چرا در مذاکرات وین وقفه افتاد/ایران یک نظام بانکی برای دورزدن تحریم‌ها ایجاد کرده است

یک روزنامه آمریکایی به نقل از دیپلمات‌های غربی، مقام‌های اطلاعاتی و اسناد گزارش داده ایران یک نظام مالی و بانکی مخفیانه برای انجام ده‌ها میلیارد دلار تجارتی که نقض تحریم‌های آمریکا بوده ایجاد کرده است.

طبق نوشته روزنامه وال‌استریت‌ژورنال، این سیستم از حساب‌های ایجادشده در بانک‌های خارجی، شرکت‌های نیابتی ثبت‌شده در خارج از ایران، شرکت‌هایی برای هماهنگی تجارت‌های تحریم‌شده و یک شرکت تسویه وجوه در داخل ایران تشکیل شده است.

وال‌استریت‌ژورنال تصریح کرده ایجاد این سیستم به ایران امکان داده در برابر فشار‌های «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا برای بازگرداندن آمریکا به برجام مقاومت کرده و همزمان برنامه هسته‌ای خودش را به پیش ببرد.

سال‌ها تحریم باعث ضربه زدن به اقتصاد ایران و ارز این کشور شده است، اما مقام‌ها و تحلیلگران می‌گویند توانایی تهران برای بازگرداندن سطح تجارت خود به سطح قبل از دوران تحریم به این کشور امکان داده اقتصادش را بعد از سه سال رکود به سمت بازیابی حرکت دهد. این باعث کاهش سطح فشار‌های سیاسی در داخل تهران شده و موضع تهران در مذاکرات وین را بالا برده است.

وال‌استریت‌ژورنال می‌گوید موفقیت ایران در دور زدن محدویت‌های تجاری و مالی- که داده‌های تجاری و اظهارات مقام‌های غربی آن را تأیید می‌کنند- نشان‌دهنده نقائص تحریم‌های مالی است، آن هم در زمانی که آمریکا و اتحادیه اروپا سعی کرده‌اند از توان اقتصادی خودشان برای تنبیه کردن روسیه بابت حمله به اوکراین استفاده کنند.

آمریکا و اتحادیه اروپا استفاده بانک‌های اصلی روسیه از تجارت با دلار و یورو را ممنوع اعلام کرده و دارایی‌های بانک مرکزی روسیه در خارج از این کشور را مسدود کرده‌اند.

بسیاری از کارشناسان پیش از این هشدار داده‌اند تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه بعد از جنگ اوکراین به تسریع روندی منجر خواهد شد که جایگاه آمریکا به عنوان ضامن نظم فعلی تجارت جهانی را به خطر انداخته است. توسل مفرط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا به تحریم‌ها برای پیشبرد سیاست خارجی‌اش یکی از عوامل اصلی افول رژیم تحریم‌ها قلمداد می‌شود.

«دونالد ترامپ» بعد از به قدرت رسیدن در سال ۲۰۱۶ از تحریم‌ها به نحوی که آشکارا با دولت‌های قبل‌تر از او تفاوت داشت استفاده کرد. موسسه حقوقی «گیبسون دان» که در لس‌آنجلس مستقر است سال ۲۰۲۱ گزارش داد که طبق داده‌های گردآوری‌شده توسط این موسسه، دولت ترامپ در دوران ۴ ساله خود در کاخ سفید بیش از ۳۹۰۰ اقدام تحریمی مجزا علیه طرف‌های مختلف انجام داده است.

طابق این گزارش، مقایسه تعداد اشخاص و نهاد‌هایی که به طور میانگین در هر سال در دوره‌های «جورج بوش»، «باراک اوباما» و «دونالد ترامپ» به فهرست تحریم‌ها اضافه شده‌اند نشان می‌دهد که ترامپ رکورد جدیدی در دفعات استفاده از تحریم ثبت کرده است. به طور مشخص، بوش و اوباما به طور میانگین در هر سال به ترتیب اسامی ۴۳۵ و ۵۳۳ شخص یا نهاد را به فهرست تحریم‌ها اضافه کرده‌اند، حال آنکه این رقم برای ترامپ ۱۰۲۷.۵ بوده است.

