عدم حل «پرونده پادمان» در مذاکرات، شبیه استخوان در «زخم» است/ماراتن مذاکرات در خط پایان؟

در شرایطی که مذاکرات فشرده در وین برای به نتیجه رساندن برجام همچنان ادامه دارد، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در یک گفت‌وگوی تلفنی با جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا با تاکید بر اینکه ایران برای نهایی کردن توافق خوب و فوری آمادگی دارد، افزود: «حضور وزرای خارجه در وین و اعلام توافق نهایی، منوط به رعایت کامل خطوط قرمز ایران است.» همزمان خبرگزاری‌ها از سفر چند ساعته رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران خبر دادند. این سفر قرار است که امروز، شنبه، انجام شود. در این میان مقامات رژیم صهیونیستی که از احتمال رسیدن به توافق آشفته شده‌اند، تماس‌هایی با گروسی برقرار کرده‌اند تا او را برای همکاری «پادمانی» با ایران تحت فشار قرار دهند. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که در ۴۸ ساعت گذشته اخبار مثبتی از وین مخابره شده، اما مقامات تهران با احتیاط درباره رسیدن به توافق موضع‌گیری کرده و تاکید دارند که باید همه مسائل مهم میان طرف‌های برجامی حل و فصل شود.

ماراتن مذاکرات در خط پایان؟

با وجود تاکید برخی طرف‌های اروپایی مبنی بر حل اختلافات و رسیدن مذاکره‌کنندگان به خط پایان ماراتن مذاکرات احیای برجام، هم طرف ایرانی و هم آمریکایی تاکید کردند که هنوز از توافق خبری نیست، تا زمانی که درباره همه چیز توافق صورت گیرد. در این چارچوب وزیرخارجه ایران تاکید کرده که شرط حضور در وین برای امضای توافق رعایت خطوط قرمز ایران است. با این حال مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است در سفر امروز خود درخصوص مکان‌های ادعایی با مقامات مربوطه تهران گفتگو کند. سفری که به گفته تحلیلگران و رسانه‌ها در صورت رضایت طرفین زمینه‌های رسیدن به توافق را بیش از هر زمان دیگری نزدیک می‌کند. دور هشتم گفتگو‌های احیای برجام در هتل کوبورگ وین از ۱۹ بهمن آغاز شده و همچنان در جریان است. در همین خصوص، وزیر خارجه ایران در تماس تلفنی روز جمعه ۱۳ اسفند مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با بیان اینکه شتاب و عجله طرف غربی نمی‌تواند مانع رعایت خطوط قرمز ایران شود، تصریح کرد: هر زمانی که طرف‌های غربی خطوط قرمز باقیمانده و اعلام شده ما را بپذیرند آماده حضور در وین هستم. به گزارش خبرگزاری فارس، امیرعبداللهیان ضمن تشکر از تلاش‌های هماهنگ‌کننده عالی اتحادیه اروپا در مذاکرات وین یادآور شد: ما برای نهایی کردن توافق خوب و فوری آمادگی داریم. اما شتاب و عجله طرف غربی نمی‌تواند مانع رعایت خطوط قرمز ایران شود.

وزیر امور خارجه ایران با استقبال از نهایی کردن هر چه زودتر توافق افزود: لازمه حضور وزرای خارجه در وین و اعلام توافق نهایی منوط بر رعایت کامل خطوط قرمز اعلامی ایران و از جمله موضوع تضمین موثر اقتصادی است. امیرعبداللهیان همچنین تاکید کرد: دکتر باقری و کارشناسان ارشد جمهوری اسلامی ایران در مشورت مستمر و فعال با همه هیات‌ها در وین می‌مانند. هیات ایرانی با جدیت به تلاش برای رسیدن به توافق نهایی و خوب ادامه خواهد داد.

پیش‌تر سخنگوی وزارت خارجه ایران روز پنج‌شنبه با انتشار توییتی نوشت که مذاکرات وین همچنان ادامه دارد و «انتشار خبر‌های خوب نارس، جایگزین یک توافق خوب نخواهد شد.» او همچنین نوشت که تا وقتی همه مسائل حل نشده، «هیچ کس نمی‌تواند بگوید توافقی به دست آمده است.» به گفته سخنگوی وزارت خارجه ایران، برای رسیدن به توافق کماکان «تلاش‌های بیشتری لازم است.» سعید خطیب زاده پیش‌تر گفته بود که پیش نویس توافق آماده شده است.

