روند کُند صنعتی‌سازی در پروژه‌های نهضت ملی مسکن/صنعتی سازی ساختمان چیست؟

امروزه توجه به صنعتی‌سازی در حوزه مسکن مورد تاکید مقامات قرار گرفته به طوریکه مقرر شد تا بخش عمده‌ای از پروژه‌های طرح نهضت ملی مسکن به عنوان پروژه کلان دولت در بخش مسکن با روش صنعتی‌سازی احداث شود. طی سال‌های اخیر بحث صنعتی سازی ساختمان به مرور گسترش یافته و امروز به بحث غالب در اغلب رسانه‌های تخصصی و حتی در رسانه‌های عمومی تبدیل شده است. با این حال به نظر می‌رسد که علی رغم حجم زیاد گفته‌ها و نوشته‌ها شاهد بحث‌های تخصصی و راه گشا نیستیم.

صنعتی سازی؛ روشی که به گفته مسئولان سه ویژگی کاهش قیمت تمام شده، سرعت ساخت و کیفیت را توامان دارد. قول توسعه این کار را رستم قاسمی وزیر پیشین راه و شهرسازی بار‌ها در صحبت‌های خود داده بود.

با این حال اگرچه در برخی از طرح‌های نهضت ملی مسکن از جمله مهرگان قزوین از روش صنعتی‌سازی بهره گرفته شده است، اما هنوز تا صنعتی سازی برای حجم گسترده‌ای از واحد‌های این طرح، مطابق آن چیزی که مورد تاکید دولت بوده، فاصله زیادی وجود دارد. همچنین علاوه بر آن، اجرای صنعتی سازی در تمامی ارکان ساختمانی سیاست دولت مطرح بوده که هم اکنون نه به شکل یکپارچه که به شکل استفاده در برخی از اجزای سازه‌ای اجرایی می‌شود.

صنعتی سازی با صفت‌های عام و مبالغه آمیز مورد تحسین قرار می‌گیرد. سرعت فوق العاده، کیفیت برتر و قیمت تمام شده کمتر به ساخت صنعتی نسبت داده می‌شود، ولی پروژه‌هایی که در حال حاضر به سرانجام رسیده، کمتر در معرض نقد و بحث قرار می‌گیرند.

باید اذعان داشت صنعتی ساختمان نیاز صنعت ساخت و ساز است و صنعت ساختمان نیازمند سازمان‌های کارآمدتر، فرایند‌های موثرتر و روش‌های خلاقانه تری برای ساخت است. این نیاز که به واسطه جهانی سازی، ایجاد بازار رقابتی و دستاورد‌های فناورانه قرن حاضر ایجاد شده است، در سایه پیشرفت‌های رایانه‌ای و صنعتی سازی ساختمان مورد توجه قرار گرفته است.

مسائل همیشگی صنعت ساختمان از جمله کیفیت اجرا، کمبود کارگر متخصص، راندمان اجرا و ایمنی کارگران، با صنعتی سازی ساختمان بهبود می‌یابند. اما سوال اساسی اینجاست که صنعتی سازی پروژه‌های ساختمانی تا چه سطحی ممکن و یا مقرون به صرف است؟

امروزه جهان در حال تجربه انقلاب صنعتی چهارم است. در این دوره، بخش بزرگی از صنایع به سمت اتوماسیون و فناوری رباتیک سوق یافته اند. به این صورت، تولید انبوه با راندمان بالا و کیفیت عالی ضمن کم کردن هزینه‌های تولید، بازاری بسیار رقابتی برای صنایع مختلف ایجاد نموده است.

از جمله مزایای این نوع تولید می‌توان به کنترل کامل بر فرایند تولید محصولات و کاهش حوادث حین کار اشاره نمود. اگرچه صنعت ساختمان همواره در پذیرش این گونه فناوری‌ها از سایر صنایع عقب بوده، اما ناگزیر است که سرانجام پا به پای دیگر صنایع، به انقلاب صنعتی چهارم ملحق شود.

صنعتی سازی ساختمان چیست؟

صنعتی سازی یعنی این که در طی یک فرآیند موجب افزایش کیفیت، کاهش زمان ساخت، افزایش بهره وری از منابع انسانی، تجهیزات، تکنولوژی و تسهیلات شویم.

در فرآیند صنعتی سازی یک محصول یا خدمات، اولین نکته‌ای که باید در نظر گرفت این است که نسبت هزینه‌هایی که در فرآیند تحقیق و توسعه صنعتی شدن محصول یا خدمات مورد نظر صرف می‌شود، با میزان خروجی محصول یا خدمات (درآمد، میزان فروش) نسبتی مقرون به صرفه و منطقی دارد یا نه.