بعد از اتمام دوران ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ»، وزارت خزانه‌داری آمریکا در دولت «جو بایدن» رسماً اعتراف کرد که نحوه استفاده دولت قبلی آمریکا از تحریم‌ها به تضعیف سلطه آمریکا بر نظام مالی دنیا منجر شده است. خزانه‌داری آمریکا اکتبر ۲۰۲۱ گزارشی رسمی منتشر کرد که نشان می‌داد استفاده از تحریم‌ها از سال ۲۰۰۰ به این سو ۹۳۳ درصد افزایش پیدا کرده و به خصوص در دوران ترامپ موجب کاهش استفاده از دلار، حتی از سوی متحدان آمریکا شده است.

در بخشی از گزارش خزانه‌داری آمریکا آمده است: «دشمنان آمریکا-و برخی از متحدانمان- همین حالا در حال کاهش دادن استفاده از دلار و تماس خودشان با نظام مالی آمریکا در تراکنش‌های برون‌مرزی هستند. با آنکه چنین تغییراتی دلایل متعددی فراتر از تحریم‌های مالی آمریکا دارند، بایستی نسبت به اینکه چنین روند‌هایی ممکن است اثربخشی تحریم‌های ما را از بین ببرند هوشیار باشیم.»

یک منبع آگاه نزدیک به تیم مذاکره کننده ایرانی پیرامون این وقفه گفت: وقفه اعلام‌شده در مذاکرات به پیشنهاد هماهنگ کننده برجام انجام می‌شود و طرف‌ها در نظر دارند بعد از این وقفه، روند را ادامه دهند.

این منبع آگاه افزود: پیش از شروع این دور از مذاکرات و بعد از بازگشت باقری به تهران، هیأت مذاکره‌کننده ایران مواضع و دیدگاه‌های خود در مورد آخرین جزئیات متن را به طرف مقابل اعلام کرده و در صورتی که از سوی طرف مقابل تصمیم‌های مقتضی اتخاذ شود، توافق در دسترس است.

ایران جمع بندی نهایی خود را پیرامون مذاکرات انجام و آن را به طرف مقابل ارائه داده است و انجام توافق در گرو تصمیم طرف‌های مقابل و به ویژه آمریکاست. این منبع آگاه خاطرنشان کرد: آمریکا با پاسخ‌ها خود با طرح مسائل جدید، چالش‌هایی را در مرحله نهایی مذاکرات ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: در این بین برخی مسائل مانند موضوعات فی ما بین روسیه و آمریکا نیز وجود دارد که البته به مساله مذاکرات ایران با کشور‌های ۱+۴ در وین بی ارتباط خواهد بود و مساله‌ای که لازم است دو کشور آمریکا و روسیه آن را میان خود حل کنند. پیش بینی می‌شود پس از بازگشت تیم‌ها به پایتخت، رایزنی‌ها برای حل مسائل باقی مانده به صورت فعال ادامه پیدا کند.
از پنج شنبه شب ۱۹ اسفند ۱۴۰۰ برخی خبرنگاران غربی سخن از احتمال توقف مذاکرات می‌دادند، این احتمال ظهر روز جمعه با توئیت جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قطعی شد. وی نوشت: به دلیل عوامل خارجی به وقفه در گفتگو‌های وین نیاز است. متن نهایی اساسا آماده و روی میز است.

