توسعه انرژی تجدیدپذیر‌ها از اعداد و ارقام تا واقعیت!؟

در بسیاری از کشور‌های رو به توسعه پتانسیل‌های بسیار بزرگتری از انرژی‌های تجدیدپذیر مثل باد و خورشید نسبت به کشور‌های صنعتی وجود دارد. اما موانعی هست که از به کار گرفتن انرژی‌های نو در این کشور‌ها جلوگیری می‌شود. طبعا شناخت این موانع و بازدارنده‌های مهم می‌تواند به استفاده گسترده‌تری از این نوع انرژی در کشور‌های رو به توسعه منجر شود.

بنا به ارقام منتشر شده از سوی آژانس بین المللی انرژی ۵/۱۳ درصد عرضه انرژی دنیا از منبع انرژی‌های تجدید پذیر تامین می‌شود. در این میان سهم اصلی متعلق به کشور‌های در حال توسعه است. به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۱ نزدیک ۷۷/۵ درصد عرضه انرژی‌های تجدید پذیر دنیا در این کشور‌ها وجود داشته است. اما باید توجه کرد که این ارقام مبتنی بر تعاریفی گسترده از انرژی‌های تجدید پذیر است. با تحلیل این داده‌ها آشکار می‌شود که سهم عمده این انرژی‌ها از سد‌ها و نیروگاه‌های آبی و منابع سنتی زیست توده یا بیوماس تامین می‌شود. در آفریقا و آسیا زیست توده سنتی (به فرم زغال و هیزم) ۹۰ درصد تولید انرژی از منابع تجدید پذیر را تشکیل می‌دهد. در آفریقا استفاده رایج از زیست توده در مصارف آشپزی و گرمایشی است و حدود ۵۰ درصد عرضه انرژی را در بر می‌گیرد که در بعضی کشور‌های پایین صحرای آفریقا به ۹۰ درصد در بعضی کشور‌ها نیز می‌رسد.

این ارقام پر ابهتند، اما هم زیست توده سنتی و هم سد‌ها و نیروگاه‌های آبی بزرگ آثار منفی اجتماعی و زیست بومی پیرامون خود ایجاد می‌کنند که باید به آن توجه کرد. در زمینه زیست توده‌های سنتی منبع انرژی (عمدتا چوب) را نمی‌توان در شمار ارقام تجدید پذیر به ویژه در نواحی خشک و نیمه خشک طبقه بندی کرد. استفاده‌های رایج از منابع زیست توده آلودگی‌های قابل توجهی را در بیرون و درون خانه ایجاد و بنابراین تاثیرات نابهنجاری بر سلامتی ایجاد می‌کند. درباره سد‌های بزرگ باید گفت که زمین‌های زیادی به زیر آب می‌روند و گسترش زیست بوم را ویران و ساکنان آن مناطق را ناگزیر از کوچ و اسکان در جایی دیگر می‌کنند. اما انرژی‌های به اصطلاح جدید تجدید پذیر، مثل انرژی باد، انرژی زمین گرمایی (ژئوترمال)، زیست توده‌های جدید، سد‌های کوچک و انرژی اقیانوس تاثیر مخرب کمتری بر محیط زیست و ساختار اجتماعی دارند و بنابراین سهم بیشتری در توسعه واقعی پایدار دارند. به هر شکل با نگاه به مقیاس جهانی، بیش از ۸۵ درصد تولید انرژی از منابع جدید تجدید پذیر در کشور‌های صنعتی وجود دارد.

تامین امنیت انرژی و برق به شکل مداوم و پایدار از مهمترین ارکان توسعه اقتصادی و افزایش تولید در کشور است. شاید وفور سوخت‌های فسیلی و در دسترس بودن آن‌ها پیش از این باعث شده بود که دولت‌ها کمتر به انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان راهی برای فرار از بحران انرژی و برق توجه کنند، اما حالا نگرانی از پایان یافتن منابع سوخت‌های فسیلی و همینطور مشکلات مربوط به تغییرات آب و هوایی ناشی از استفاده از این سوخت ها، به برگ برنده تجدیدپذیر‌ها تبدیل شده است.

بر اساس پیش بینی آژانس بین‌المللی انرژی، ظرفیت استفاده از انرژی خورشیدی در جهان از تولید نیروی گازسوز هم سبقت خواهد گرفت و در آینده نه چندان دور هم بزرگترین سهم ظرفیت را در میان منابع بزرگ تولید نیرو را به خود اختصاص خواهد داد. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مزایای بالقوه زیادی از جمله کاهش انتشار گاز‌های گلخانه ای، تنوع منابع انرژی و کاهش وابستگی به بازار‌های سوخت فسیلی (به ویژه نفت و گاز) دارد.

در سال ۲۰۲۱، ۲۲ درصد از انرژی مصرف شده در اتحادیه اروپا از منابع تجدیدپذیر تولید شده است. چشم انداز بلندمدت هم سهم ۳۲ درصد انرژی‌های تجدیدپذیر در سال را نشان می‌دهد.

