تولید یک داروی جدید دیابت در ایران/ چاقی و استعمال سیگار از مهم‌ترین دلایل شیوع دیابت

دیابت یکی از بیماری‌های غیر واگیر است که با شیوع یک نفر از هر ۱۰ نفر سهم فراوانی را در بار بیماری در دنیا دارد. این بیماری که از آن به عنوان بیماری سبک شهرنشینی نیز یاد می‌شود، پس از توسعه زندگی شهری شیوع بسیار زیادی بین مردم داشته است.

کم‌تحرکی، چاقی، استعمال سیگار، الکل، رژیم‌های غذایی فرآوری‌شده رایج امروزی و همین‌طور کاهش مصرف میوه، سبزی و غذا‌های سالم از مهم‌ترین دلایل شیوع دیابت ذکر شده اند.

فدراسیون بین‌المللی دیابت و سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۱ و در پاسخ به رشد روزافزون دیابت در دنیا، روز ۱۴ نوامبر (۲۳ آبان) را به نام روز جهانی دیابت نامگذاری کردند.

دیابت در جهان به عنوان یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر و بیماری در سراسر جهان، بار اقتصادی سنگینی بر سیستم بهداشت و درمان تحمیل می‌کند. بنابراین، انجام مداخلات مبتنی بر جمعیت به منظور پیشگیری از بروز دیابت، افزایش تشخیص زودرس، تغییر در شیوه زندگی و استفاده از مداخلات دارویی جهت جلوگیری یا تاخیر در پیشرفت عوارض ناشی از بیماری بسیار حائز اهمیت هستند.

طبق آمار بهداشت جهانی شیوع دیابت در بزرگسالان جهان ۸.۸ درصد است که از این تعداد حدود ۹۰ درصد دیابت نوع ۲ هستند. بر اساس آمار‌های ثبت شده، سالانه تنها در ایالات متحده حدود ۲۰۰ هزار نفر به دلیل عوارض دیابت می‌میرند. این بیماری شایع‌ترین علت بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته‌ها، نارسایی کلیه، کوری و قطع اندام است.

بیماران مبتلا به دیابت دو برابر افراد عادی مبتلا به بیماری قلبی شده و دو برابر افراد عادی به دلیل بیماری قلبی فوت می‌کنند. دیابت یک بیماری مزمن ناتوان‌کننده محسوب می‌شود که عوارض بسیاری مانند آسیب‌های قلبی و عروقی، چشمی، کلیوی، زخم‌های دیابتی و نابینایی را به همراه دارد و هزینه‌های فراوانی را نیز بر خانواده‌ها و جامعه تحمیل می‌کند.

نکته امیدوارکننده درباره دیابت این است که این بیماری با روش‌های پیشگیرانه و درمانی قابل مهار است.

سازمان جهانی بهداشت نیز در هدف‌گذاری‌های خود ابراز امیدواری کرده که شیوع آن تا سال ۲۰۲۵ میلادی متوقف شود. آمار‌ها نشان می‌دهند که شیوع ابتلا به دیابت در کشور، به طرز نگران کننده‌ای رو به افزایش است. آمار‌های رسمی، شیوع بیماری دیابت در ایران را در طول ۵ سال، با رشد ۳۰ درصدی نشان می‌دهند.

بر اساس آمار در سال ۱۳۹۵ شیوع دیابت در کشور ۱۱ درصد بوده که در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱۴ درصد افزایش یافته است. آخرین بررسی‌های وزارت بهداشت نیز در این زمینه نشان می‌دهد بیش از ۱۴ درصد جمعیت بالای بیست سال کشور یعنی چیزی حدود هفت میلیون نفر ایرانی به دیابت مبتلا هستند و این روند رو به افزایش در آینده نزدیک به بیش از ده میلیون نفر مبتلا خواهد رسید؛ و این تازه جدا از آمار ۱۵ تا ۲۰ درصدی ابتلا به عارضه پیش‌دیابت در جمعیت کشور است که به زودی بسیاری از آن‌ها به دیابت مبتلا خواهند شد.

