سقوط دهک‌های متوسط در دولت قبل

در سال‌های اخیر بسیاری از کارشناسان اقتصادی از سقوط افراد به دهک‌های پایین درآمدی خبر داده‌اند، موضوعی که در تحلیل اخیر مرکز آمار ایران درباره انتقال افراد به دهک‌های پایین یا بالای درآمدی، مورد تأیید قرار گرفته است. هرچند به‌طور حتم انتقاد افراد میان دهک‌ها، درگذشته نیز رخ داده است، اما به دلیل سخت شدن شرایط اقتصادی به خصوص رشد نرخ تورم و کاهش درآمدها، ازسال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ شاهد افزایش جابه جایی دهک‌ها هستیم، یعنی هم سقوط افراد به دهک‌های پایین درآمدی و هم ارتقای آن‌ها به دهک‌های بالا.

درواقع بغرنج شدن وضعیت اقتصادی طی این سال‌ها درکنار اینکه با فشار بر معیشت بخشی از جامعه آن‌ها را فقیرتر کرده است، بلکه به علت فراهم شدن شرایط رانت و فساد و افزایش یک‌شبه قیمت‌ها، تعدادی از مردم را هم به جمع ثروتمندان یا حداقل دهک‌های با درآمد بالاتر افزوده است.

اطلاعات ارائه شده درگزارش مرکزآمار ایران نشان می‌دهد که درمجموع، طبقه متوسط یعنی دهک‌های ۴، ۵ و ۶ درفاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ جابه جایی زیادی داشته‌اند. درسال ۱۳۹۸ بالغ بر ۳۰ درصد طبقه متوسط به دهک‌های پایین‌تر سقوط کرده‌اند که این رقم در سال ۱۳۹۹ به ۲۶ درصد رسیده است. همچنین درسال ۱۳۹۸ نیمی از طبقه متوسط کشور در همان دهک خود باقی مانده‌اند که این رقم در سال ۱۳۹۹ با ۴ درصد کاهش به ۴۶ درصد رسیده است.

نکته جالب این است که در این دو سال با استفاده از شرایط پیش‌آمده بخشی از متوسط‌ها هم توانسته‌اند خود را به دهک‌های بالاتر برسانند به طوری که آمار و اطلاعات نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۸ برابر با ۲۰ درصد به دهک‌های بالاتر انتقال پیدا کرده‌اند که این رقم در سال ۱۳۹۹ شدت بیشتری پیدا کرده و به ۲۸ درصد رسیده است.

بررسی‌های مرکزآمار ایران، نشان می‌دهد که به لحاظ آمار اقتصادی و متغیر‌های درآمد وهزینه، نمی‌توان نشان داد که کم درآمدها، فقط کم درآمدتر شده‌اند، به طوری که ۳۴ درصد از خانوار‌های شهری که درسال ۱۳۹۷، در دهک اول (کمترین درآمد) بوده‌اند، درسال ۱۳۹۹ به دهک‌های بالاتر (سطح درآمدی بالاتر) انتقال یافته‌اند. همچنین ۳۸ درصد از خانوار‌های شهری که در سال ۱۳۹۷، بیشترین درآمد را داشته‌اند (دهک دهم)، درسال ۱۳۹۷ به دهک‌های پایین‌تر (سطح درآمدی پایین تر) انتقال یافته‌اند.

داده‌های این گزارش حاکی است که طبقه متوسط برای حفظ جایگاه خود درهمان دهک نیازمند افزایش ۷۴ درصدی درآمد بوده‌اند و در غیراین صورت باید به دهک‌های پایین‌تر منتقل می‌شدند. خانوار‌هایی هم که بیش از ۷۴ درصد رشد درآمد داشته‌اند، به دهک‌های بالاتر رفته‌اند.

ویژگی خانوار‌هایی که فقیرتر شده‌اند
برمبنای این گزارش، خانوار‌هایی که درسال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۹ به دهک‌های پایین‌تر انتقال یافتند، دارای سرپرستان شاغل کمتر، تعداد اعضای با درآمد کمتر، تعداد کارکن کمتر، سرپرستانی با سواد کمتر و تحصیلاتی پایین‌تر و درصد سرپرستان با درآمد بدون کار (بازنشسته و...) و خانه‌دار و با سن بالاتر بوده‌اند. همچنین دارای سرپرستان زن و بی‌همسر براثر فوت و طلاق بیشتر، تعداد اعضای محصل بیشتر و نحوه تصرف مسکن اجاره‌ای بیشتر نسبت به خانوار‌هایی که به دهک‌های بالاتر ازسال ۱۳۹۷ انتقال یافتند، بوده‌اند. همچنین مشاغل سرپرستان آن‌ها با درصد بیشتری مربوط به کارگران ساده ساختمانی و حمل و نقل مسافر بوده است.

به عبارت دیگر خانوار‌هایی به دهک‌های پایین‌تر انتقال یافتند که شاغلین، تعداد اعضای کارکن و درآمدشان کمتربوده است و از زنان سرپرست، سرپرستان بازنشسته و با سنین بالاتر، سرپرستان با سطح تحصیلی پایین‌تر و بیشتر ازمسکن اجاری، برخورداربودند؛ بنابراین خانوار‌هایی با این ویژگی‌ها، بیشتر درمعرض انتقال به دهک‌های پایین‌تر از گذشته قرار داشته‌اند.

جابه‌جایی دهک ششمی‌ها
بررسی جابه جایی دهک‌ها به صورت جداگانه نشان می‌دهد، ۲۶ درصد از خانوار‌های دهک ششم شهری سال ۱۳۹۷، درهمان دهک و ۴۲ درصد به دهک‌های پایین‌تر و ۳۲ درصد به دهک‌های بالاتر، درسال ۱۳۹۸، انتقال یافتند.

