چک به عنوان یکی از ابزار‌های پرداخت، از جایگاه قابل توجهی برخوردار است. امروزه که سقف جابجایی پول با محدودیت رو به رو شده، استفاده از چک برای پرداخت مبلغ تجارت، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده و بسیاری از افراد نسبت به آن استقبال بیشتری می‌کنند.

اعتبار از دست رفته

با وجود جایگاه و ظرفیتی که چک در مبادلات اقتصادی دارد، سواستفاده از چک به ویژه در سال‌های گذشته، باعث شده ارزش این سند اقتصادی بشدت کاهش یابد. شاید به جرات بتوان ادعا کرد که چک در سال‌های اخیر اعتبار خود را از دست داده بود. نگاهی به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان پایش فضای کسب و کار، و دیدگاه ۲۶۱ تشکل اقتصادی، ناکارامدی و سواستفاده از چک به عنوان پنجمین مشکل بزرگ کسب و کار‌ها شناخته شده است.

اصلاح قانون چک

پرونده‌های بسیاری که در دادسرا‌ها تشکیل می‌شد و کلاهبرداری‌هایی که با سواستفاده از چک صورت می‌گرفت، باعث شد تا بررسی مشکلات چک دردستور کار قرار گیرد و مجلس شورای اسلامی به عنوان عالی‌ترین دستگاه ناظر و قانونگذار، درصدد رفع چالش‌های چک برآمد. البته قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ بود و سه بار دیگر در سال‌های ۱۳۷۲، ۱۳۷۶ و ۱۳۸۲ مورد اصلاح قرار گرفت. آخرین اصلاح قانون چک مربوط به ۱۳۹۷ در مجلس شورای اسلامی است. در قانون جدید نحوه صدور چک و سلامت مالی صادرکننده با جدیت در دستور کار قرار گرفت به نوعی که گیرنده چک با دریافت اطلاعات سوابق صادرکننده چک و حصول اطمینان از عدم سوپیشینه صادرکننده در صدور چک‌های بی‌محل، می‌تواند با اطمینان بیشتری نسبت به پذیرش چک و انجام معامله اقدام کند. همچنین در صورت برگشت چک، حساب صادرکننده به میزان مبلغ چک صادر شده مسدود می‌شود.

رشد چک‌های برگشتی

چک برگشتی بیانگر شرایط نامساعد بکار گیری این ابزار مالی است. با نگاهی به آمار‌های بانک مرکزی، متوجه می‌شویم که تا چه اندازه چک در معرض تهدید قرار گرفته است. آمار و ارقام بانک مرکزی مربوط به چک‌های مبادله‌ای در تیرماه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که نه تنها تمایل به استفاده از چک در مراودات کاهش یافته، بلکه درصد بیشتری از چک‌های صادره، برگشت خورده و روند صعودی آمار چک‌های برگشتی که از فروردین آغاز شده بود، ادامه یافته، بطوری که نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای از نظر مبلغ به بیشترین حد خود از مهرماه ۱۴۰۰ به این سو رسیده و این نسبت از نظر تعداد نیز در سقف ۱۰ ماهه خود قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید:

انتقال قدرت پول نقد به دارندگان سپهر بانک

رتبه بندی با چک

برای آنکه مردم به چک اهمیت بیشتری بدهند، چک برگشتی به عنوان یکی از اصلی‌ترین فاکتور‌های لازم به منظور رتبه اعتباری افراد مختلف در شرکت‌های اعتبارسنجی تعریف شد. محدودیت‌های اعمال شده به نوعی تعریف شد که برای بهره مندی از تسهیلات بانکی در هر بانکی، متقاضی نباید در کارنامه خود هیچ گونه پیشینه چک برگشتی داشته باشد یا دست کم تعداد کمی از چک‌های برگشتی پس از استعلام از بانک با کد ملی در کارنامه فرد ثبت شده باشد. چرا که یک امتیاز منفی به حساب می‌آید و فرد حقیقی یا حقوقی بدحساب می‌سازد. به همین منظور فردی که از چک استفاده می‌کند، همواره بایستی نسبت به چک‌های خود دقت به خرج داده تا هیچ گاه در کارنامه خود چک‌های برگشتی ثبت نشود تا همواره با رتبه اعتباری بالا بتوان از وام‌ها و تسهیلات بانکی مختلف بهره‌مند شد.

۷ سال تا رفع سواثر

نکته مهم اینجاست که اگر مشتری بانک نسبت به رفع سواثر از پیشینه و سابقه چک برگشتی خود اقدام نکند، سابقه چک برگشتی پس از انقضای ۷ سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت چک نامبرده به صورت خودکار رفع سواثر می‌شود؛ بنابراین یک چک برگشتی می‌تواند برای ۷ سال فردی که چک بی محل کشیده را از مزایا‌های بانکی محروم کند.

ارسال پیامک قبل از برگشت

یکی از مشکلات چک‌های برگشتی، بی خبری صاحب چک به دلایل گوناگون است. اگر فردی که چک کشیده به موقع در جریان قرار گیرد، شاید بتواند نسبت به پرکردن حساب خود اقدام کند. این مهم باعث شده تا بانک صادرات ایران در اقدامی تاثیرگذار، برای مشتریان خود قبل از صدور گواهینامه عدم پرداخت وجه چک به علت کسر موجودی چک‌های متعلق به بانک صادرات، پیامک کسر موجودی ارسال کند. بدین ترتیب چنانچه حساب مشتری، مانده کافی جهت تأمین وجه چک نداشته باشد، پیامکی مبنی بر عدم کفایت موجودی به مشتری ارسال و فرصتی برای تکمیل موجودی فراهم می‌شود.

زمان کافی برای جبران

از آنجا که چک می‌بایست در همان روزی که به بانک می‌رسد، نقد شود، بانک صادرات ساعت ارایه این سرویس را از ساعت شروع به کار شعبه تا ساعت ١١ صبح اعلام کرده تا هم مشتری بانک بتواند نسبت به پرکردن موجودی خود اقدام کند و هم حقی از دارنده چک ضایع نشود. البته دارنده چک نیز از این اقدام خرسند است و تمایل دارد به هر روش ممکن به پول خود برسد تا چک برگشتی دریافت کند.

شرایط ارسال پیامک

سرویس پیامک برگشت چک برای مشتریان ویژه بانک (دارای میانگین مانده سپرده قرض الحسنه جاری ٥٠ میلیون ریال به بالا در ماه) فعال است و برای بهره مندی از این سرویس، شماره تلفن همراه مشتریان می‌بایست در سیستم سپهر درج شده باشد. بانک صادرات در توجیه ارسال پیامک برگشت چک، اهداف کلی طرح را تشریح کرده و فراهم کردن فرصت تأمین وجه برای دارندگان حساب قرض الحسنه جاری که بدلیل فراموشی یا سفر نسبت به تأمین وجه چک اقدام نکرده اند، جلوگیری از مشکلات مرتبط با صدور گواهینامه عدم پرداخت وجه چک و رفع اثر برای مشتریان و جلب رضایت مشتریان با ایحاد خدمتی متمایز از سایر بانک‌ها (این خدمت تنها در بانک صادرات ارایه می‌گردد) را اعلام کرده است.