قصه در نبرد با فضای مجازی شکست می‌خورد؟

مهتاب شهیدی، یکی از مربیان و قصه‌گویان باسابقه در کانون پرورش فکری است که در این‌باره می‌گوید: «ما در کانون، یکی از اهدافمان، آموزش بچه‌هاست. در آموزش، معمولا چیزی تاثیرگذار است که غیر مستقیم باشد، چرا که بچه‌ها از نصیحت یا مستقیم‌گویی فراری هستند. یکی از این روش‌های غیرمستقیم آموزشی، قصه‌گویی است. برای آموزش‌های اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی، مذهبی و...، روش قصه‌گویی تاثیرگذار است. برای همین، مهم‌ترین فعالیت ما در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، همین قصه‌گویی است. برای مناسبت‌های مختلف و موضوع‌های اجتماعی، ما قصه داریم و کلاس‌هایی هم برگزار می‌کنیم.»

او ادامه می‌دهد: «من ۲۵ سال است که در کانون مشغول کار هستم و همیشه سعی می‌کنم به بچه‌ها مسائل را از طریق قصه‌گویی و غیر مستقیم بیان کنم. مثلا درباره بهداشت فردی اگر موردی را می‌بینم، قصه‌ای در آن باره می‌گویم که کودک خودش متوجه بشود. همچنین برخی از کودکان ویژه و خاص از جمله بچه‌های خجالتی هستند که با قصه‌گویی بهتر می‌توان با آن‌ها ارتباط برقرار کرد. در کل، قصه‌گویی تاکنون خیلی به من در حوزه آموزش کودکان کمک کرده است.»

این مربی پیشکسوت کانون، در واکنش به این پرسش که «آیا گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، تاثیر قصه‌گویی را کم‌رنگ کرده است یا نه»، پاسخ می‌دهد: «بی‌تردید دردوره‌ای زندگی می‌کنیم که کودکان و نوجوانان خیلی درگیر فضای مجازی هستند. اما به نظر من قصه‌گویی خیلی متفاوت از آن چیزی است که در فضای مجازی می‌گذرد. اصلا نمی‌شود این دو را باهم قیاس کرد. فضای مجازی جای خودش را دارد و البته جذاب هم هست، ولی نباید آن را با قصه‌گویی مقایسه کرد. با این وجود مسلم است که ما باید با مسائل روز پیش برویم، برای نمونه چه اشکالی دارد که قصه‌گویی را به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ببریم یا از فناوری‌های نو در قصه‌گویی استفاده کنیم.»

شهیدی ادامه می‌دهد: «برای همین نمی‌توان گفت فضای مجازی بر قصه‌گویی چیره شده است، چرا که جذابیت قصه‌گویی در چهره به‌چهره بودن آن است که به لحاظ روانی خیلی موثر است. در هر صورت قصه‌گویی مقوله‌ای فرهنگی و روانشناسانه است که فناوری و فضای مجازی یا بازی اینترنتی نمی‌تواند جای آن را بگیرد. قصه‌گویی حال و هوایی دارد که با هیچ چیز جایگزین نیست. نیاز انسان به قصه فطری است. ما نوجوان‌هایی داریم که با اینکه در معرض انواع فضا‌های مجازی هستند، اما خودشان مشتاق قصه و قصه‌گویی هستند. شاید بتوانیم در این شرایط، قصه‌گویی دیجیتال داشته باشیم، اما همچنان روش سنتیِ آن هیچ جایگزینی ندارد.»

او درباره نقش مادران در قصه‌گویی توضیح می‌دهد: «قصه‌گویی مادرانه خیلی جذاب است؛ چرا که کودک، نگاه مادر را می‌بیند و این حسی خاص برایش دارد. با این حال، باید مادر‌ها برای قصه‌گویی آموزش ببینند. قصه‌هایی هست که مناسب نیست و ممکن است بچه با شنیدن آن‌ها مثلا دچار ترس بشود. نحوه قصه گفتن هم مهم است؛ این‌که صبح یا شب باشد، برای خواب باشد یا نه و این‌که چه ساعتی در روز باشد، همه تخصص می‌خواهد.»

این قصه‌گوی باسابقه، با اشاره به تجربیاتش در این زمینه می‌گوید: «من قصه‌هایم را تا آنجایی که بتوانم خودم می‌نویسم. به‌طور مثال مادری آمده بود که دختر بچه ۵ ساله‌اش ناخن می‌جوید. مادر نگران بود و می‌خواست کودک را نزد روانشناس ببرد. من فکر کردم چه خوب است قصه‌ای در این زمینه برای بچه‌ها بگویم. کودکی که ناخن می‌جوید، خیلی از قصه خوشش آمده بود و می‌خواست بار‌ها آن قصه را بشنود. با آن قصه مشکل آن کودک حل شد و والدینش خیلی از این موضوع خوشحال بودند. به تجربه فهمیدم خیلی مشکلات را نه فقط برای کودکان که مشکلات بزرگسالان را هم می‌شود در قصه طرح و آن را حل و فصل کرد.»

شهیدی با اشاره به این‌که قصه گفتن یک تخصص است، می‌افزاید: «قصه‌گو در مرحله اول کتاب‌خوان است. چرا که تا نخوانی، نمی‌توانی قصه‌گو بشوی. باید آنقدر بگردی تا قصه خودت را پیدا کنی، قصه‌ای که از آن لذت ببری. خب باید با قصه ارتباط بگیری تا بتوانی آن را برای دیگری با جذابیت و تاثیرگذاری بگویی. به نظرم قصه‌گو باید کتاب خوان حرفه‌ای باشد. دایره واژگانش گسترده باشد تا بتواند بداهه و در لحظه هم قصه بگوید. قصه‌گویی تخصص می‌خواهد. برای همین، در داوری جشنواره باید از قصه‌گو‌های متخصص استفاده شود تا خوب به زیر و بم آن آشنا باشند.»

برگزیده ویژه هجدهمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی با اشاره به برگزاری این رویداد، یادآور می‌شود: «به غیر از مربیان کانون، ما در جامعه قصه‌گویان زیاد دیگری هم داریم؛ برای نمونه، مربیان مهد کودک‌ها که با بچه‌ها سرو کار دارند و همچنین معلمان علاقه‌مند به این حوزه؛ قصه‌گویی می‌تواند در خیلی از مسائل به آن‌ها کمک کند. به نظرم جشنواره قصه‌گویی باید در این زمینه توسعه پیدا کند و کانون می‌تواند از همه آن‌ها دعوت کند تا به عنوان شرکت کننده و مخاطب حضور داشته باشند. از جشنواره قصه‌گویی که کانون برگزار می‌کند، همه ارگان‌های دیگر منفعت خواهند برد.»

بیست و چهارمین جشنواره بین المللی «قصه گوییِ» کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، از۲۵ تا ۲۹ دی ۱۴۰۱در شهر یزد برگزار خواهد شد.