جهان در سال۱۴۰۲ چه تحولاتی را به خود دید؟

جهان در سال۲۰۲۳ میلادی ملغمه‌ای از جنگ، آشوب و بحران‌های دست‌سازی بود که آمریکا، اتحادیه اروپا و رژیم اشغالگر قدس مولد آن در نظام بین‌الملل بودند. ایجاد گره‌های کور راهبردی و خلق بحران‌های مزمن امنیتی، استراتژی کلان غرب و تل‌آویو درجهان پرتلاطم امروز را تشکیل می‌دهد. این استراتژی، درسال۱۴۰۲ به عینیتی کامل رسید و حتی جنبه پنهان نیز پیدا نکرد. در این‌جا به مرور۱۰رخداد مهم جهان درپایان سال‌جاری می‌پردازیم:

تراژدی نسل‌کشی غزه
بدون شک تلخ‌ترین و هولناک‌ترین پرونده در سال گذشته، آغاز جنگ غزه توسط رژیم صهیونیستی و شهادت مظلومانه بیش ا ز۳۰ هزار فلسطینی بی‌گناه، اعم از زنان و کودکان در این آوردگاه بوده است. پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی توسط رزمندگان مقاومت، که در واکنش به سال‌ها ظلم و جنایت اشغالگران صهیونیست صورت گرفت، کابینه نتانیاهو نسل‌کشی همه‌جانبه را در غزه با حمایت آمریکا و اتحادیه اروپا آغاز کرد که همچنان ادامه دارد. در این میان، تلاش آمریکا و برخی کشور‌های عربی خودباخته درخصوص تحمیل آتش‌بس یکطرفه به حماس و آزادی یکطرفه اسرای صهیونیست، ناکام ماند و مقاومت فلسطین بار‌ها بازی سیاسی و فرامتنی غرب در بستر جنگ غزه را خنثی کرد. پیش‌بینی می‌شود این تحولات خونین همچنان ادامه پیدا کند. در این میان سازمان ملل متحد بدون آن‌که اقدام خاصی در محکومیت جنایات صهیونیست‌ها صورت دهد، به بهانه مسدود بودن گذرگاه رفح و مسیر ارسال کمک‌های مردمی به نوار غزه، صرفا نسبت به وقوع بحران انسانی، قحطی و کشتار جمعی در غزه هشدار داده است!

تشدید تنش‌های چین و آمریکا
گرچه پیش‌بینی می‌شد با وجود بایدن در کاخ سفید، مناسبات چین و آمریکا به سوی تنش‌زدایی پیش برود، اما استمرار حمایت‌های مالی و نظامی آمریکا از استقلال‌طلبان تایوان و تشدید مداخله واشنگتن در شبه‌جزیره کره، زنگ خطر را برای چینی‌ها به‌صدا درآورد. مقامات حزب کمونیست چین نیز با برگزاری مانور‌های پی‌در پی در آب‌های دریای چین و اقیانوس آرام به آمریکا هشدار دادند که هرگز در برابر مداخله‌گرایی این کشور در شرق آسیا تسلیم نخواهند شد. به نظر می‌رسد حتی در صورت پیروزی مجدد بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، این تنش‌ها تشدید شود. ضمن آن‌که ورود احتمالی ترامپ به کاخ سفید نیز نقطه آَشکارساز منازعات جدیدی میان طرفین خواهد بود.

پایان استعمار فرانسه در آفریقا
بدون شک سال۱۴۰۲شمسی، بدترین سال فرانسه درقاره آفریقا محسوب می‌شود. کاخ الیزه تسلط خود را بر کشور‌های بورکینافاسو، گابن و نیجر از دست داد و حکومت‌های دست‌نشانده پاریس در این کشور‌ها ساقط شدند. کار به جایی رسید که سفرای فرانسه در این کشور‌ها ناچار شدند محل کار خود را ترک کنند و از ترس ترور و کشته شدن توسط معترضان به استعمار فرانوی فرانسوی، به خاک کشورشان بازگردند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند این روند تحت عنوان «زدودن استعمار فرانسوی» و «گذار به دوران جدید» باید در آفریقا تحت ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. این تحولات آمریکا و انگلیس را نیز به عنوان دو بازیگر مداخله‌گر دیگر در آفریقا شدیدا نگران ساخته است.