خانوار‌هایی که توانستند خود را درهمان دهک ششم، درسال بعد، یعنی سال ۱۳۹۸ حفظ کنند به‌طور متوسط درآمدشان از رشد ۲۷ درصدی برخوردار شده است و ۴۲ درصد که نتوانستند درآمدشان را ۲۷ درصد رشد دهند به دهک‌های درآمدی پایین‌تر و ۳۲ درصد خانوار‌ها که درآمدشان بیش از ۲۷ درصد رشد یافت به دهک‌های بالاتر انتقال یافتند. علاوه براین، ۱۵ درصد از خانوار‌هایی که درسال ۱۳۹۷ در دهک ششم قرار داشتند، درسال ۱۳۹۹ نیز درهمان دهک و ۵۱ درصد به دهک‌های پایین‌تر و ۳۴ درصد به دهک‌های بالاتر انتقال یافتند.

خانوار‌ها برای اینکه بتوانند جایگاه خود را درهمان دهک ششم سال ۱۳۹۷، درسال ۱۳۹۹، نیز حفظ کنند به متوسط رشد درآمد ۷۴ درصدی احتیاج داشتند و خانوار‌هایی که درآمدشان بیش از ۷۴ درصد نسبت به دهک ششم سال ۱۳۹۷ رشد یافته بود به دهک‌های بالاتر و کمتر از این رشد درآمد، به دهک‌های پایین‌تر ازسال ۱۳۹۷، درسال ۱۳۹۹، انتقال یافتند.

۲۱ درصد دهک پنجمی‌ها جابه جا نشدند
براساس این گزارش، ۲۱ درصد از خانوار‌هایی که درآمدشان درسال ۱۳۹۷ در دهک پنجم قرار داشت، درسال ۱۳۹۸ نیز درهمان دهک واقع شده و ۴۲ درصد در دهک پایین‌تر و ۳۷ درصد به دهک‌های بالاتر انتقال یافته بودند. خانوار‌هایی که به طورمتوسط رشد درآمدشان درسال ۱۳۹۸، نسبت به ۱۳۹۷، ۲۹ درصد بوده است درهمان دهک پنجم و خانوار‌هایی که درآمدشان کمتر از این رشد بوده در دهک‌های کمتر از پنجم و درآمد‌هایی که بیش از ۲۹ درصد بوده در دهک‌های بالاتر قرار گرفته‌اند.

۱۶ درصد از خانوار‌های دهک پنجم درآمدی شهری سال ۱۳۹۷، درسال ۱۳۹۹ نیز در همان دهک قرار داشته و ۴۳ درصد به دهک‌های پایین‌تر و ۴۱ درصد به دهک‌های بالاتر انتقال یافته‌اند.

خانوار‌های دهک پنجم سال ۱۳۹۹، نسبت به دهک پنجم درآمدی سال ۱۳۹۷، به‌طور متوسط دارای رشد درآمدی ۷۴ درصدی بودند و خانوار‌هایی که درآمدشان دارای چنین رشدی نبود به دهک‌های پایین‌تر و خانوار‌ها با رشد بالاتر از ۷۴ درصد، به دهک‌های درآمدی بالاتر از دهک پنجم سال ۱۳۹۷، انتقال یافته‌اند.

۳۵ درصد دهک چهارمی‌ها فقیرتر شدند
۲۶ درصد از خانوار‌های شهری که درسال ۱۳۹۷ در دهک چهارم درآمدی بودند، درسال ۱۳۹۸ نیز درهمان دهک و ۳۵ درصد در دهک‌های پایین‌تر و ۳۹ درصد در دهک‌های بالاتر قرار داشته‌اند.

خانوار‌هایی که به طور متوسط رشد درآمدی ۲۷ درصدی نسبت به متوسط درآمد دهک چهارم سال ۱۳۹۷ داشته‌اند، درسال ۱۳۹۸ نیز توانستند درهمان دهک و بیش از رشد ۲۷ درصد، به دهک‌های بالاتر و کمتر از چنین رشد درآمدی، به دهک‌های پایین‌تر انتقال یابند.

۲۴ درصد از خانوار‌های دهک چهارم درآمدی سال ۱۳۹۷، درسال ۱۳۹۹ نیز درهمان دهک قرار داشته و ۳۴ درصد در دهک‌های پایین‌تر و ۴۲ درصد در دهک‌های بالاتر واقع شده بودند.

خانوار‌های دهک چهارم درآمدی ۱۳۹۷ که درسال ۱۳۹۹ نیز دهک چهارم را حفظ کردند، به طور متوسط درآمدشان ۷۴ درصد رشد و بیش از این رشد به دهک‌های درآمدی بالاتر و کمتر از آن به دهک‌های پایین‌تر ازسال ۱۳۹۷، درسال ۱۳۹۹، انتقال یافتند.

تجمیع دهک‌های ششم، پنجم و چهارم
۵۶ درصد از خانوار‌هایی که در دهک‌های ششم، پنجم و چهارم درآمدی شهری سال ۱۳۹۷ قرار داشتند، درسال ۱۳۹۸ نیز درهمان دهک‌ها قرارداشته و ۲۲ درصد در دهک‌های پایین‌تر و ۲۲ درصد دیگر در دهک‌های بالاتر از این دهک‌ها واقع شده‌اند.

۴۸ درصد از خانوار‌های دهک‌های درآمدی ششم، پنجم و چهارم سال ۱۳۹۷، درهمان دهک‌ها درسال ۱۳۹۹ و ۲۷ درصد به دهک‌های پایین‌تر و ۲۵ درصد به دهک‌های بالاتر انتقال یافتند.