اشتغال‌زایی پایدار به عنوان یک هدف اصلی در اقتصاد کلان

صنعتی که در جوامع سنتی که به فرهنگ گردشگری هم وابسته هستند نقش مهمی در اشتغال‌زایی دارد؛ گردشگری هم این روزها به عنوان اصلی‌ترین بخش اقتصادی برخی کشورها تلقی می شود، اما هنوز در ایران چندان پیش‌رفتی نداشته است. به بهانه ۱۰ ژوئن، روز جهانی صنایع دستی، نگاهی می‌اندازیم به وضعیت صنایع دستی در سالی که گذشت.

همانطور که از نام صنایع دستی پیداست، به آثار و صنایعی که تمام مراحل ساخت آنها توسط دست و ابزارهای دستی انجام می‌شود، صنایع دستی می‌گویند. اغلب این صنایع ارتباط مستقیم با فرهنگ بومی یک منطقه دارد. صنایع دستی اغلب نقش فرهنگی و هویت بخشی به یک ملت دارد و چون بی‌نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در مقایسه با سایر رشته­‌های صنعتی است قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف کشور را دارد.

از طرفی دیگر صنایع دستی برای بخش گردشگری هم جذابیت‌های خاصی ایجاد می‌کند، چرا که مقدمات شناخت اقوام به واسطه صنایع دستی فراهم می‌شود. صنایع دستی از فرهنگ و باورهای اقوام خلق می‌شود. به دنبال همین نگاه به صنایع دستی بود که نخستین همایش جهانی در این زمینه در ۱۰ ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی در نیویورک برگزار شد و در پایان این همایش، تأسیس “شورای جهانی صنایع دستی”، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب ‌شد و دبیرخانه آن را در شهر آمستردام کشور هلند تعیین کردند.

در ایران هم صنایع دستی به ۲۴ دسته تقسیم می‌شود و ۳۷۰ رشته تخصصی صنایع دستی دارد که این صنایع دستی عبارتند از :بافته های داری، دست بافی، بافتنی، روکاری، چاپ های سنتی، نمد مالی، سفال گری و سرامیک سازی، شیشه گری، تولید فراورده های پوست و چرم، ساخت محصولات فلزی وآلیاژ، قلم زنی، مشبک کاری، حکاکی روی فلزات و آلیاژها، سنگ تراشی، حکاکی روی سنگ و معرق سنگ، خراطی چوب، ریزه کاری و نازک کاری چوب، منبت کاری، کنده کاری و مشبک کاری چوب، حصیر بافی، خاتم سازی، معرق کاری، کاشی گری، ملیله کاری، میناکاری، ساخت اشیای مستظرفه و هنری، ساخت زیور آلات و ساخت سایر فراورده های دستی در ایران تمرکز سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌ها بیشتر بر صنایع دستی استان‌هاست و بر خلاف سایر صنایع فعال کشور بخش‌های استانی در این صنعت و حتی روستایی فعالتر بوده و یکی از نمادهای تمرکز زدایی حمایتهاست. در ادامه بخشی از عملکرد استانها در حوزه صنایع دستی ذکر می‌شود.

سال گذشته در خراسان شمالی ۱۳ میلیارد ریال تسهیلات، از سوی پست‌بانک، صندوق کارآفرینی امید، توسعه و تعاون، بانک ملت و بانک سپه به هنرمندان صنایع‌دستی استان پرداخت شد.

با این حمایت‌ها استان خراسان شمالی توانست در سال ۹۸ حدود ۱۰ هزار دلار صادرات داشته باشد. که نسبت به مدت مشابه سال ۹۷، افزایش ۲۵درصدی داشته است. عمده تولیدات صنایع‌دستی فرش، گلیم، دست بافته‌های داری، سفال، سرامیک و نساجی بود که به کشورهای چین، لهستان، ترکیه، ایتالیا و سوئد صادر شد.
به واسطه همین فعالیت‌ها ۱۱۲ نفر از هنرمندان استان در بخش صنایع‌دستی مشغول به کار شدند. همچنین در سال گذشته، ۷۳ نمایشگاه و بازارچه صنایع‌دستی در سطح استان برپا شد و صنعتگران این استان در ۱۱۰ نمایشگاه کشور نیز تولیدات خود را در رشته‌های مختلف از جمله دست بافته‌های داری، نساجی، چرم، معرق، رودوزی‌های سنتی، سفال و سرامیک و صنایع چوب عرضه کردند.