نکته بعدی این است که سنجش شود که آیا نسبت پرسنل متخصص شامل متخصص‌های علوم شناختی و کاربردی، مهندس‌ها و … به نسبت کل پرسنل درگیر در این پروژه صنعتی سازی با خروجی (درآمد یا مقدار فروش) نسبتی مقرون به صرفه و منطقی دارد یا نه.

محمدمهدی حیدری سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص صنعتی‌سازی و میزان استفاده از آن در نهضت ملی مسکن گفت: هنوز سیستم یکپارچه‌ای برای اجرای کامل مبحث ۱۱ مقررات ملی و کنترل ساختمان که به موضوع طرح و اجرای صنعتی‌سازی پرداخته، ایجاد نشده است.

به گفته او، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، هنوز نتوانسته اتصالی مناسب بین سیستم‌های فناور‌ی‌های نوین ساختمانی و پروژه‌های نهضت ملی مسکن که برای تاییدیه آن به مرکز مراجعه می‌کنند، برقرار کند.

حیدری در بیان دلایل ناکامی این ایده و سیاست که مورد تاکید دولت و دست‌اندرکاران بوده است، گفت: مشکلات عدیده‌ای برای عدم اتصال مناسب سیستم‌های نوین ساختمان و پروژه‌های نهضت ملی مسکن وجود دارد که بخشی از آن شامل قیمت تمام شده و نحوه قرارداد است. در سیستم صنعتی برای شروع کار باید ۶۰ درصد هزینه ساخت، پیش پرداخت شود تا ظرف یک تا دو ماه ۷۰ درصد کار در کارخانه تولید شود و سر پروژه بیاید که عملا این کار به دلیل قیمت بالای مسکن و عدم توانایی متقاضیان در پرداخت این تسهیلات و همچنین مرحله به مرحله پرداخت شدن تسهیلات متناسب با پیشرفت فیزیکی پروژه، امکان‌پذیر نیست.

وی تولید مسکن را به شکل صنعتی سازی کامل با سیستم‌های متداول عملا امکان‌پذیر ندانسته و گفته است: ساختار شکست پروژه‌های صنعتی با سیستم‌های متداول بالاست.

سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه هم اکنون در پروژه‌های نهضت ملی مسکن، سیستم‌های صنعتی که قبلا تاییدیه دریافت کرده اند به شکل سیستم کامل سازه‌ای و یا اجزای سازه‌ای به شکل موردی و در حجم کم در حال اجراست، گفت: در برخی از پروژه‌ها به عنوان نمونه، دیوار‌ها پیش‌ساخته هستند، اما در برخی از پروژه‌ها سیستم سازه‌ای است. اما میزان صنعتی‌سازی به روشی که مدنظر بوده، میسر نشده است.

حیدری در خصوص اینکه چه میزان صنعتی‌سازی در پروژه‌های نهضت ملی مسکن استفاده می‌شود گفت: به دلیل اهمیت موضوع پیشنهادی از سوی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به معاونت مسکن و ساختمان ارائه شده است تا نرم‌افزاری مبتنی بر مبحث ۱۱ مقررات ملی تدوین شود تا بر اساس آن بتوان اطلاعات میزان صنعتی‌سازی را دریافت کرد. این سامانه هنوز تدوین نشده و تا زمانیکه این اتفاق نیفتاده است نمی‌توان به رقمی کامل دست یافت.

وی افزایش ۳۵ درصدی میزان تسهیلات در حوزه صنعتی سازی را گامی موثر برای بسط این موضوع در پروژه‌های طرح نهضت ملی مسکن برشمرد و تاکید کرد: افزایش تسهیلات صنعتی سازی کمک قابل توجهی به توسعه موضوع صنعتی سازی می‌کند.

همچنین حسینی یک کارشناس مسکن درباره آخرین وضعیت صنعتی سازی در کشور گفت: هنوز صنعتی سازی در کشور به درستی اجرا نمی‌شود، اما اجرای این طرح نقش بسیار موثری در حوزه ساخت وساز دارد و باعث کاهش چشم گیر هزینه‌های ساخت می‌شود بنابراین دولت باید اجرای این طرح را در دستور کار خود قرار دهد.

او بیان کرد: هنوز در ساخت وساز‌هایی که توسط بخش خصوصی و به صورت خرد ساخته می‌شود اجرای پروژه‌ها به صورت سنتی است، اما دولت باید در این حوزه سخت گیری‌های لازم را انجام دهد تا ساخت تمامی پروژه‌ها به صورت صنعتی سازی باشد.