در برنامه پنجم و ششم تجدیدپذیر‌ها در ایران هم مورد توجه قرار گرفتند. در برنامه ششم ظرفیت تولید برق باید به ۱۰۰ هزار مگاوات می‌رسید که ۵ درصد آن معادل ۵ هزار مگاوات باید از طریق تجدیدپذیر‌ها تامین می‌شد و به عبارت دیگر طی سال‌های اجرای برنامه ششم، هر سال باید هزار مگاوات به ظرفیت تجدیدپذیر‌ها اضافه می‌شد، که البته هیچکدام از این اهداف محقق نشد و ۸۵۰ مگاوات، ظرفیتی بود که در پایان برنامه ششم به کمک صنعت برق کشور آمد.

در برنامه هفتم هم جای تجدیدپذیر‌ها خالی نیست و روی ۱۲ هزار مگاوات هدفگذاری شده است.علی اکبر محرابیان وزیر نیرو، توسعه ۱۰ هزار مگاواتی انرژی‌های تجدید پذیر را در دستور کار قرار داد. نیروگاه خورشیدی ۱۰ مگاواتی پاسارگاد دامغان یکی از پروژه‌های وزارت نیرو در این زمینه بود که در دهه فجر افتتاح شد و محرابیان در آیین افتتاح آن گفت: علمیات اجرایی تعداد زیادی نیروگاه تجدیدپذیر در یک سال گذشته آغاز شده است و روند اجرایی بسیاری نیز تکمیل شده و به بهره‌برداری رسیده است.


او ادامه داد: امروز ما از مرز تولید یک هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر در کشور عبور کردیم و نیروگاه خورشیدی ۱۰ مگاواتی پاسارگاد دامغان از فناوری‌های روز برخوردار است و می‌تواند بیشترین استفاده را از انرژی خورشیدی داشته باشد؛ چراکه صفحات متحرک هستند و از رو و پشت پنل قدرت تولید برق وجود دارد.

محرابیان افزود: این نیروگاه ۱۰ مگاواتی بیش از ۶۰ درصد برق شهر دامغان را تأمین می‌کند و با استفاده از این‌گونه نیروگاه‌ها، بخش قابل‌توجهی از برق مصرفی بدون ایجاد آلودگی، حذف منابع آبی و با لحاظ ملاحظات محیط‌زیست تأمین خواهد شد.


محمدنژاد سیگارودی سخنگوی سازمان انرژی تجدید پذیر می‌گوید: ایران در حوزه‌های مختلف انرژی تجدیدپذیر دارای پتانسیل قابل توجهی است، اما در دو حوزه انرژی خورشیدی و بادی دارای پتانسیل به مراتب بالاتری هستیم. ما به صورت میانگین ۳۰۰ روز آفتابی با تابش مناسب را در کشور داریم و مناطق بادخیز خوبی در کشور وجود دارد که این پتانسیل می‌تواند در تحقق اهداف به ما کمک کند. بر اساس مطالعات صورت گرفته ما امکان احداث بیش از ۱۲۰ هزار مگاوات نیروگاه‌های خورشیدی در کشور را داریم. این عدد در حوزه بادی حدود ۴۰ هزار مگاوات است که البته باز هم تمام ظرفیت‌های کشف شده نیست.

این ارقام که چندین برابر اوج مصرف برق کشور در تابستان است، نشان دهنده ظرفیت قابل توجه تجدیدپذیر‌ها است که در این سال‌ها مغفول مانده و به عبارت دیگر باعث عدم النفع ما از این انرژی شده است. علاوه بر این، نیروگاه‌های تجدیدپذیر به صرفه جویی سوخت هم کمک خواهند کرد و فرصت صادرات و ارز آوری را هم فراهم می‌کند که باز هم می‌تواند در زمینه توسعه تجدیدپذیر‌ها صرف شود.


سخنگوی ساتبا در خصوص دیگر برتری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر می‌گوید: هزینه تمام شده نیروگاه خورشیدی برای تولید برق، برابر و یا حتی کمتر از نیروگاه‌های فسیلی و حرارتی است، با این تفاوت که نیروگاه‌های خورشیدی سوخت مصرف نمی‌کنند و در نیروگاه‌های حرارتی هم وابستگی مستقیم به آب وجود دارد و اگر سوخت هم وجود داشته باشد بدون آب امکان تولید برق میسر نیست.

این مقام مسئول ادامه داد: در حاضر ظرفیت احداث شده تجدیدپذیر در کشور حدود هزار مگاوات است که پیش‌بینی می‌کنیم تا پایان سال به حدود ۱۲۰۰ مگاوات برسد. از این هزار مگاوات ۵۶ درصد مربوط به انرژی خورشیدی، ۳۲ درصد انرژی بادی و باقی مانده نیز مربوط به بخش زیست توده نیروگاه‌های آبی کوچک است.

مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق پیش‌تر وعده داده بود که تا تابستان سال آینده ۸۵۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر به ظرفیت فعلی اضافه شود که ظرفیت کلی را به مرز ۲ هزار مگاوات می‌رساند.

حالا که توجه و تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر از هدفگذاری روی کاغذ در دولت سیزدهم به فاز عملیاتی رسیده، می‌توان امیدوار بود که ۱۰ هزار مگاوات وعده داده شده به ثمر بنشیند و یکی از بخش‌های مهم در برنامه هفتم توسعه محقق شود.