کار در محیط کارگاه در نتیجه همکاری و همفکری کارگر و کارفرما شکل می‌گیرد. بنابر این اگر سرمایه و اندیشه کارفرما نباشد، کار و تولید شکل نخواهد گرفت و چنانچه نیروی جسمی و فکری کارگر نباشد نیز کار و تولید محقق نخواهد شد. بی شک مهمترین عناصر کار، کارگر و کارفرماست و آنچه کار سالم و سود را تضمین می‌کند، تعامل کارگر و کارفرما در محیط کارگاه است و چنانچه هر کدام از طرفین در انجام کار تعلل، کم کاری یا زیاده خواهی داشته باشد، کار زیان می‌بیند.

بحران زیاده خواهی

مهمترین معضلی که کارگاه را به چالش می‌کشد، استثمار و زیاده خواهی تفکرات کارفرمایی است که البته همه گیر نیست. این رویکرد با مقاومت و مخالفت نیروی کار رو به رو می‌شود و بحران ایجاد می‌کند. کارفرمایان در سال‌های دور توجهی به نیاز‌های نیروی کار نداشتند و در بسیاری از موارد، کارگران در قبال بیش از ۱۰ ساعت کار، تنها به اندازه‌ای حقوق دریافت می‌کردند که شکمشان را سیر کنند. در نهایت اعتراض‌هایی صورت گرفت و برای کاهش زمان کار به ۸ ساعت، دو سال به دولت‌ها فرصت داده شد. اگرچه قوانینی برای مذاکره و چانه زنی کارگران با کارفرمایان تصویب شد، اما قدرت مالی و نفوذ سیاسی سرمایه‌داران به اندازه‌ای بود که کارفرمایان به سادگی در برابر خواست کارگران مقاومت و دولت‌ها از آنان پشتیبانی می‌کردند.

اعتراض برای قانون

برای آنکه قوانینی تصویب و سرمایه گذاران ملزم به اجرا شوند، اعتراض به صورت راهپیمایی در دستور کار کارگران قرار گرفت. قرار بود در ایالات متحده آمریکا از اول مه ۱۸۸۶ کاهش ساعات کار به ۸ ساعت در روز، به اجرا درآید. اما با خودداری مقامات از پذیرش این درخواست، در اول مه ۱۸۸۶ تظاهرات گسترده‌ای در شماری از شهر‌های آمریکا برگزارشد و در ۱۲۰۰ کارخانه و کارگاه، اعتصاب صورت گرفت.

بیشتر بخوانید:

یا راه نمی‌دانی یا نامه نمی‌خوانی

جان باختن برای گرفتن حق

در چهارمین روز تظاهرات ماه مه سال ۸۶ میلادی در شیکاگو، کارگران اعتصابی و هوادارانشان راهپیمایی اعتراض آمیز کردند. درادامه مسیر پلیس مانع حرکت چهارچرخه‌ای شد که نمایندگان و سخنرانان کارگری سوار آن بودند که ناگهان انفجاری صورت گرفت. یک مأمور پلیس کشته و چند کارگر و پلیس دیگر مجروح شدند. این رویداد سبب شد که پلیس دست به تیراندازی به سوی جمعیت بزند و کشتار صورت گیرد. در پی این رخداد، هشت تن به عنوان مسبب دستگیر شدند. دادگاه یکی از دستگیرشدگان را به ۱۵ سال زندان و بقیه را محکوم به اعدام کرد. فرماندار ایالت ایلینوی مجازات دو تن از آنان را به حبس ابد کاهش داد. یکی از محکومان به اعدام، پیش از اجرای حکم خودکشی کرد و چهار نفر دیگر به دار آویخته شدند. با رسیدن اخبار مربوط به این تظاهرات، کشتار و اعدام به دیگر کشورها، در گوشه و کنار جهان، مراسم یادبود برگزار شد و این رویکرد هر سال تکرار شد که به تدریج اول ماه مه، روز جهانی کارگر نام گرفت.

