تنور نمایشگاه مطبوعات گرم می‌شود؟

روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها، مجلات و فصلنامه‌ها، سایت‌ها و پایگاه‌های خبری خبر از «بزرگترین گردهمایی اهالی رسانه» می‌دادند؛ صحبت از تجدید دیدار و هم‌نشینی رسانه‌ای بر مرکب نمایشگاه مطبوعات بود. نمایشگاهی که قرار بود وارد بیست و سومین دوره خود شود و دست رسانه‌ای‌ها را برای همگرایی بیشتر در دست هم بگذارد. از قضا نمایشگاه مطبوعات بعد از آن دوره برگزار نشد و تا ۶ سال حسرت دیدار به جانِ مطبوعاتی‌ها انداخت.

بیخود نبود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی لیست بلند بالای هزینه تراشی‌ها و پول‌های از دست رفته را یکجا جمع کرد و در یک فهرست طبقه‌بندی شده در همان سال مجموع هزینه‌های نمایشگاه را سه میلیارد و ۵۰۱ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان اعلام کرد. هزینه‌ای که در سال ۱۳۹۵ سه میلیارد و ۱۴۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان، در سال ۱۳۹۴ دو میلیارد و ۷۸۶ میلیون تومان، در سال ۱۳۹۳ دو میلیارد و ۳۹۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و در سال ۱۳۹۱ پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان آب خورد. (سال ۱۳۹۲ نمایشگاه مطبوعات برگزار نشد).

طلسم تعطیلی ۶ ساله می‌شکند؟

حال رسانه‌ای‌ها که بیش از این طاقت دوری همدیگر و مخاطبانشان را نداشتند، یکصدا خواهان برگزاری و احیای نمایشگاه شدند، تا بارِ دیگر خون در رگ‌های مطبوعات به جریان افتد. وعده برگزاری این رویداد رسانه‌ای از پاییز به زمستان افتاد و بنا به گفته فرشاد مهدی‌پور معاون امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارساد اسلامی، امیدواریم در نیمه دوم زمستان یعنی اواخر بهمن امسال نمایشگاه مطبوعات را به عنوان نمایشگاه رسانه‌های ایران به اجرا در بیاوریم. نمایشگاهی که قرار است یکی از رویکرد‌های اصلی‌اش پرداختن به فضای مجازی باشد.

حال اگر اوضاع بر وفق مراد باشد و چوب لای چرخ نمایشگاه مطبوعات نباشد، مصلی امام خمینی (ره) همانند سال‌های گذشته رنگ خبر به خود می‌بیند. به قولِ محمد‌مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ما آمادگی برگزاری نمایشگاه مطبوعات را داریم، ولی به دلیل نزدیک بودن انتخابات و محل برگزاری نماز جمعه که در زمستان در مصلی امام خمینی برگزار می‌شود، باید با وزارت کشور و نهاد‌های دیگر به جمع‌بندی برسیم.

اگر نگاهی به بند ۱۴ ماموریت‌های اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی بیندازیم می‌بینیم حمایت از برگزاری مجامع، سمینارها، جشنواره‌ها، مسابقات و سایر فعالیت‌ها در جهت رشد کمی، کیفی و حرفه‌ای مطبوعات و خبررسانی‌ها جزو وظایف معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف شده است.

از اولین دوره برگزاری نمایشگاه مطبوعات که در سال ۱۳۷۳ با حضور بیش از ۲۰۰ نشریه برگزار شد، تا بیست و سومین دوره آن که بعد از آن دیگر رنگ مطبوعات به خود نگرفت، بیش از ۶۰۰ رسانه از جمله ۱۰۰ ماهنامه، ۵۴ هفته‌نامه، ۳۰ دو هفته‌نامه، ۲۰ دوماهنامه، ۵۲ فصلنامه، بیش از ۱۱۵ رسانه برخط از جمله خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری، ۷۰ رسانه غیر سراسری و بیش از ۶۰ روزنامه و موسسه مطبوعاتی حضور داشتند. هر چند در آن سال‌ها همانند سال‌های قبل زمزمه عدم حضور تعدادی رسانه‌ها نقلِ محافل رسانه‌ای شده بود و عدم حضور نمایندگان آن‌ها به پای گلایه از مسئولان برگزاری نمایشگاه و تحریم نمایشگاه مطبوعات نوشته شده بود، ولی حضور این تعداد از اعضای خانواده رسانه نشان از استقبال آن‌ها از این رویداد مطبوعاتی را می‌داد.