یک منبع نزدیک به هیات ایرانی نیز گفت: مذاکرات هنوز ادامه دارد. بر اساس این گزارش، تبریکات زود هنگام اروپایی‌ها و انتشار عکس‌های یادگاری از سوی برخی هیات‌های اروپایی به معنای اتمام مذاکرات نیست. هیات مذاکره کننده فرانسه روز پنج‌شنبه با گرفتن عکس یادگاری از اتمام کار مذاکرات خبر دادند.

وزارت خارجه آمریکا نیز بعد از ظهر پنج‌شنبه گفت که مذاکرات هسته‌ای با ایران پیشرفت قابل‌توجهی داشته است و قدرت‌های جهانی ممکن است به توافق با ایران نزدیک باشند، اما شماری از مسائل دشوار هست که هنوز حل نشده است. جالینا پورتر سخنگوی وزارت خارجه افزود که اگر این مسائل به سرعت حل نشود توافقی به دست نخواهد آمد. وی در ادامه با انداختن توپ در زمین ایران، گفت: با این حال، اگر ایران جدیت نشان دهد، ما می‌توانیم و باید در عرض چند روز به درک بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام برسیم.

شبکه آمریکایی «سی ان ان» هم گزارش داد یک مقام ارشد دولت آمریکا و همچنین سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور به این شبکه گفت که دولت بایدن به توافقی برای نجات توافق هسته‌ای ایران نزدیک‌تر می‌شود، اما هنوز تعدادی از مسائل حل نشده وجود دارد که می‌تواند باعث شکست تلاش‌ها شود. در حالی که دولت بایدن مدعی است با حسن نیت و جدیت مذاکرات وین را پیش می‌برد، پنج‌شنبه شب وضعیت اضطراری ملی در قبال ایران را تمدید کرد. وضعیت اضطراری ملی در قبال ایران که در ۱۵ مارس ۱۹۹۵ اعلام شد، تا پس از ۱۵ مارس ۲۰۲۲ نیز پابرجا خواهد ماند. از سوی دیگر و در ادامه اظهارات مذاکره‌کنندگان هسته ای، استفانی القاق، رئیس اداره خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت خارجه بریتانیا در ساعات پایانی روز پنج‌شنبه با انتشار توییتی به زبان فارسی نوشت که طرفین حاضر در مذاکره، بسیار به توافق نزدیک هستند. القاق با استفاده از هشتگ «پایان کار» در مذاکرات وین، نوشت: حصول یک توافق در وین امکان پذیر است، اما تضمین شده نیست. نباید پیش از بسته شدن پنجره دیپلماتیک، فرصت را از دست بدهیم. الان باید چند متر آخر را طی کنیم. مذاکره کننده ارشد انگلیس همچنین روز جمعه در پیامی توییتری از دیدار روسای هیات‌های مذاکره کننده تروئیکای اروپا با علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد ایران در وین و مهدی صفری معاون اقتصادی وزیر امور خارجه و عضو تیم مذاکره کننده ایران خبر داده است. القاق پیش‌تر در پیامی جداگانه از دیداری دوجانبه با صفری در صبح روز جمعه خبر داد و آن را دیداری سازنده توصیف کرده بود. در ادامه میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین که این روز‌ها علاوه بر مذاکرات ایران، درگیر مسائل مربوط به جنگ اوکراین نیز هست، ساعتی قبل از این گزارش‌ها در جمع خبرنگاران گفته بود که شکست این مذاکرات دور از ذهن است و «مسائل کوچکی» برای حل و فصل باقی مانده است. او بار دیگر پیش‌بینی کرد که دیر یا زود توافق به دست خواهد آمد، اما افزود که نمی‌داند این توافق در روز شنبه، یکشنبه یا دوشنبه به دست می‌آید. این نخستین بار نیست که اولیانوف می‌گوید مذاکرات وین در آستانه رسیدن به نتیجه نهایی است. انریکه مورا هماهنگ کننده مذاکرات وین نیز روز پنج‌شنبه در توییتی نوشت: ما در مراحل پایانی مذاکرات وین بر سر برجام قرار داریم. پرونده برخی مسائل همچنان باز است و موفقیت در چنین مذاکرات پیچیده‌ای هرگز تضمین شده نیست. ما در تیم هماهنگی تمام تلاش مان را انجام می‌دهیم، اما هنوز به آن نقطه (توافق) نرسیده ایم.

