وضعیت ناوگان آمبولانس در ایران و جهان

پول‌نیوز، محمدهادی نظام‌پور - در قرن نهم میلادی، آنگلوساکسون‌ها برای حمل بیماران روانی و جزامی از ابزاری استفاده می‌کردند که می‌تواند اجداد آمبولانس‌های امروزی باشد. در طول جنگ‌های صلیبی نیز شوالیه هاسپیتالر، اقدام به راه‌اندازی بیمارستان‌هایی جهت تیمار مجروحان کرده بود. مسلماً وی مکانیزمی برای انتقال دردمندان پیش‌بینی کرده بود که اطلاعات چندانی از آن در دست نیست. از آن زمان آمبولانس‌ها بیشتر با اهداف سرویس‌دهی در جنگ‌ها به حیات خود ادامه داده و توسعه یافتند. نیروی محرکه این آمبولانس‌ها تا ابتدای قرن 20 میلادی اغلب اسب بود.

امروزه آمبولانس به انواعی از وسایل نقلیه موتوری اعم از اتومبیل، اتوبوس، هلی‌کوپتر، هواپیما و قایق‌ها اطلاق می‌شود که با هدف حمل و نقل بیماران سخت و یا مجروحان به مراکز پزشکی طراحی شده‌اند. این وسایل موتوری مجهز لوازم و تجهیزات مؤثر در ایجاد ثبات وضعیت بیمار در مسیر دسترسی به مراکز درمانی هستند. آمبولانس دارای اتاقک راننده و افراد کمکی به تعداد یک یا چند نفر، و کابین استراحت بیمار با امکان حضور و سرویس‌دهی چند تن از پرسنل پزشکی است.

آمبولانس‌ها تا دهه 1960 فاقد استانداردهای مدون بودند. غالباً آمبولانس‌ها همان نعش‌کش‌های بهینه شده‌ای بودند که قابلیت انتقال برانکارد حامل بیمار به بیمارستان را داشتند. البته برخی شرکت‌‌ها به تدریج امکانات پایه‌ای هم‌چون شوکر احیای قلب و کپسول‌های اکسیژن را به سیستم‌های خود اضافه کردند.

در سال 1966 دولت فدرال ایالات متحده استانداردهای طراحی آمبولانس‌ها به تصویب رسانید که انقلابی در راه توسعه این بخش از خدمات عمومی بود. بر اساس استانداردهای مصوب آن زمان اتومبیل‌های سقف کوتاه نعش‌کش از سرویس‌دهی در فعالبت‌های فوریتی منع شدند. در مقابل طراحی آمبولانی‌ها به گونه‌ای تغییر داده شد تا امکان حضور پرسنل کافی و تجهیزات لازم در آن‌ها مقدور باشد. حضور تجهیزات پیشرفته‌ای مانند دفیبریلاتور قلبی، همراه با مقادیر کافی از داروهای حیاتی و مواد مسکن در این وسایل اجباری شد.
 
امروز، آمبولانس در طیف گسترده‌ای از اشکال و اندازه ساخته و عرضه می‌شوند. ساده ترین طرح ها مجهز به ارائه پشتیبانی از اولیه حیاتی یا BLS، در حالی که انواع پیشرفته‌تر دارای طرح‌های پیچیده‌تر و مجهز به خدمات حمایتی پیشرفته حیاتی و یا ALS هم‌چون آندوسکوپی و موارد مشابه هستند. این نوع آمبولانس‌ها بیشتر مورد استفاده شرکت‌ها و مؤسسات دور از مراکز درمانی است و قابلیت ارایه خدمات مورد نیاز در ساعات اولیه حادثه را دارد.

آمبولانس‌ها عهد حاضر، به غیر از کامیون‌ها، بر روی پلت‌فرم ون‌ها نیز ساخته می‌شود. اتفاقی که بیشتر جهت تسهیل عملکرد پرسنل مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید متعالی‌ترین استاندارد آمبولانس‌های امروزی را بتوان در سند KKK-A-1822 سازمان بهداشت ایالات متحده یافت.

اما آمبولانس در ایران، در قانون و واقعیت تعاریف متفاوتی دارد. در سند 4374 سازمان ملی استاندارد کشور آمبولانس به وسیله‌ای جهت انتقال بیمار تعریف می‌شود. این سند آمبولانس را به سه دسته تقسییم می کند؛ نوع اول از آمبولانس‌ها به منظور انتقال بیماران غیر اورژانسی طراحی و تجهیز شده است. آمبولانس نوع دوم به منظور انتقال و یا درمان‌های اولیه و پایش بیماران طراحی و تجهیز شده می شوند. در نهایت گروهی از آمبولانس‌ها که به منظور انتقال، درمان‌های پیشرفته و پایش بیماران طراحی و تجهیزشده‌اند، در گروه سوم تعریف شده‌اند.

