راه بی‌نیازی خودروسازان از بانک‌ها

پول‌نیوز - مرابحه تعاریف و انواع متعددی دارد. اما به‌طور کلی مرابحه به عنوان یکی از صکوک یا اوراق بهادار اسلامی، یکی از راه‌های تامین مالی در بازار مالی اسلامی به‌شمار می‌آید. اوراق مرابحه، اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها به صورت مشاع و به میزان ارزش آن اوراق، مالک دارایی مالی (دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، این اوراق بازدهی ثابت دارند و قابل‌فروش در بازار ثانوی هستند. برای معنی مرابحه واژه بهره‌کاری آمده است که در نهایت به معنی سود‌به‌سود کردن یا فروختن چیزی با سود می‌رسیم. اساس حقوقی بیع مرابحه آن است که قیمت مبیع بر اساس سود مشخصی اضافه بر قیمت تمام‌شده مبیع تعیین می‌شود. تضمین سود اوراق مرابحه شرکت‌سایپا را بانک دی با مشارکت دو بانک تجارت و توسعه تعاون برعهده دارد.

این تامین مالی با هدف خرید مواد و قطعات مورد نیاز در تولید محصولات سایپا، برای مدت چهار سال و با نرخ سود 18 درصد سالانه انجام شد که پرداخت سود به صورت هر سه‌ماه یک‌بار صورت می‌گیرد. در همین زمینه کامران ندری، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق در گفت‌و‌گو با روزنامه دنیای‌خودرو به تبیین جزئیات انتشار اوراق مرابحه از سوی سایپا و تاثیر این اوراق بر نظام بانکی پرداخت.

شرکت سایپا حدود 5 هزارمیلیارد ریال اوراق مرابحه را در بازار سرمایه منتشر کرده است. این اقدام سایپا چه تاثیری برای این شرکت در پی‌ خواهد داشت؟

در بازار سرمایه کمتر شاهد انتشار اوراق کوتاه‌مدت به منظور تامین مالی بوده‌ایم. شرکت‌ها معمولا نیازهای مالی خودشان را از طریق نظام بانکی تامین می‌کنند. اگر این 5هزار میلیارد ریال اوراق مرابحه که شرکت سایپا منتشر کرده، به فروش رسانده باشد و منابع مالی خودش را از این طریق تامین کند، این امر اقدام مبارکی است. می‌توان گفت بازار سرمایه ما به‌آرامی به سمتی حرکت می‌کند که شرکت‌‌ها و بنگاه‌های بورسی منابع مالی خود را در بازار تهیه کنند و نیاز چندانی نباشد از منابع بانکی استفاده کنند.

این چه کمکی به نظام مالی در کشور می‌کند؟

این امر کمک می‌کند نظام مالی ما در آینده از بانک‌محور بودن خارج شود. این اوراق همچنین به شرکت‌های بزرگ کمک می‌کند سریع‌تر و سهل‌الوصول‌تر و بدون گذراندن پیچیدگی‌های نظام بانکی، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کنند. ضمن اینکه هزینه تامین مالی در بلندمدت برای این شرکت‌ها کاهش پیدا می‌کند، مخصوصا اگر بتوانند در سررسید، به تعهدات‌شان عمل کنند. انتشار این اوراق اقدام مثبتی از نظر اقتصادی است و می‌تواند به بازار مالی کشور عمق بیشتری دهد و بازار مالی را از حالت منفعل نسبت به بخش واقعی خارج می‌کند. شرکت‌ها می‌توانند غیر از سهام از ابزارهای دیگر هم استفاده و منابع مالی جذب کنند.

انتشار این اوراق یکی از راه‌های کاهش وابستگی به سیستم بانکی است. اصولا به غیر از مرابحه چه راهکارهای دیگری برای کاهش وابستگی به نظام بانکی برای شرکت‌های خودروسازی وجود دارد؟

انواع صکوک هستند که شرکت‌های خودروسازی می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. صکوک اجاره، استصناع،‌ صکوک بیع دین یا خرید دین که می‌توانند از آن استفاده کنند. مثلا اگر شرکتی مطالبات انباشته‌شده‌ای داشته باشد، می‌تواند صکوک بیع دین منتشر کند.