امیدعلی مسعودی، مدیر گروه ارتباطات اجتماعی و عضو هیات علمی دانشگاه سوره در پاسخ به این سوال که برگزاری نمایشگاه مطبوعات را برای اهالی رسانه فرصت می‌دانید؟ گفت: بله، تا قبل از سال ۱۳۹۶ در حوزه مطبوعات دو رویداد برگزار می‌شد؛ یکی جشنواره مطبوعات و دیگری نمایشگاه مطبوعات بود. هدف از برگزاری جشنواره مطبوعات الگوسازی و انتخاب آثار برگزیده در حوزه‌های خبر، گزارش، ترجمه، مصاحبه و ... بود و به صاحبان آثار جایزه تعلق می‌گرفت.

مسعودی درباره فلسفه شکل‌گیری نمایشگاه مطبوعات گفت: علاوه‌بر برگزاری آن جشنواره که منجر به انگیزه در خبرنگاران در جهت ارائه تولیدات قوی می‌شد، متولیان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کنار برگزاری جشنواره به فکر نمایشگاه مطبوعات افتادند؛ چراکه مطبوعات هم باید با مخاطبان و همکارانشان ارتباط برقرار کند. آنقدر کار رسانه سنگین و پراکنده است، که خبرنگاران فقط در کنفرانس‌های مطبوعاتی و مدیران مسئول در مکان‌هایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همدیگر را می‌بینند.

به گفته رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره، لزوم برقراری ارتباط بین مدیران با خبرنگاران، خبرنگاران با خبرنگاران و خبرنگاران با مردم منجر به برگزاری نمایشگاه مطبوعات شد. شاید همین عدم برگزاری نمایشگاه یکی از عوامل کاهش کیفیت تولیدات مطبوعات است.

وی در پاسخ به این سوال که در همان سال ۱۳۹۶ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی لیست بلند هزینه‌های نمایشگاه مطبوعات را به همراه جزئیات هزینه‌ها منتشر کرد و مسئولان وقت معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات برگزاری نمایشگاه را از جانب دولت و مطبوعات به صرفه ندانستند، گفت: من هم در آن زمان درباره اعطای یارانه کاغذ به مطبوعات حرف و حدیث‌های زیادی شنیدم. ظاهراً در آن برهه به یکسری افراد و نشریات خاص کاغذ داده می‌شد؛ نشریاتی اصلاً چاپ نمی‌شدند! عدم برگزاری نمایشگاه مطبوعات سیاست غلطی است. کاغذ سر جای خودش توزیع شود. کار فرهنگی هم باید انجام شود. اینکه ما پولِ نمایشگاه را صرف کاغذ کنیم، سیاست غلطی است.

شانه خالی کردن از هزینه‌های نمایشگاه مطبوعات

سال ۱۳۹۷ بود که محمدرضا دربندی، مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی وزارتخانه علت عدم برگزاری نمایشگاه مطبوعات را هزینه‌های سرسام‌آور آن برای دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان کرد و گفت که حتی مطبوعات و خبرگزاری‌ها بخاطر مشکلات اقتصادی و تامین کاغذ آمادگی حضور در نمایشگاه را ندارند.