در استان گلستان هم بیش از ۳۷ میلیارد ریال تسهیلات روستایی و عشایری و مشاغل خانگی در قالب ۳۲۶ طرح پرداخت شد. این حمایت‌ها صادرات یک میلیون و ۱۳۶ هزار دلاری محصولات تولیدی هنرمندان صنایع‌دستی استان را به همراه داشته است. محصولات صنایع دستی صادراتی شامل  رودوزی‌های سنتی، گلیم، پلاس، نمد، معرق، حصیربافی، صنایع‌دستی ترکمن، جاجیم، چرم، بافته‌های داری، تراش سنگ نیمه‌قیمتی و قیمتی، قزاق‌دوزی، زیورآلات سنتی، سفال و منبت می‌شد که به کشورهای آلمان، آمریکا، سوئد، کانادا، عراق، چین، ترکمنستان، ژاپن، قطر، افغانستان، استرالیا، فرانسه، انگلستان و امارات صادر شد.

با حمایت از تولیدات صنایع دستی در استان گلستان طی یکسال گذشته دو هزار و ۸۵ شغل جدید ایجاد شده و ۲۸۹ مجوز مشاغل خانگی شامل ۲۸۵ فقره مجوز مستقل و چهار فقره مجوز پشتیبان صادر شده‌ است.

استان هرمزگان هم در حوزه صنایع دستی فعال بوده و طی یکسال گذشته حدود ۶میلیون دلار به صورت رسمی و چمدانی صادرات داشته است. مقصد این صادرات بیشتر به کشورهای حوزه خلیج فارس و ترکیه بوده و شامل گلابتون دوزی، رودوزیهای سنتی، سفال، حصیر، مشتقات چوب و گلیم می‌شود.
فعالان صنایع دستی استان کرمان هم از دریافت تسهیلات حمایتی بی‌نصیب نبودند و در سال گذشته برای ۳۴۹ طرح صنایع‌دستی ۳۹میلیارد و ۹۸۰ میلیون ریال تسهیلات دریافت کردند که منجر به صادرات ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار دلاری برای این استان شده‌ است.

استان‌های دیگر هم به تناسب فعالیتی که در حوزه صنایع دستی داشتند تسهیلاتی دریافت کردند.
اما  حالا با وجود تمام منافعی که صنایع دستی برای کشور داشته و دارد، بحران کرونا آسیبی جدی به این صنعت وارد کرده و حتی به گفته برخی تحلیلگران صنایع دستی بسیاری از فعالان خرد مشغول در این حوزه در آستانه ورشکستگی قرار دارند. به عنوان مثال ۷۰ درصد صنایع دستی کشور در استان اصفهان تولید و صادر می‌شود که بحران کرونا باعث تعطیلی ۹۵ درصد کارگاه‌ها و فروشگاه‌های صنایع دستی این استان شد.
در کل صنایع دستی طی یکسال گذشته توانست ۱۵۴ میلیون دلار صادرات داشته باشد اما این رقم را باید در پایان سال ۹۹ بررسی کرد تا متوجه میزان آسیب کرونا به این صنعت شد. البته این ویروس بخشی از آسیبهای اقتصادی خود به صنایع دستی را در همان سال ۹۸ و در آستانه تعطیلات نوروز وارد کرد که خود نیاز به بررسی آمارهای ماهیانه مشابه در سالهای گذشته دارد.

در بحران کرونا حدود ۶۰ هزار کارگاه تولیدی صنایع دستی به تعطیلی کشیده شد و برآوردها از خسارت هزار و ۹۵۰ میلیارد تومانی به این صنعت خبر می‌دهند. بخش زیادی از این خسارت‌ها به ایام نوروز برمی‌گردد که به دلیل عدم برگزاری بازارچه‌های نوروزی خسارتی معادل ۹۰ میلیارد تومان به فعالان خرد صنایع دستی وارد کرد.
حال سؤال اصلی برای فعالان صنایع دستی در سال جاری این است که آیا این خسارت‌ها جبران خواهد شد؟ چرا که تنها حمایت‌های دولت برای این بخش شامل استمهال حق‌ بیمه سهم کارفرما برای دوره سه ماه منتهی به اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط سازمان تأمین‌ اجتماعی، استمهال هزینه‌های برق و گاز مصرفی برای دوره سه ماه منتهی به اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط وزارتخانه‌های نیرو و نفت می‌شود. همچنین سررسید چک‌های صاحبان کسب‌وکار‌ها(اعم از حقیقی و حقوقی) که در بازه زمانی اول اسفندماه ۱۳۹۸ تا ۳۱ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ بوده و برگشت خورده و منجر به صدور گواهینامه عدم پرداخت شده حداکثر تا سه ماه پس از تاریخ برگشت چک‌های مذکور مشمول محرومیت‌ها و ممنوعیت‌های ناظر بر چک‌های برگشتی نمی‌شود.

از سوی دیگر استمهال یا بخشودگی کامل اجاره‌بهای اماکن و فضا‌های گردشگری واگذار شده به بخش‌ خصوصی در طول دوره تعطیلی یا افزایش دوره بهره‌برداری حسب شرایط چارچوب واگذاری پس از تأیید کارگروه ذی‌ربط در وزارتخانه میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی از دیگر کمک‌های دولت به این بخش بوده است.