قانون کار در ایران

در ایران نیز ۱۱ اردیبهشت هر سال مصادف با اول ماه مه، روز کارگر نام گرفت. اما بدلیل گستردگی جامعه کارگری، هفته کارگر برگزار می‌شود که از ۵ اردیبهشت آغاز می‌شود و ۱۱ اردیبهشت در قالب راهپیمایی، تجمع، سخنرانی و صدور بیانیه به پایان می‌رسد. اما در ایران قانونی با عنوان قانون کار برای تعیین روابط بین کارگر و کارفرما تصویب شد که می‌بایست مبنای تصمیم گیری‌ها قرار گیرد. بر مبنای قانون کار، تمامی مواردی که امکان دارد بین کارگر و کارفرما چالش ایجاد کند، تعریف شده و قانون کار به اندازه‌ای جامع است که تمامی جوانب به صورت جامع دیده شده است.

تهدید امنیت شغلی با قرارداد موقت

جمله معروف " قانون بد بهتر از بی قانونی است" اهمیت وجود قانون را نشان می‌دهد، اما به نظر می‌رسد اجرای سلیقه‌ای قانون، از بی قانونی بدتر است. در تمامی سال‌های گذشته قانون کار به نفع کارفرمایان و به زیان کارگران تضعیف و شرایط برای کارگران شکننده شده است. با تصویب قرارداد موقت کار، امنیت شغلی رنگ باخت و نابود شد، زیرا کارفرمایان به مرور زمان قرارداد‌های کار را به یک سال، شش ماه، سه ماه و یک ماه تقلیل دادند تا هیچ کارگری نتواند حتی برای یک سال خود برنامه داشته باشد.

بی توجهی به قانون افزایش دستمزد

یکی از جدی‌ترین چالش‌های کارگران، دستمزد‌های پایین، ناتوانی در تامین هزینه‌های زندگی، سفره‌های خالی و شرمندگی پیش زن و فرزند است. قانون کار برای مقابله با این معضل، ماده ۴۱ را تعریف کرد که بر اساس بند یک، افزایش حقوق باید بر مبنای تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی یا بر مبنای بند دو افزایش حقوق متناسب با سبد معیشت باشد. اما آنچه در سال‌های گذشته شاهد بودیم، هرگز کارگران طعم قانون را هنگام افزایش دستمزد نچشیدند که بدترین نمونه، در افزایش دستمزد سال ۱۴۰۲ صورت گرفت. افزایش دستمزد در حالی در شورای عالی کار به میزان ۲۷ درصد تصویب شد که تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی بیش از ۴۶ درصد بود. از سوی دیگر سبد معیشت ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود، اما حداقل دستمزد ۸ میلیون تومان تصویب شد که ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان از سبد معیشت عقب است.

دادن فرصت به کارگران

روز جهانی کارگر زمانی برای طرح خواسته‌های برحق کارگران است، در حالی که چنین فرصتی به کارگران داده نمی‌شود. کارگران تمایل دارند روز جهانی کارگر راهپیمایی و تجمع کنند که متاسفانه سالهاست چنین اجازه‌ای به کارگران نمی‌دهند. کارگران انتظار دارند مسوولان در تجمع آنان شرکت کنند و حرفهایشان را بشنوند که متاسفانه مسوولان از رییس جمهور تا وزیر، مدیرکل، کارمند ساده، نماینده مجلس و... در بین کارگران حاضر نمی‌شوند. باید خواسته‌های کارگران شنیده، به خواسته‌ها پاسخ داده و زمانی برای اجرای خواسته‌های کارگران تعیین شود که تاکنون چنین چیزی را شاهد نبوده ایم.

کم لطفی رسانه‌ها

اگر بپذیریم رسانه‌ها رکن چهارم دموکراسی هستند، باید بپذیریم که مسوولیت سنگینی در قبال همه اقشار و آحاد مردم دارند. از آنجا که بخش قابل توجهی از جمعیت کشورمان را کارگران و خانواده هایشان تشکیل می‌دهند، باید بپذیریم که رسانه‌ها باید بخشی از اطلاع رسانی شان را به این قشر زحمتکش اختصاص دهند تا کارگران و خانواده هایشان بدانند که اصحاب رسانه مشکلات کارگران را درک می‌کنند و به عنوان رابطی بین کارگران و مسوولان، نقش آفرین هستند.

دکتر زهرا نظری مهر / حقوقدان