بهره گیری ایران از ظرفیت دریای خزر برای جایگزینی صادرات زمینی به آسیای میانه

ایران در کنار روسیه مهمترین کشور‌های دریای خزر هستند و ضرورت افزایش تبادلات تجاری در دریای خزر یک سیاست راهبردی است. دریای خزر به عنوان قطب دوم اقتصادی کشور بعد از خلیج فارس باید بیش از گذشته مورد توجه جدی مسئولان قرار گیرد. از این نکته نیز نمی‌توان غافل شد که می‌توان از طریق دریای خزر به آب‌های آزاد دریای سیاه (کانال ولگا – دن) دسترسی پیدا کرد و همچنین اقتصاد‌های نوظهوری که در منطقه هستند می‌توانند از توان کشتیرانی ایران در دریای خزر بهره-مند شوند.

گزارش‌های منتشره از وضعیت حمل کالا در دریای خزر در سال ۱۳۹۹ و سهم کشور‌های حاشیه این دریا نشان می‌دهد سهم ناوگان دریای ایران و روسیه مجموعاً ۹۸.۸ درصد و سایر کشور ۱.۲ درصد است. بر اساس این گزارش، سهم ناوگان ایرانی مجموعاً ۱ میلیون و ۹۲۵ هزار و ۳ تن معادل ۳۸.۹ درصد بوده است. ناوگان حمل و نقل دریایی روسی نیز در سال گذشته ۲ میلیون و ۹۶۱ هزار و ۲۶۹ تن کالا معادل ۵۹.۹ درصد بوده است.

قوانین بالا دستی سند: ماده ۲۱۰ قانون برنامه پنجم توسعه د- تقویت روابط حسنه با همسایگان، اعتمادسازی، تنش زدایی و همگرایی با کشور‌های منطقه و اسلامی به ویژه تمدن ایران اسلامی.

 

 تقویت دیپلماسی اقتصادی از طریق حمایت جدی از فعالیت‌های اقتصادی به ویژه بخش غیردولتی و ایجاد زمینه‌های الزام برای رابطه و حضور بخش مذکور در دیگر کشور‌ها و منطقه جنوب غربی آسیا به ویژه کشور‌های همسایه و اسلامی.

 

یکی از راهکار‌های مهم در واکنش به تهدید منافع ایران در خصوص تغییرات ژئوپلیتیک در مرز‌های شمالی و توقف روند صادرات زمینی به آسیای میانه، استفاده از ظرفیت استراتژیک دریای خزر است. این اقدام می‌تواند علاوه بر حذف کشور‌های واسط، موجب دسترسی آسان به کشور‌های آسیای مرکزی، قفقاز شمالی و اروپا شود.

در روز‌هایی که به دلایلی روند ترانزیت کالا‌های ایرانی از مسیر جمهوری آذربایجان به روسیه و قفقاز با مشکلاتی مواجه شده است، ایران می‌تواند با برطرف‌سازی موانع موجود در مسیر حمل و نقل دریایی خود در دریای خزر شرایط را برای تداوم با ثبات روند صادرات خود فراهم نماید.

 

الزامات ارتقای جایگاه حمل و نقلی ایران در دریای خزر

یکی از ابزار‌های راهبردی ایران برای جایگزینی مسیر صادرات زمینی استفاده از حمل و نقل دریای خزر است. چرا که این دریا، حلقه اتصال پنج کشور همسایه که مناطق آسیای میانه، خاورمیانه و قفقاز را به یکدیگر پیوند می‌زند، محسوب می‌شود. همچنین به سبب برخورداری از تنوع منابع زیستی و انرژی و همچنین از نظر قرارگرفتن در شاهراه انتقال منابع انرژی به غرب و شرق، در دهه‌های اخیر از نظر ژئوپلیتیکی اهمیت بسیاری یافته است.

برای بهره‌برداری از این ظرفیت و ارتقاء این جایگاه بایستی نکات مختلفی رعایت شود که مواردی، چون افزایش کشتی‌های سردخانه‌دار، افزایش بنادر شمالی و اتصال بنادر شمالی به شبکه راه آهن کشور از این دست اقدامات هستند.

مزیت صادرات از دریای خزر؛ یک دریا، یک آبراه، یک جهان

نقشی که دریای خزر از لحاظ ژئوپلیتیکی برای منطقه دارد شامل موارد مختلفی می‌شود، از جمله مهم‌ترین این موارد می‌توان به وجود منابع گازی و نفتی عظیم، وجود بیش از ۲۵۰ میلیون جمعیت کشور‌های حوزه دریای خزر، ارتباط آن با بنادر شمال و جنوب اروپا و همچنین نقش ویژه آن در کریدور شمال-جنوب اشاره کرد.

ایران از جمله کشور‌هایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب از مزایای ترانزیتی قابل توجهی بهره‌مند است و با گسترش شبکه حمل و نقل و ارتباط مطمئن و کارآمد می‌تواند از این مزایای در راستای افزایش درآمد‌های ارزی و ارتقای موقعیت استراتژیک خود در منطقه به نحو مطلوب استفاده کند. در این راستا و در مواجهه با تهدید منافع ایران در مرز‌های شمالی کشور توسط جمهوری آذربایجان، بهترین زمان برای استفاده از این ظرفیت استراتژیک دریایی است. چرا که با افزایش ظرفیت این مسیر حمل و نقل، ارتباط مستقیم با کشور‌های روسیه و قزاقستان امکان‌پذیر، کشور‌های واسط حذف و همچنین شرایط دسترسی آسان به کشور‌های آسیای مرکزی، قفقاز شمالی و اروپا فراهم می‌شود.