی که در بازار التهاب پیش می آید و دولت ها نیز کسری بودجه داشته اند، تلاش نکرده اند که نرخ ارز به روز اول برگردد.


*در سال 1397 خرید و فروش ارز توسط اشخاص حقیقی و صرافی ممنوع اعلام شد و خرید و فروش ارز، قاچاق به حساب می آمد اما هر چند وقت یکبار، دلالان ارز بازداشت می شوند.
به نظر می رسد که تاثیر این افراد است که باعث می شود در زمان التهابات بازار ارز، دلال ها در خیابان ها بازداشت شوند وگرنه صرفاً در این مواقع نباید بازداشت شوند.

-وقتی که ما بازارهای محدودی مثل بازار ارز، بازار سکه، بازار مسکن و بازار خودرو برای معاملات داریم، دلال ها و واسطه گرها و سودگران هم، حضور دارند. قطعاً آنها دنبال این هستند که با نوسان قیمت و نوسان گیری، سود خودشان را حداکثر کنند.
حضور دلال ها و واسطه گرها، وقتی بازار ارز در شرایط رقابت کامل قرار ندارد، بی تاثیر نیست و عملاً تاثیر دارد اما آنها از سیاست های بد و غیر کارآمد سیاستگذاران، سوء استفاده می کنند.
در زمان آقای سیف، رئیس وقت بانک مرکزی که نرخ ارز جهش پیدا کرد، تمام معاملات ارزی را ممنوع اعلام کردند و صرافی ها را بستند. این کارها باعث می شد بازار ارز، بیش تر ملتهب شود. اما آقای همتی، رئیس فعلی بانک مرکزی، یک مقدار معاملات ارزی را تسهیل کرد و ورود را آزاد کرد.

*پس شما صحبت آن نماینده مجلس را که اعتقاد دارد دولت عامل افزایش است را قبول ندارید و فقط می گویید در برخی شرایط، دولت هم ورود کرده و از افزایش نرخ ارز استفاده می کند.

-بله. دولت عمداً و عامدانه نرخ ارز را افزایش نمی دهد. دولت اگر بخواهد برای خودش محبوبیت ایجاد کند و رضایت مردم را حداکثر کند، به جای اقدام اقتصادی و منطق درست، می تواند از طریق سرکوب قیمت ها و سیاست های دستوری، مانع تعدیل سالیانه نرخ ریال در مقابل ارزها شود.
سرکوب قیمت ها باعث می شود هر چند سال یکبار، افزایش نرخ ارز رخ بدهد با جهش نرخ ارز، بحران به وجود می آید. معمولاً وقتی دولت چند سال نرخ ارز را ثابت نگه می داد خودش دچار فشار کسری بودجه می شود.
در چنین وضعیتی، ثابت شده است دولت در ظاهر نشان می دهد که از افزایش قیمت ناراضی است ولی چون مطلوب به حال دولت است، واقعاً خیلی ناراضی نبوده است.

*در مهر ماه سال 1397 نرخ دلار به بالای 19 هزار تومان رفت و در دی ماه به 11 هزار و 500 تومان کاهش پیدا کرد. در آبان امسال نرخ دلار حدود 11 هزار تومان بود و حتی برخی از نمایندگان مجلس انتظار داشتند نرخ دلار به زیر 10 تومان برود.
تا قبل از تنش دی 1398 بین آمریکا و ایران، به جای این که نرخ دلار به سمت 10 هزار تومان و کمتر از آن برود، به سمت بالاتر رفت. چه اتفاقی افتاد که نرخ دلار صعودی شد؟

-افزایش نرخ ارز به تحریم ها و تحرکات و تحولات بازار و همچنین به برخی ناآرامی های داخلی برمی گردد. این افزایش ها، چندان علت های اقتصادی ندارد و علت های روانی و هیجانی دارد.
از آنجا که شریان اصلی کشور ما درآمد نفت است، ما در مقابل تهدیدات خارجی و تحریم ها، حساسیت بیش تری داشته و تاثیر پذیری بیش تری در خصوص پول خودمان داریم.