فارغ از این سند و در واقعیت آمبولانس‌های کشور دارای سه نوع اصلی هستند. بر اساس فراوانی گروه اول را نعش‌کش‌هایی تشکیل می‌دهند که با اضافه شدن یک کپسول اکسیژن و چند بسته قرص مسکن نقش آمبولانس را ایفا می‌کنند. فضای محقر داخلی، عدم رعایت بهداشت و ایمنی، عدم وجود امکانات احیا و پایش مقدماتی بیمار از ویژگی‌های این آمبولانس‌ها است. بیمارستان‌های دولتی، به ویژه در شهرستان‌های کوچک‌تر، معادن و کارخانجات به کار گرفته می‌شود.

نوع دوم آمبولانس‌هایی با استانداردهای دهه 1960 ممالک پیشرفته است که نزدیک به 15 سال پیش و با همت مسئولان وقت وارد کشور شدند. این خودروها در کشور از مدرن‌ترین‌ها محسوب می‌شوند و اغلب در اختیار واحدهای فوریت‌های پزشکی هستند. امکانات متوسط این خودروها و نیروهای آموزش دیده از دیگر مزایای آن‌ها به شمار می‌رود. در مقابل عدم جایگزینی مستمر و فرسودگی این خودروها باعث کاهش ایمنی و قدرت مانور آن‌ها در مأموریت‌ها شده است. شاید خارج شدن از سرویس تعدادی از همین خودروها باعث تعطیلی رسمی و غیررسمی پایگاه‌های اوراژنس بین‌راهی شده است.

نوع سوم آمبولانس‌های ایران همان وانت‌های بی روح، خشک و فاقد هر نوع ایمنی هستند که توسط افراد سودجو ویا شرکت‌های خودروساز دارای اعتماد به نفس بالا محوطه بارشان پوشیده شده است. این تابوت‌های سیار فاقد امکانات خاصی در داخل کابین هستند.
 
این مشکلات باعث شده تا مسئولان به فکر ترمیم ناوگان آمبولانس کشور بیفتند. چند ماه پیش دکتر حاجی‌آقاجانی در مصاحبه‌ای بر جدی بودن مشکل کمبود آمبولانس در کشور صحه گذاشت.

وی اعلام کرد که در حال حاضر بیش از دو هزار پایگاه شهری و جاده‌ای به استعداد سه هزار آمبولانس در کشور وجود دارد که عمر اغلب این آمبولانس‌ها با سنی بیش از 10 سال، خارج از استانداردهای مصوب هستند. ایشان حداقل به کمبود بیش از 2,000 دستگاه آمبولانس در کشور اذعان نمود. از این تعداد حداقل 250 دستگاه نیز باید از نوع چهارچرخ باشند تا انجام عملیات در نواحی صعب‌العبور کوهستانی را مقدور سازند.

در سال جاری بنا بر خرید 1,700 دستگاه آمبولانس از خارج از کشور بود. این درحالی بود که ضمن مذاکره سازنده میان سوی مسئولین ایرانی با شرکت‌های تأمین کننده، نهادهای داخلی نیز حداکثر همکاری را در این راستا انجام دادند. تعرفه صفر گمرکی و اولویت تأمین بودجه، از جمله این همکاری‌ها است. اما تحریم‌های بانکی هم‌چنان واردات این رخش‌های سلامتی را با مشکل مواجه ساخته است.

واقعیت آن است که سپردن تولید این خودروها به تولیدکنندگان داخلی، با توجه به عدم درک مفهوم کیفیت و کج سلیقگی ایشان، حداقل در کوتاه مدت، آزموده‌ای از پیش شکست خورده است. البته هم‌چون بحث سایر خودروها ایشان در مذاکره و مباحثه با اعتماد به نفس مثال زدنی ناشی از فضای بی‌رقیبی داعیه تولید بهترین‌های جهان را خواهند داشت. پس شاید باید مردم برای تلاش‌های دولت در ایجاد فضای امید رفع تحریم‌ها ارزشی دو‌چندان قایل شوند. زیرا شاید در غیر این‌صورت آمبولانس پراید و آریسان گزینه‌های وزارت بهداشت در امداد هم‌وطنانی بود که با بدشانسی بعد از حادثه زنده می‌ماندند.