شورایی که قرار است از قانون «نگهبانی» کند، اما به مذاق عده‌ای خوش نمی‌آید

فرقی ندارد کجای این کره خاکی باشی؛ هرجای این دنیا که زندگی کنی برخی چیز‌ها شبیه هم هستند. هرکشوری برای خودش چارچوبی دارد تا بتواند از قوانینش محافظت کند، شاهد مثال این موضوع هم نهاد‌هایی هستند که در کشور‌های مختلف به مثابه شورای نگهبان ما عمل می‌کنند.

وقتی پای شورای نگهبان به آمریکا نیز باز می‌شود!

مثلا دادگاه قانون اساسی در ترکیه، محکمه النقد در مصر، شورای قانون اساسی و دیوان عالی عدالت در فرانسه، دادگاه قانون اساسی در آلمان، مجلس عوام در انگلستان و دادگاه قانون اساسی در روسیه درست نقشی شبیه به شورای نگهبان ما در انتخابات را ایفا می‌کنند.

موضوعی که حسین شریعتمداری روزنامه نگار نیز به آن اشاره کرده و در این زمینه گفته است: همه جای دنیا صلاحیت نامزد‌ها را بررسی می‌کنند. در آمریکا سوپریم‌کورت همین کار شورای نگهبان را انجام می‌دهد.

نمایی از کاخ سفید در آمریکا.

اما بد نیست به مسئولیت‌های این نهاد نگاهی بیاندازیم نهادی که مسعود اکبری کارشناس مسائل حقوقی درباره آن گفته است: «این نهاد در برخی از کشور‌ها با عنوان «دادگاه قانون اساسی» در ساختار نظام گنجانده شده و از عالی‌ترین رتبه حکومتی برخوردار است و از این روی «دادگاه عالی» نامیده می‌شوند. به عنوان نمونه دیوان عالی قانون اساسی در آمریکا (سوپریم کورت- Supreme Court of the United States) نامیده می‌شود و در هرم قضائی آمریکا از بالاترین جایگاه برخوردار است. سوپریم کورت از ۹ قاضی تشکیل شده است. قضات دیوان عالی از سوی رئیس‌جمهور آمریکا و با رای اعتماد مجلس سنا منصوب می‌شوند. ماموریت و مسئولیت قضات دیوان عالی مادام‌العمر است و هیچ مقامی حتی رئیس‌جمهور، سنا، مجلس نمایندگان و کنگره حق عزل آن‌ها را ندارند. دیوان عالی آمریکا، تنها مرجع تفسیر قانون اساسی است.

وی ادامه داد: مأموریت دیگر سوپریم کورت نظارت بر مصوبات کنگره، مجلس نمایندگان و مجلس سنای آمریکاست و چنان‌که قوانین تصویب شده با قانون اساسی آمریکا مغایرت داشته باشد به دستور سوپریم کورت از درجه اعتبار ساقط می‌شود. دیوان عالی قانون اساسی آمریکا بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در حوزه ماموریت‌ها و وظایف خود است و هیچ مقامی حق عدول و سرپیچی از تصمیمات آن را ندارد. اعضای سوپریم کورت براساس سلیقه و نظر خود تصمیم می‌گیرند و موظف به انطباق تصمیمات خود با هیچ قانون و دستورالعملی نیستند. به عنوان مثال در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۰ آمریکا با وجود آنکه تعداد آراء «ال گور» از «جرج بوش پسر» بیشتر بود، سوپریم کورت، بوش را برنده انتخابات اعلام کرد و هیچ شخص و نهادی هم حق اعتراض نداشت!»

تفاوت عمده شورای نگهبان با دیگر نهاد‌های نظارتی در سایر کشور‌ها چیست؟

در فرانسه هم برای اینکه فردی موفق به اخذ کرسی نمایندگی مجلس شود باید حدود ۵۰۰ نفر از نمایندگان او را تأیید کنند و این نمایندگان باید دست کم از ۳۰ استان مختلف فرانسه باشند؛ بنابراین نماینده شدن بی حساب و کتاب نیست. علاوه بر فرانسه پارلمان آفریقا هم که حدودا ۳۰۰ عضو دارد ۶۰ نفرشان از سوی رییس جمهور انتخاب می‌شود و ۲۴۰ عضو دیگر از بین تمامی کاندیدا‌های سراسر کشور که بیش از ۱۰ هزار نفر هستند بر اساس شرایط و به وسیلۀیک کمیتۀدولتی گزینش می‌شوند.