*بعد از تنش بین ایران و آمریکا در دی ماه امسال، باز افزایش نرخ ارز و دلار اتفاق افتاد و نرخ دلار به 14 هزار تومان رسید. آیا فقط کاهش جدی تنش بین دو کشور باعث شد که قیمت دلار به سمت 13 هزار تومان برگردد؟

-بله و قطعاً همین طور بوده. از وقتی که ترامپ صحبت کرد و همه از لحن صحبتش فهمیدند که خطر جنگی وجود ندارد یا تهدید بیش تری نمی کند، نرخ دلار شروع به کاهش گرد.
اگر دولت ما بخواهد ارز بیش تری به بازار عرضه کند، می تواند نرخ ارز را پایین بیاورد. در اینجا دولت می تواند نرخ دلار را مثلاً به 11 هزار تومان و 10 هزار تومان برساند.
اما به دلیل این که دولت، منابع ارزی کافی ندارد و به دلیل این که شاید نتواند به صورت مستمر این قیمت را حفظ کند، در نتیجه دولت کمتر در بازار دخالت می کند. دقیقاً همین عامل باعث کاهش نرخ دلار شد و دلیل دیگری نداشت.

*در روز سه شنبه 24 دی ماه جاری کشورهای آلمان، فرانسه و بریتانیا اعلام کردند که مکانیسم «ماشه» را در قالب توافق هسته ای فعال می کنند. بعد از این اعلام، افزایش چند صد تومانی در نرخ دلار اتفاق افتاد.
جنابعالی گفتید که دولت می تواند در همین وضعیت فعلی نرخ ارز را به 11 و 10 هزار تومان برساند. آیا پیش بینی نمی شد که بحث ماشه پیش بیاید و شوک کوچکی وارد کند؟

-دولت ما، همین موارد را حس می کرد که خیلی نخواست در بازار دخالت کند. بازار ما، واسطه گر و دلال زیادی دارد و این افراد، به دنبال کوچکترین واقعه، حرکت و تصمیم هستند که بازار را ملتهب کنند. اساساً تحلیل های بازیگران بد بازار مثل همین دلالان، بر نرخ ارز تاثیر می گذارند.

*با موضوع مطرح شدن فعال کردن ماشه در قالب توافق هسته ای و جهش کوچک در نرخ ارز، آینده کوتاه مدت را چگونه پیش بینی می کنید؟

-بانک مرکزی، فعالیت بانک ها را مدیریت کرده و در نتیجه توانسته نرخ ارز را کنترل کند. از طرف دیگر خرید ارز از صادر کنندگان و نزدیک شدن نرخ خرید ارز، باعث شده منابع ارزی افزایش پیدا کند.
در زمان اعلام موضوع «ماشه»، اگر این تدابیر بانک مرکزی نبود، ما یک جهش در نرخ ارز تجربه می کردیم.

*معمولاً نرخ ارز در اواخر سال افزایش پیدا می کند. شما در خصوص وضعیت احتمالی نرخ ارز در ماه های بهمن و اسفند 1398 چه نظری دارید؟

-در این مواقع، بانک مرکزی بر میزان عرضه ارز اضافه کرده و بازار را متعادل می کند. اگر اتفاق سیاسی خاصی رخ ندهد این نوسانات قابل کنترل است. ضمن این که ما تورم بالای 40 درصد داشته ایم و ما باید توقع داشته باشیم که ریال در مقابل ارزهای دیگر به همین میزان تضعیف شود.
دولت ممکن است این تضعیف کردن ریال را به تاخیر بیندازد و ممکن است جمع شود و یک یال یا دو سال دیگر، به یکباره نرخ ارز دو برابر یا سه برابر افزایش پیدا کند.