کودتای سیاسی در پاکستان
در سال ۱۴۰۲، شاهد وقوع کودتایی نرم در اسلام‌آباد بودیم. برکناری عمران‌خان نخست‌وزیر محبوب پاکستان توسط پارلمان با هدایت پشت پرده آمریکا و اتحادیه اروپا، نشان داد که چشم طمع غرب به منطقه شبه‌قاره نه‌تن‌ها از بین نرفته، بلکه شاهد تنوع تاکتیک‌های این دست‌اندازی و مداخله‌گرایی هستیم. پس از آن، شهروندان پاکستانی در انتخابات پارلمانی پاسخ کودتای نرم غرب را دادند و نمایندگان طرفدار عمران‌خان (که هم‌اکنون دستگیر و به زندان طولانی‌مدت محکوم شده است) توانستند در اکثر پایگاه‌های انتخاباتی پیروز شوند. با این‌حال درنهایت، نظامیان پاکستانی شرایط را به گونه‌ای تنظیم کردند که شاخه نواز به قدرت بازگردد.

بحران اقتصادی - سیاسی در ترکیه
در سالی که در روز‌های پایانی آن به‌سر می‌بریم، معادلات داخلی ترکیه نیز دستخوش تحولات اساسی و عمیقی شد. از یک سو انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برای نخستین بار طی دودهه اخیر به مرحله دوم کشیده شد و اردوغان برتری شکننده‌ای نسبت به رقبای خود کسب کرد. از سوی دیگر، شاهد تشدید تورم افسارگسیخته در ترکیه وکاهش شدید و بی‌سابقه ارزش لیر در برابر دلار هستیم. در این میان، اردوغان در یکی از جنجالی‌ترین سخنرانی‌های خود، از دوران کنونی به عنوان آخرین دوره حضور خود در مسند قدرت یاد کرد. این ادعای اردوغان از سوی مخالفان سیاسی وی و حتی برخی اعضای سابق حزب عدالت و توسعه به چالش کشیده شده و مورد تردید قرار گرفته است.

ادامه جنگ اوکراین
جنگ اوکراین درسال گذشته، بادو تحول اساسی همراه بود: یکی تصرف دو شهر راهبردی «باخموت» و «آودیوکا» توسط روسیه و تسلط بیشتر این کشور بر شرق اوکراین؛ دیگری وقوع اختلافات عمده میان اعضای پیمان آتلانتیک شمالی بر سر نحوه کمک‌رسانی تسلیحاتی، نظامی و مالی به اوکراین. کنگره آمریکا ارسال کمک‌های مالی به اوکراین را معلق کرد و در مقابل، برخی کشور‌های اروپایی مانند لهستان، مجارستان، بلغارستان و رومانی نیز اعلام کردند قدرت استمرار کمک به اوکراین را به دلیل نارضایتی‌های شکل‌گرفته در داخل کشورهای‌شان ندارند. در این میان ورود فرانسه به معادله جنگ و هشدار مکرون درخصوص اعزام نیرو به اوکراین، با واکنش صریح و تند مقامات روسی مواجه شد. جایی که پوتین هشدار داد محصول این روند، چیزی جز استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای نخواهد بود.

