کپی کن؛ کسی نمی‌فهمه!

کپی رایت (Copyright) از آن واژه‌هایی است که از زبان انگلیسی وارد زبان فارسی شده و متاسفانه از لحاظ کاربرد و رعایت، جایگاه زیاد خوبی ندارد. این لغت به فارسی حق نشر یا حق تکثیر یا حق نسخه برداری ترجمه می‌شود که به مجموعه‌ای از حقوق انحصاری است که به پدیدآورنده یک اثر یا ناشر آن تعلق می‌گیرد. بسیاری از هنرمندان و صاحبان آثار در ایران و بسیاری از کشور‌های جهان از این معضل زخم خورده‌اند و این موضوع سبب شده تا هیچ سود مادی یا حتی معنوی از آثار خود نبرند.

سفر به دوران کهن

اگر بخواهیم یک تاریخچه کلی از قانون کپی رایت بگویم باید به دوران بعد از اختراع دستگاه چاپ برویم. چرا که قبل از آن اصلا مسائل مرتبط با کپی رایت و انتشار آثار به صورت انبوه وجود نداشت و هر اثری حاصل فرهنگ جمعی به‌شمار می‌آمد.

اما پس از اختراع دستگاه چاپ و همچنین دوران بعد از انقلاب صنعتی، صنعت نشر و مفهوم سرقت آثار شکل گرفت و سپس اساس‌نامه‌ای توسط انگلستان برای رعایت حقوق و قوانین آن نیز به وجود آمد.

قانون کپی‌رایت

هدف اصلی قانون کپی رایت، حفاظت از زمان، تلاش و خلاقیت خالق اثر است و شامل نشر، تکثیر، اقتباس در شیوه بیان، الگوبرداری، پخش، تولید مجدد اثر و نمایش عمومی اثر می‌شود. به زبان ساده یعنی فقط صاحب اثر حق استفاده از این حقوق را دارد. منظور از اثر هم کتاب، آثار سمعی بصری، نقاشی، موسیقی، شعر، آثار معماری، عکس، آثار فنی و… است.

در ابتدا حق کپی رایت فقط برای کتاب‌ها بود و به مرور زمان عکس و فیلم و موسیقی نیز به آن اضافه شد. در سطح جهانی چیزی به نام «حق نشر بین‌المللی» که به صورت خودکار آثار ادبی را در سراسر جهان محافظت کند وجود ندارد و این موضوع در هر کشوری به قوانین ملی آن کشور بستگی دارد. هنگام مواجه با آثار خارجی نیز هر کشوری بر اساس معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی حق نشر محافظت‌هایی فراهم می‌کند. در این زمینه دو کنوانسیون مهم وجود دارند، یکی کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری و دیگری کنوانسیون جهانی حق نشر.

قوانین بین‌المللی

کنوانسیون برن یک موافقتنامه بین‌المللی است که در سال ۱۸۸۶ میلادی در ژنو منعقد شد و کشور‌های عضو را ملزم می‌کند با آثار خارجی هم‌چون آثار پدیدآورندگان تبعه خود در خصوص حمایت از حق کپی رایت برخورد کند. البته صاحب اثر باید تابعیت یا اقامت یکی از کشور‌های عضو شده را داشته باشد و یا اثرش را برای اولین بار در یکی از این کشور‌ها منتشر کند.

میثاق جهانی کپی‌رایت در سال ۱۹۵۲ در ژنو سوئیس امضا شد و از آن رو به آن میثاق ژنو نیز گفته می‌شود. این میثاق طراحی شده تا دیگر کشور‌ها که کنوانسیون برن را قبول ندارند، بتوانند از آن استفاده کنند، ولی برخی معتقدند حمایت‌های ضعیف‌تری را نسبت به میثاق برن ارائه می‌کند.

علاوه بر دو مورد بالایی، موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری یا TRIPS نیز وجود دارد که شامل کشور‌هایی است که عضو سازمان تجارت جهانی (WTO) باشند. این موافقت‌نامه در سال ۱۹۹۴ نوشته شده و حداقل استاندارد‌های جهانی را برای قوانین مربوط به مالکیت فکری تعیین می‌کند.

قانون کپی رایت هزاره دیجیتال

به گزارش وب گاه تبیان، این قانون (Digital Millennium Copyright Act) که به اختصار DMCA نامیده می‌شود، در سال ۱۹۹۸ در آمریکا وضع شد و هدف آن ایجاد یک نسخه به روز شده از قوانین کپی رایت برای مقابله با چالش‌های موجود در زمینه تنظیم محتوای دیجیتال بوده است. در این قانون هرگونه سواستفاده و کپی از محتوای دیجیتال بدون رعایت قوانین کپی رایت و ذکر منبع محتوا تخلف محسوب میشود و در صورت استفاده از محتوا پدیدآورنده اثر می‌تواند شکایت کند.

البته ایران عضو هیچکدام از این موافقت‌نامه‌ها نیست و به باور برخی عضویت در آن‌ها به نفع ایرانیان نیست و آن‌ها باید پول زیادی برای این عضویت و در نتیجه پرداخت جریمه بپردازد. از این رو آثاری که افراد مقیم ایران خلق می‌کنند در خارج از کشور محافظت نمی‌شود. در ایران نیز قوانینی در این حوزه وجود دارد که متاسفانه زیاد جدی گرفته نمی‌شود البته این دلیلی نمی‌شود که اخلاق و وجدان را کنار بگذاریم و اقدام به انتشار غیر قانونی آثار کنیم.

منبع: ایرنا