انتشار این‌گونه اوراق چه تاثیری بر سیستم بانکی خواهد گذاشت؟

قطعا فشاری را که روی منابع مالی بانک‌ها وجود دارد کم می‌کند. کشف قیمت در بازار بسیار شفاف‌تر و بهتر امکان‌پذیر خواهد شد. در واقع وجود این ابزار‌ها در بازار صرف نظر اینکه به تامین منابع مالی شرکت‌هایی مثل خودروسازان کمک می‌کند، از آن‌جایی که به بازار عمق می‌دهد، ابزارهای مالی مناسب برای سیاست‌گذاری در بازار را هم فراهم می‌کند. به عنوان مثال اگر بانک مرکزی در فکر سیاست‌های انبساطی در بازار باشد، ابزار لازم را در حال حاضر در اختیار دارد. ابزاری که پیش از این در دسترس بانک مرکزی نبود.

به‌وجود آمدن بازار بدهی و شکل‌گیری بازار پول در بلندمدت می‌تواند اثرات بهتری را از این جهت که ابزار سیاست‌گذاری پولی را روان می‌کند، فراهم آورد. ضمن اینکه در کوتاه‌مدت برای شرکت سایپا تامین مالی موردنیاز را فراهم می‌کند.

در بحث قیمت خودروها هم تاثیری خواهد گذاشت؟ با توجه به اینکه شرکت‌های خودروسازی سالانه بیش از 10درصد از سودشان را به سیستم بانکی بابت نرخ سود تسهیلات پرداخت می‌کنند.

در این قسمت فکر نمی‌کنم چندان تاثیرگذار باشد. مگر اینکه در درازمدت به سبب پایین آمدن هزینه تامین مالی که شرکت‌های خودروساز هزینه بالایی را بابت نرخ تسهیلات می‌پرداختند،کم کند که البته آن هم خیلی تاثیر در قیمت خودرو نخواهد گذاشت. قیمت خودرو به عوامل مختلفی بستگی دارد. به نظر من مهم‌ترین مساله‌ای که می‌تواند قیمت خودرو در بازار را کنترل کند بحث تعرفه خودروهای وارداتی است.

تا زمانی‌که تعرفه‌ها بالا هستند و قدرت انحصاری برای خودروسازان وجود دارد، مانع می‌شود خودرو را با کیفیت و قیمت مناسبی دریافت کرد. انتشار این اوراق باعث می‌شود دست شرکت‌های خودروساز یک مقدار باز شود و عملکرد بهتری داشته باشند اما بعید می‌دانم در قیمت خودرو تاثیرگذار باشد.

با توجه به اینکه شرکت‌های خودروسازی سالانه بیش از 10 درصد از سودشان را به سیستم بانکی بابت نرخ سود تسهیلات پرداخت می‌کنند، آیا شاهد بهتر شدن اوضاع از این جهت برای خودروسازان و البته مصرف‌کننده خواهیم بود؟

تامین مالی هزینه دارد و درست است اوراق مرابحه فروخته‌اند اما باید یک نرخ سودی هم به خریداران پرداخت کنند. بعید هم به نظر می‌رسد این نرخ سود کمتر از سودی باشد که خودروسازان باید به بانک‌ها پرداخت کنند. در شرایط فعلی بعید می‌دانم شرکت سایپا با فروش اوراق مرابحه هزینه سود کمتری نسبت به تسهیلات بانکی پرداخت کند.

کاهش نرخ سود در یک بازه کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و باید بانک مرکزی همراهی و سیاست‌های پولی را در این زمینه اعمال کند. بنابراین هزینه‌های بهره‌ای و هزینه‌هایی که خودروسازان برای تامین مالی می‌پردازند، بعید است در کوتاه مدت کم شود.