جنگ داخلی در سودان
نگارش سناریوی جنگ داخلی در سودان توسط غرب، موضوع دیگری بود که در سال جاری رخ داد و همچنان این کشور تجزیه‌شده روی آرامش را به خودندیده است. به عبارت بهتر، مردم سودان دچار جنگ داخلی شدند. این واقعه ریشه در اعتراضاتی داشت که ارتش سودان را به سرنگونی دیکتاتور دیرینه این کشور، عمر البشیر سوق داد. حکومت نظامی جدید با گروه‌های غیرنظامی برای تقسیم قدرت و تلاش برای برگزاری انتخابات به توافق رسید. با این حال عبدالفتاح البرهان، رئیس نیرو‌های مسلح سودان (SAF) و محمد حمدان حمدی دقلو، رئیس‌شبه‌نظامیان نیرو‌های واکنش سریع (RSF) کودتای دیگری را رهبری کردند. در دسامبر۲۰۲۲، این دو مرد تسلیم فشار مردم شدند و توافق کردند که یک انتقال دو ساله به حکومت غیرنظامی را رهبری کنند و دامنه این منازعه به سال۲۰۲۳ و سال جاری شمسی تسری پیدا کرد. اما این توافق قوام نیافت. در۱۵آوریل۲۰۲۳، نیرو‌های RSF به پایگاه‌های SAF در سراسر کشور حمله کردند. این جنگ بیش از۱۰هزارکشته و۵.۶میلیون آواره برجای گذاشته است.

پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو
گرچه در جریان جنگ اوکراین، دیگر خبری از گسترش ناتو به شرق و عضویت اوکراین جنگ‌زده در پیمان آتلانتیک شمالی نشد، اما در عوض سران ناتو روندعضویت دو کشورسوئد وفنلاند در این پیمان را تکمیل کردند. عضویت دو کشور جدید حوزه نوردیک و اسکاندیناوی در پیمان آتلانتیک شمالی به معنای گسترش ناتو به شمال و ایجاد بحران‌های جدید امنیتی-نظامی میان آتلانتیکی‌ها و مسکو خواهد بود. مقامات روسی در واکنش به عضویت این دوکشور شمال اروپا در ناتو تاکید کرده‌اند که از این پس برخی اهداف سوئدوفنلاند در دریای بالتیک و شمال را اهداف خصمانه تلقی کرده و به عناوین گوناگون با آن مواجهه خواهند کرد.

استمرار تنش‌ها در قفقاز
تنش‌زدایی در قفقاز در ابتدای سال ۱۴۰۲ تحت‌تاثیر نقش‌آفرینی ایران و برخی کشور‌ها که خواستار جلوگیری از تصاعد بحران در این حوزه ژئو استراتژیک بودند، خوب پیش رفت، اما در ادامه، باردیگر شاهد تشدید تنش‌ها بر اثر مداخله‌گری بازیگران فرامنطقه‌ای و در راس آن‌ها آمریکا و اتحادیه اروپا بودیم. ضمن آن‌که رژیم صهیونیستی در پشت صحنه تشدید تنش‌ها در قفقاز، نقش پررنگ و عمده‌ای ایفا می‌کند. مناقشه بر سر دالان زنگزور هنوز میان طرفین ادامه دارد و فعلا چشم‌اندازی در مسیر حل و فصل آن مشاهده نمی‌شود.

شورش نافرجام واگنر
شورش نافرجام گروه واگنر در روسیه علیه کاخ کرملین، در عرض ۲۴ ساعت خنثی شد. با این حال همین مسأله سبب شد تا نگاه تهدیدمحور پوتین و همراهانش نسبت به پریکوژین، رهبر واگنر تقویت شود. در۲۳ژوئن، یوگنی پریگوژین؛ رهبر گروه واگنر مدعی شد که سربازان وزارت دفاع روسیه مواضع او را گلوله‌باران کرده‌اند. پریگوژین قول داد از وزارت دفاع انتقام بگیرد. به دستور پریگوژن نیرو‌های واگنر برای سرنگون کردن فرماندهان نظامی روسیه وارد خاک روسیه شدند و تا ۲۰۰ کیلومتری مسکو پیش رفتند و در آنجا متوقف شدند. در ۲۳ آگوست ۲۰۲۳ جت حامل یوگنی پریگوژین در شمال مسکو سقوط کرد. پریگوژین و دیمیتری اوتکین، که به عنوان «دست راست» پریگوژین شناخته می‌شد به‌همراه هشت سرنشین جت کشته شدند. مقامات روسی در ۲۷ آگوست ۲۰۲۳ مرگ رهبر واگنر را رسما تایید کردند. هنوز این پرونده ابهامات گسترده‌ای درخود دارد.

منبع: روزنامه جام جم