به همین دلیل کارشناسان این حوزه بر این باورند که برای بهبود این روند در کشور لازم است تا سیاستی در جهت آگاهی‌رسانی افراد اتخاذ شود و در عین حال روش‌های درمانی مطلوبی برای مبتلایان به این بیماری در نظر گرفته شود. دارو‌های متداول در درمان دیابت تا امروز دارو‌های ضد دیابت فراوانی برای کنترل و درمان این بیماری تولید و روانه بازار دارویی کشور‌ها شده است و تحقیقات برای دارو‌های موثرتر نیز همچنان ادامه دارد.

در حال حاضر دارو‌های خوراکی ضد‌دیابت در پنج دسته طبقه‌بندی می‌شوند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به گلیبن‌کلامید، متفورمین، آکاربوز، پیوگلیتازون و رپاگلینید اشاره کرد. انسولین، اگزناتید، لیراگلوتاید، سماگلوتاید و پراملینتاید نیز از مهم‌ترین دارو‌های غیرخوراکی مورد استفاده در درمان دیابت هستند که البته در سال‌های اخیر تحقیقات گسترده‌ای برای تولید نمونه خوراکی این دارو‌ها نیز در جهان انجام شده است.

کشور ما در این سال‌ها با تلاش محققان صنایع دارویی کشور موفق به تولید بسیاری از این دارو‌ها شده که دسترسی بیماران به این دارو‌ها را به شکل قابل توجهی تسهیل کرده است. امروزه دارو‌های مختلفی با استفاده از روش‌های گوناگون برای کنترل و درمان بیماری دیابت تولید شده که هر روز نیز بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. کشور ما نیز در این خصوص در طول این سال‌ها سهم قابل قبولی را در تولید این دارو‌ها داشته است که یکی از جدیدترین آن‌ها «گلیمپراید» است. گلیمپراید یک داروی خوراکی است که در کنار رژیم غذایی و ورزش برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود.

این دارو در نهایت منجر به تحریک ترشح انسولین می‌شوند. گلیمپراید جزء سولفونیل اوره‌های طولانی‌اثر است و عوارض قلبی و عروقی آن کمتر از سولفونیل اوره‌های کوتاه اثر (مثل گلی­کلازید) است، ولی ریسک هایپوگلایسمی با طولانی اثر‌ها بیشتر است. اگرچه پ‍یشرفت‌های دارویی قابل قبول ایجاد شده در پیشگیری، کنترل و درمان دیابت در کشور غیر قابل انکار است، اما باید به این نکته نیز توجه داشت که آموزش و آگاه‌سازی عموم مردم نسبت به این بیماری، نقش بسیار زیادی در کاهش شیب ابتلا به دیابت در کشور دارد.

این آموزش باید مشتمل بر سبک زندگی سالم، راه‌های جلوگیری از ابتلا، نشانه‌های اولیه بیماری، انجام آزمایش‌های غربالگری و درمان به‌موقع و اصولی باشد. در حال حاضر اختلاف بین برآورد‌های انجام شده در مورد تعداد مبتلایان به دیابت و تعداد مبتلایان ثبت شده نشان می‌دهد که بسیاری از افراد مبتلا به دیابت و پیش‌دیابت در کشور وجود دارند که خود نیز از وضعیت سلامت خود بی‌اطلاع هستند. تشخیص به موقع و اقدام به درمان ابتدایی و اصولی این افراد در این مرحله، می‌تواند از بروز بسیاری از آسیب‌های آتی و تحمیل هزینه‌های گزاف به نظام سلامت کشور جلوگیری کند؛ بنابراین ضروری است تا نهاد‌های حاکمیتی به عنوان تصمیم‌گیران نظام سلامت کشور، در کنار سیاست‌گذاری برای تامین و تولید دارو‌های موثر، برنامه‌ریزی مدونی در راستای آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی نیز داشته باشند.