اما خب شورای نگهبان در ایران یک تفاوت عمده با سایر کشور‌ها دارد و آن هم این است که صرفا در ایران می‌شود در آستانه هر انتخاباتی هر کس از راه می‌رسد تیغ تیز انتقادات خود را متوجه این نهاد کند.

تا جایی که سعید حجاریان در این باره گفته بود: «ما اشتباه کردیم تن به نظارت استصوابی دادیم و از این به بعد نباید اشتباه‌مان را تکرار کنیم. اگر انتخابات نمایانگر اراده عمومی شهروندان است باید مسئله نظارت استصوابی از یک طرف و شهروند درجه دوم و باقی سازوکار‌های تبعیضی از طرف دیگر حل شود. صریح بگویم، نمی‌شود سرنوشت کشور را به تیغ استصواب سپرد.»

وقتی تمام نامزد‌ها راهی زندان شدند

موضوعی حسن نقوی حسینی نماینده ادوار مجلس در پاسخ به آن گفته است: «پرداختن به این موضوعات ایجاد نوعی انحراف در انتخابات است و به جای اینکه به این موضوعات بپردازیم باید به جایگاه اجتماعی و مقبولیت خودمان در جامعه و به سطح رای آوری خود در جامعه نگاهی بیاندازیم، اما بسیاری موضوع را منحرف میکنند و شورای نگهبان را زیر سوال میبرند؛ بنابراین معتقدم که تمکین به قانون از شاخصه‌های انقلابی بودن محسوب میشود و یکی از شاخص‌های ورود به عرصه اقدامات سیاسی است؛ لذا همه جریانات باید به این نقش و جایگاه شورای نگهبان احترام بگذارند و با انتقادات مسیر مشارکت و رسیدگی به صلاحیت‌ها را منحرف نکنند. من چهار دور در شورای نگهبان تایید صلاحیت شدم، اما در دوره قبل تایید صلاحیت نشدم و نمیدانم در این دوره چه اتفاقی می‌افتد، اما اعتقاد به اصول فعالیت در چهارچوب قانون را نمیتوانم زیر سوال ببرم.

زندانی در زندان

این فعال سیاسی خاطر نشان کرد: معتقدم به جای پرداختن به صلاحیت‌ها بهتر است به پایگاه اجتماعی خود بپردازیم. برخی از جریانات متاسفانه، چون پایگاه رای ندارند و اگر نامزد هم شوند مردم به آن‌ها اقبال ندارند فرافکنی می‌کنند. درحالی که واقعیت این است که پایگاه رایی ندارند و مردم رضایتی از عملکرد آن‌ها ندارند.»

حسین شریعتمداری نیز در این باره به انتخابات یکی از شورا‌های شهر اشاره کرده و در این باره گفته است: در انتخابات دور اول شورای شهر که نظارت استصوابی وجود نداشت، در یکی از شهر‌ها کل شورای شهر را به زندان انداختند.

وی در ادامه گفت:کار شورای نگهبان کمک به مردم است و اصلی‌ترین وظیفه شورای نگهبان معرفی افراد به مردم است. فردی در شمال کشور تایید صلاحیت شد، ولی رای نیاورد بعد از مدتی به جرم قتل دستگیر شد، زیرا از فردی پول زیادی برای تبلیغات انتخاباتی قرض کرده بود و، چون فرد راضی نشده بود به تهدیداتش تن دهد وی را کشته بود. اگر این جرثومه وارد مجلس می‌شد چه اتفاقی رخ میداد؟ مردم عادی چگونه می‌خواستند وی را بشناسند؟ شورای نگهبان افراد را به مردم می‌شناساند.

در پایان باید گفت هر کشوری برای خود قانونی دارد و اینکه بسیاری از کشور‌ها متمدن شناخته میشوند خصوصیت اصلی شان این است که افراد درون آن به قانون احترام میگذارند، بنابراین بهتر است اگر قانونی به مذاق فردی خوش نمی‌آید سلیقه خود را تغییر دهد نه اینکه بخواهد قانون کل کشور طبق سلیقه وی نوشته شود.

فاطمه تورانلو