اما مسعودی توجیه حذف نمایشگاه مطبوعات به بهانه هزینه‌های محول شده به دوش دولت را قانع‌کننده ندانست و توضیح داد: می‌توانستیم نمایشگاه را مختصر برگزار کنیم؛ نه اینکه صورت مسئله را حذف کنیم! به هر حال، مطبوعات سازنده افکارند و نمی‌توانند به صورت جزیره‌ای کار کنند. وقتی رسانه‌ها همدیگر را ببینند و تعامل داشته باشند، لااقل درباره مسائل امنیتی و ملی موضع واحد می‌گیرند. آیا ارزش ندارد ما هزینه کنیم و یک وحدت رویه بین مطبوعات ایجاد کنیم؟ همه کشور‌ها به مطبوعاتشان بها می‌دهند. کمک‌های دولت به رسانه‌ها یک دهم کمک‌های اروپا به نشریات است.

اساس برگزاری نمایشگاه دیدار و طرح و بحث مسائل مختلف است

عضو هیات علمی دانشگاه سوره نتیجه حذف نمایشگاه مطبوعات را کاهش ارتباط رسانه با مخاطبان و کاهش ارتباط اهالی رسانه با یکدیگر دانست و تصریح کرد: تقریباً اصحاب رسانه همدیگر را نمی‌شناسند! از مسائل همدیگر باخبر نیستند. آن‌ها یک صنف هستند، باید با هم ارتباط داشته باشند. برای همین صنف واقعی مدیران مسئول خبرنگاران نداریم. چندتا انجمن داریم، که هیچ کدامشان کارایی ندارند. اساس برگزاری نمایشگاه دیدار و آشنایی و طرح و بحث مسائل مختلف است.

داوود نعمتی انارکی، عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما هم فلسفه برگزاری نمایشگاه مطبوعات را از این جهت مفید می‌داند که علاقه‌مندان به کار نویسندگی، مطبوعات و روزنامه‌نگاری می‌توانند با بازدید از نمایشگاه در جریان روال کار رسانه قرار گیرند. از طرفی، خروجی تولیدات مطبوعات و نشریات در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

نمایشگاه مطبوعات کیوسک مطبوعاتی نشود

نعمتی انارکی درباره انتقاداتی که به حضور کمرنگ خانواده‌ها و افراد روزنامه‌خوان در نمایشگاه مطبوعات شده بود، گفت: این ادعا تا حدودی درست است. دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه باید مردم را تشویق کنند، تا از نمایشگاه بازدید کنند. صرف نمایش آثار مکتوب از جمله روزنامه‌ها و نشریات به تنهایی برای مخاطب جلب توجه نمی‌کند. اگر نمایشگاه مطبوعات به مثابه کیوسک مطبوعاتی برگزار شود، جذابیت نخواهد داشت.

نمایشگاه ویترین فعالیت‌ها و آثار رسانه‌هاست

عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما در پاسخ به این سوال که اگر نمایشگاه کارکرد کیوسک مطبوعاتی هم داشته باشد، به دلیل محتوا‌های کپی شده‌ای که حداقل در خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری بازنشر داده می‌شود، خروجی برای عموم ندارد، تصریح کرد: بله، مثلاً در عرصه خبررسانی مطالب، کپی شده از روی دست همدیگر است و نگاه تحلیلگرانه و عمقی نسبت به خیلی از رویداد‌ها نداریم. اما نمایشگاه محلی برای در معرض قرار دادن فعالیت‌ها و آثار رسانه‌هاست. اگر خروجی نمایشگاه مطبوعات چند صفحه روزنامه و مجله باشد، جذابیت ندارد. 

به طور کلی، از وظایف معاونت امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توان به سیاست‌گذاری و تعیین ضوابط و صدور مجوز برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های مطبوعاتی در سطح ملی و بین‌المللی، سیاست‌گذاری در زمینه اداره و توسعه فعالیت‌های خبری، اطلاع‌رسانی و تبلیغاتی کشور در چارچوب سیاست‌های وزارتخانه و ... اشاره کرد.