آیا با انتشار اوراق مرابحه شاهد سرمایه‌گذاری مردم در صنعت خودروسازی خواهیم بود؟

برای این‌ کار شرکت سایپا باید سود بیشتری به مردم پرداخت کند. یعنی باید سودی بالاتر از بانک‌ها به مردم پرداخت کند تا سرمایه‌گذاران را برای حضور در این بخش مجاب کند. در غیر این‌صورت شاید کار کردن با نظام بانکی برای مردم راحت‌تر باشد. فکر می‌کنم با نرخ سود 18 درصد هم مردم بانک را به این اوراق ترجیح دهند. نقد شدن این اوراق برای مردم هزینه‌هایی دارد که در مقابل دریافت سود سپرده بانکی به نظر راحت‌تر می‌رسد.

اما شرکت سایپا می‌تواند در بلندمدت، اگر سود بیشتر یا ویژگی‌هایی برای این اوراق در نظر بگیرد که آنها را خاص کند، این امکان وجود دارد مردم سپرده‌های خودشان را به سمت خرید اوراق مرابحه سوق دهند. اگر این اتفاق بیفتد و مردم در صنعت خودروسازی سرمایه‌گذاری کنند اتفاق خوب و مبارکی است. هرچند در حال حاضر تفاوت چندانی بین سرمایه‌گذاری در بانک یا خرید این اوراق وجود ندارد.

در حال‌حاضر بسیار زود است بخواهیم در این خصوص قضاوت کنیم. با گذشت زمان و عملکرد شرکت‌های خودروسازی مثل سایپا در پرداخت سود می‌توان نتیجه‌گیری بهتری داشت. باید خودروسازان در این خصوص اعتمادسازی و منابع مالی مردم را جذب کنند. این موضوع باعث خواهد شد در آینده یک رقابت بین بازار سرمایه و بانک‌ها به‌وجود بیاید.

چطور می‌توان به افزایش این‌گونه سرمایه‌گذاری‌های مستقیم مردم کمک کرد؟

این اقدام خودروسازان و تامین مالی به‌صورت مستقیم کار بسیار مناسبی است و البته باید از سوی دولت حمایت شود. دولت باید در بحث مالیات از این اوراق با خودروسازان همکاری کند و این اوراق معاف از مالیات باشد. ضمن اینکه خودروسازان هم باید مشوق‌هایی را برای این اوراق در نظر بگیرند. تامین هزینه مالی برای شرکت‌های بزرگ هزینه کمتری دارد.

چرا این کار زودتر صورت نگرفت؟

شاید بستر این کار وجود نداشته است. مشکلی که در این خصوص وجود داشت بحث اعتبارسنجی و تضمین بود. تضمین به سرمایه‌گذار را معمولا بانک‌ها بر عهده داشتند. بین بازارسرمایه‌ و بانک‌ها مشکل وجود داشت و بانک‌ها به راحتی این تضمین را متقبل نمی‌شدند. ضمن اینکه در گذشته کسانی که اوراق را به فروش می‌رساندند باید مبلغی را هم به عنوان مالیات بر سود پرداخت می‌کردند و همچنین رتبه اعتباری شرکت‌هایی که می‌خواستند اوراق منتشر کنند، مشخص نبود.

احتمالا این مشکلات برطرف شده است که اقدام به فروش اوراق مرابحه کرده‌‌اند. در گذشته بانک‌ها باید سود را تضمین می‌کردند و برای این تضمین اعتبار جداگانه‌ای می‌خواستند که همین امر باعث می‌شد شرکت‌ها بخواهند وام را از بانک دریافت کنند تا چنین اوراقی را منتشر کنند. اگر سایپا توانسته است این مبلغ را به‌فروش برساند، کار بزرگی کرده است و باید دید در آینده می‌تواند آن را ادامه دهد یا خیر.

امیدواریم بقیه شرکت‌های خودروساز هم بتوانند راه شرکت سایپا را ادامه دهند. بازار که گرم شود هزینه‌ها کم‌کم کاهش پیدا می‌کند و هزینه تامین اعتبار کمتر می‌شود.

*گفت‌وگو از فرشید سلگی