به‌عنوان هماهنگ‌کننده، من به همراه تیمم به ارتباط با همه اعضای برجام و ایالات متحده برای غلبه بر وضعیت فعلی و نهایی کردن توافق ادامه خواهم داد. دقایقی بعد از این توئیت که به نوعی شوک به مذاکرات بود، سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز با یک توئیت پاسخ بورل را داد و نوشت: وقفه اعلام شده در مذاکرات وین می‌تواند زمینه ساز حل موضوعات باقی مانده و بازگشت نهایی باشد. هیچ عامل خارجی بر اراده مشترک ما به منظور حرکت به سمت یک توافق جمعی اثر نخواهد گذاشت.

هر دو مقام ایرانی و اروپایی در توئیت خود حرف از عامل خارجی زدند، بورل عامل خارجی را مسبب توقف مذاکرات خواند و خطیب زاده این عامل خارجی را بی اثر توصیف کرد.

به نظر می‌رسد منظور هر دو، روسیه و درخواست جدید این کشور مبنی بر گرفتن تضمین از آمریکا برای تحت تحریم نبودن تجارت خارجی تهران و مسکو در پسا برجام باشد که تاکنون از سوی آمریکا و اروپا بی ربط با برجام اعلام شده است. این تحول مهم در مذاکرات، اما چند ساعت پس از انتشار متن جدیدترین تماس تلفنی میان بورل و امیر عبدالهیان رخ داد جایی که وزیر خارجه کشورمان خطاب به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته بود برخی مباحث که مرتبط با قهرمانان ملی ماست قابل مذاکره نیست و طرح برخی درخواست‌های جدید از سوی آمریکا هیچ گونه توجیه منطقی ندارد. این جا هم به نظر رسید منظور امیرعبدالهیان تحریم‌ها مرتبط با سپاه پاسداران و خروج سپاه از تحریم‌های اف تی او آمریکاست که تاکنون با مخالفت واشنگتن روبه رو بوده و به یکی از مشکلات و موانع اصلی در رسیدن به توافق نهایی بدل شده است.

رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین در توئیتی درباره این گفت‌وگوی تلفنی نوشت: تلاش‌ها برای رسیدن به یک توافق خوب و پایدار در جریان است. توافق در دسترس است، اگر طرف آمریکایی واقع بینانه و همراه با تداوم و با ثبات رفتار کند. نتیجه مذاکرات وین را توافق جمعی تعیین می‌کند و نه رویکرد یک جانبه. تلاش مشترک نیاز است.

این منطق و عقلانیت است که باید غلبه داشته باشد، اما درخصوص این وقفه پیش آمده چند مقام آگاه به مذاکرات هسته‌ای در وین به خراسان گفته اند که وقفه اعلام شده در مذاکرات به پیشنهاد هماهنگ کننده برجام یعنی جوزف بورل صورت گرفته و طرف‌ها درنظر دارند بعد از این وقفه، روند را ادامه دهند؛ به این معنی که این توقف یا تنفس ایجاد شده در مذاکرات به مفهوم بن بست یا شکست مذاکرات نیست، اما در حالی که ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بامداد روز جمعه گفت مسائل باقی مانده در مذاکرات وین، کم تعداد، ولی دشوار هستند و از همه طرف‌ها از جمله روسیه می‌خواهیم که بر توافق تمرکز کنند، خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس در گزارشی مدعی شده که ایالات متحده چند ماه پیش محموله دو نفتکش را که مظنون به حمل نفت ایران بودند توقیف کرده است.

در این گزارش آمده که نفتکش‌ها با اسناد جعلی و رنگ‌آمیزی مجدد عرشه کشتی کار خود را انجام می‌دادند. مرندی مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در توئیتی نوشت: دزدی دریایی آمریکا و مصادره دو کشتی با محموله نفتی ایران، باقی ماندن نام‌های تروریستی، خواسته‌های جدید آمریکا و همچنین عدم خروج بیشتر شرکت ها، شرکت‌ها و افراد از رژیم تحریم‌های «فشار حداکثری» مشکلات کلیدی هستند که باید برطرف شوند.