تردید افراد با اضطراب امتحانی بالا در مورد تواناییشان

محققان در یک پژوهش جدید دریافتند درمان شناختی رفتاری مبتنی بر حضور ذهن (MBCT) بر اضطراب امتحان کنکور دانش‌آموزان پسر تاثیرگذار است.

اضطراب به‌منزله بخشی از زندگی هر انسان در همه افراد در حد اعتدال‌آمیز وجود دارد و این حد به‌عنوان پاسخی سازش‌یافته تلقی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت اگر اضطراب نبود همه ما پشت میزهایمان به خواب می‌رفتیم.

فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظه‌ای مواجه کند؛ بنابراین اضطراب به‌منزله بخشی از زندگی هر انسان، یکی از مولفه‌های ساختار شخصیت وی را تشکیل می‌دهد و از این زاویه است که پاره‌ای از اضطراب‌های دوران کودکی و نوجوانی را می‌توان به هنجار دانست و تأثیر مثبت آن‌ها را بر فرآیند تحول پذیرفت.

به‌عبارتی دیگر می‌توان گفت که اضطراب در پاره‌ای از مواقع سازندگی و خلاقیت را در فرد ایجاد می‌کند و بالعکس، اضطراب مرضی هم وجود دارد، چون حدی از اضطراب می‌تواند سازنده و مفید باشد و اغلب مردم باید تجربه کنند؛ اما این حالت ممکن است جنبه مزمن و مداوم بیابد که در این صورت نه تنها نمی‌توان پاسخ را سازش‌یافته دانست. بلکه باید آن را به‌منزله منبع شکست و استیصال فرد تلقی کرد که فرد را از بخش عمده‌ای از امکاناتش محروم می‌کند و طیف گسترده‌ای از اختلال‌های اضطرابی را که از اختلال‌های شناخته و بدن تا ترس‌های غیرموجه و وحشت‌زدگی‌های گسترده‌اند، به وجود آورند.

در همین راستا پژوهشی به بررسی تأثیر درمان مبتنی بر نوروفیدبک در کاهش اضطراب امتحان (تحقیر اجتماعی، خطای شناختی، تنیدگی) دانش‌آموزان دختر کنکوری شهر اهواز پرداختند، نتایج به دست آمده به روش تحلیل واریانس در سطح معنی‌داری نشان داد که درمان مبتنی بر نوروفیدبک بر کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر کنکوری شهر اهواز تأثیر دارد.

علیدادی و همکاران در پژوهشی به بررسی تأثیر درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب امتحان در دانش‌آموزان دختر متوسطه شهر تهران پرداختند که نتایج این پژوهش حاکی از آن است که برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی از طریق افزایش خودکارآمدی و کاهش اضطراب امتحان می‌تواند سلامت روانی دانش‌آموزان را بهبود بخشد.

سلامیان گفت: افراد با اضطراب کم به تمرکز بر خود تمایل کمتری دارند و به‌راحتی رفتار‌های تکلیف‌محور را به کار می‌برند که این امر موجب افزایش و موفقیت در آن‌ها می‌شود. در حالی که افرادی با اضطراب بالاتر پاسخ‌ها و رفتار‌های نامربوط به تکلیف که با احساسات و هیجاناتی از درماندگی پیش‌بینی و انتظار تهیه و توبیخ، اعتماد به‌نفس کم، خودکارآمدی پایین و تلاش‌های ضمنی برای رهایی از موقعیت امتحان را از خود نشان می‌دهند. در واقع افراد با اضطراب امتحانی بالا در مورد تواناییشان دچار تردید هستند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت‌های امتحان و ارزیابی است.

وی ادامه داد: گروه درمانی شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی به بیمار آموزش می‌دهد چگونه الگوی نشخواری، عادتی و خودکار ذهن را به محض شناسایی به الگوی متفکرانه و عمدی ذهن تبدیل کند. به گونه‌ای که تفکرات و احساسات منفی از چشم‌انداز وسیعتری به‌عنوان رخ‌داده‌های ساده گذرنده در ذهن شناخته شود.

سلامیان خاطرنشان کرد: شناخت درمانی مبتنی بر هوشیاری ذهن برنامه درمانی گروهی است که با تکالیف خانگی روزانه در بین جلسات درمانی همراه است. ذهن آگاهی یا حضور ذهن به‌معنای آگاهی از افکار، رفتار هیجانات و انگیزه‌ها است. به‌طوری که بهتر بتوانیم آن‌ها را مدیریت و تنظیم کنیم. به‌عبارت دیگر ذهن آگاهی به معنای توجه کردن به شیوه‌ای خاص است. یعنی توجه و تمرکزی که ۳ عنصر بودن در حال حاضر، هدفمند و بدون قضاوت در آن دخالت دارد.

وی تصریح کرد: ذهن آگاهی به زبان ساده به معنای آگاه بودن افکار، رفتار، هیجانات و احساسات است و شکل خاصی از توجه محسوب می‌شود. در آن دو عنصر اساسی حواس جمع بودن بیداری صد در صد و آگاه بودن نسبت به رخ‌داد‌هایی که هم‌اکنون در اطراف ما و همین‌طور درون بدن ما در حال اتفاق افتادن هستند، وجود دارد.

در پژوهشی سامان سلامیان و همکاران با عنوان «درمان شناختی رفتاری مبتنی بر حضور ذهن (MBCT) بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان پسر کنکوری شهر رشت» کوشیده‌اند به این پرسش پاسخ داده شود که آیا اثربخشی درمان شناختی رفتاری مبتنی بر حضور ذهن بر اضطراب امتحان در دانش‌آموزان پسر کنکوری شهر رشت تأثیرگذار است؟

طرح پژوهشی نیمه‌آزمایشی و با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل انجام شد و جامعه آماری پژوهش دانش‌آموزان پسر کنکوری شهر رشت در سال‌های ۹۸-۹۷ بود. پس از اجرای پرسش‌نامه اضطراب TAI میزان اضطراب دانش‌آموزانی بالاتر از سطح متوسط تعیین شد که از میان آن‌ها (۴۰ نفر) ۲۰ دانش‌آموز در گروه آزمایش و ۲۰ دانش‌آموز در گروه کنترل قرار گرفتند.

نمونه‌گیری به روش تصادفی خوشه‌ای و بقیه مراحل پژوهش نمونه‌گیری به روش تصادفی خوشه‌ای و بقیه مراحل پژوهش به‌ترتیب انجام شد.

پژوهشگر، برای اجرای آزمایش این پژوهش، جلسات آموزش درمان شناختی رفتاری مبتنی بر حضور ذهن (MBCT) را بر روی گروه آزمایشی اجرا شد و گروه کنترل آموزشی دریافت نکردند.

پس از آموزش آزمون‌ها مجدداً برگزار شدند (برای هر دو گروه کنترل و شاهد). سپس داده‌ها از طریق کوواریانس تحلیل شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که میانگین نمره اضطراب امتحان در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون کاهش یافته است.

به‌عبارتی نتایج این پژوهش حاکی از آن است که درمان شناختی رفتاری مبتنی بر حضور ذهن (MBCT) بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان پسر کنکوری شهر رشت تأثیرگذار است.

نتایج این پژوهش در مجله روانشناسی، علوم تربیتی و علوم رفتاری در سال ۱۳۹۸ چاپ و منتشر شده است.