سفر مدیرکل آژانس به تهران

خوشبینی‌ها به احیای برجام و رسیدن طرف‌های مذاکره‌کننده به خط پایان، ارتباط مستقیمی با سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران دارد. در همین خصوص یک منبع مطلع ضمن اعلام سفر مدیرکل آژانس گفت که گروسی در این سفر ضمن ملاقات با مقامات ذی‌ربط درباره تداوم همکاری‌های فنی بین ایران و آژانس گفتگو می‌کند. این انتظار وجود دارد که در جریان این سفر مساله اختلاف‌نظر‌ها بر سر مکان‌های ادعایی بررسی شود. بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی هفته گذشته برای انجام رایزنی‌های فنی بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وین سفر کرد و رایزنی‌هایی را با مقامات آژانس صورت داد.

به ادعای برخی منابع دیپلماتیک، پرونده کشف آثار اورانیوم در برخی مناطق خارج از تاسیسات هسته‌ای در ایران، از جمله آخرین مسائل حل نشده در مذاکرات وین است. بر اساس این گزارش‌ها ایران تاکید دارد که همزمان با توافق و آغاز اجرای دوباره برجام، این پرونده در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بسته شود. با این حال آژانس مدعی است که ایران برای مدتی طولانی از ارائه پاسخ‌های قانع کننده درباره این مواد طفره رفته است. گروسی روز چهارشنبه ۱۱ اسفند در پاسخ به سوالی در خصوص ایران گفت: «قطعا رایزنی‌های دائمی با ایران به اشکال مختلف به طور حضوری، مجازی و سایر شکل‌ها داریم و به سختی برای رسیدن به توافق کار می‌کنیم.» یک روز بعد آژانس در گزارشی مدعی شد میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به پانزده برابر بیشتر از سقف تعیین شده در توافق هسته‌ای (برجام) رسیده است. در این گزارش ادعا شده، آژانس به خاطر محدودیت‌هایی که تهران از سال گذشته برای ناظرانش در تاسیسات هسته‌ای ایران ایجاد کرده قادر نیست میزان دقیق این ذخایر را برآورد کند.

با این حال در آستانه سفر مدیرکل آژانس به تهران، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در گفتگو با گروسی بر مواضع این رژیم در قبال مذاکرات وین تاکید کرد. صفحه توییتر نخست وزیری این رژیم آورده است: بنت مواضع اسرائیل در قبال مذاکرات هسته‌ای در وین و انتظارات اسرائیل مبنی بر اینکه آژانس به عنوان یک نهاد ناظر حرفه‌ای و بی طرف عمل کند را دوباره مورد تاکید قرار داد.

فواد ایزدی کارشناس مسائل بین‌المللی؛ عدم حل و فصل پرونده PMD در مذاکرات وین را استخوانی لای زخم توصیف کرد و گفت: یکی از مشکلاتی که توافق برجام داشت این بود که برای آن، دستاورد سازی شد. مثلاً یکی از دستاورد‌های برجام را حل مسئله PMD می‌دانستند؛ اما در عمل شما می‌بینید که این اتفاق نیفتاده است و دوباره طرف مقابل به دنبال برجسته نگه داشتن، بحث‌های مرتبط با PMD است.

وی در پاسخ به سوالی که چرا حل مسئله‌ی PMD مهم است، افزود:، چون عدم حل این موضوع تبدیل به استخوان لای زخم می‌شود. شما مذاکره می‌کنید که یک پرونده را تمام کنید و ببندید؛ اگر یک استخوان را لای زخم نگه دارید، پرونده بسته نمی‌شود و هر وقت طرف مقابل احساس کند که لازم است به شما فشاری وارد کند و یا ضربه‌ای بزند، مجدد پرونده را باز و ایجاد مزاحمت می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: از این جهت امید است که اگر قرار به توافق در وین باشد، باید یکبار برای همیشه این داستان PMD واقعاً بسته شود و مثل دفعه قبل نباشد که اعلام شد پرونده بسته شده است، اما در عمل مشکلات ادامه پیدا کرد.

ایزدی با بیان اینکه اگر بخواهند برجام را اجرا کنند باید این موضوع را حل و فصل کنند، گفت: این موضوع برای تیم ما اهمیت دارد، به این معنی که اگر این مسئله حل نشود، هر وقتی که طرف مقابل اراده کند می‌تواند برای ایران مزاحمت ایجاد کند؛ به همین جهت یکی از بحث‌های اصلی حل همین مسئله است.