فرار مالیاتی پایه‌ی اقتصاد بیمار

پول نیوز  - گسترش تعهدهای دولت در عرصه اقتصادی، اجتماعی و تلاش برای تحقق اهدافی همچون رشد اقتصادی، ثبات قیمت ها، افزایش اشتغال و توزیع عادلانه درآمد، هزینه های دولت را با روند صعودی مواجه می نماید. تأمین مالی چنین هزینه هایی نیازمند منابع درآمدی کافی است. به طور کلی می توان درآمدهای دولت را به دو گروه عمده درآمدهای مالیاتی و غیرمالیاتی تقسیم نمود.

در بودجه کشورهای صادر کننده نفت، درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده های آن به عنوان بزرگترین منبع درآمد غیر مالیاتی به شمار می آید. شواهد اقتصاد ایران نیز سابقاً نشان دهنده آن بوده است که درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی بخش قابل توجهی از درآمد دولت را تشکیل می دهد. وابستگی بودجه و درآمد دولت به دلارهای ارزی همواره یکسری عواقب منفی را برای اقتصاد کشور به دنبال داشته است. در مقابل، درآمدهای مالیاتی قابل قبول ترین و مناسب ترین نوع آن از نظر اقتصادی است.

در بسیاری از کشورها درآمدهای مالیاتی در مقایسه با سایر منابع مهم درآمدی از اهمیت بیشتری برخوردار است. همچنین مالیات در جهت اجرای سیاست های اقتصادی اعم از توزیعی، مالی و حتی هدایت اقتصاد در مسیر اهداف کلان اقتصادی مانند تثبيت اقتصادی، ایجاد اشتغال، رشد اقتصادی و بهبود رفاه اجتماعی ابزاری کارآمد به شمار می آید. هر چه سهم مالیات ها در تأمین مخارج دولت بیشتر باشد، آثار نامطلوب اقتصادی به میزان قابل توجهی کمتر خواهد بود. به همین دلیل در کشورهای پیشرفته بر خلاف کشورهای در حال توسعه، مالیات ها در تأمین مخارج دولت نقش بسیار به سزایی دارند و به طور تقریبی قسمت عمده مخارج دولت از این طریق تأمین می گردد. علاوه بر تأمین مالی دولت در جهت نیل به اهداف سه گانه خود یعنی تخصیص منابع، توزیع درآمد و ثبات اقتصادی می تواند از اهرم مالیات استفاده نماید.

وصول درآمدهای مالیاتی در مقایسه با درآمدهای غیر مالیاتی همواره با مشکلاتی روبه رو بوده است. یکی از دلایل فاصله داشتن سطح تحقق یافته مالیات از سطح واقعی آن، وجود پدیده فرار مالیاتی است. فرار مالیاتی جز اصلی فعالیت های زیرزمینی با بخش نامنظم اقتصاد بوده است.

فرار مالیاتی، چه پیامد هایی برای اقتصاد دارد؟
مهم ترین علل اقتصادی گسترش اقتصاد زیرزمینی به بار مالیاتی، حجم مقررات دولتی، کیفیت خدمات عمومی، وضعیت بازار نیروی کار، کیفیت نظام تأمین اجتماعی و فساد اقتصادی مربوط است. در این میان محققان با توجه به تعریف محدود اقتصاد زیرزمینی، بر عامل بار مالیاتی واثرگذاری آن، مهمترین دلیل فرارمالیاتی خوانده می شود.

فرار مالیاتی مسئله ای است که از چند جهت می تواند بر اقتصاد اثرگذار باشد. نخست اینکه توانایی دولت را در جمع آوری مالیات و برآوردن نیازهای بودجه ای را کاهش می دهد. در واقع، کاهش درآمدهای مالیاتی، توزیع بار مالیاتی را تحت تأثیر قرار داده و می تواند از طريق محدود کردن گزینه های مورد انتخاب دولت، سیاست مالی را با مشکل روبه رو سازد. دوم اینکه، فرار مالیاتی می تواند باری بر بودجه دولت تحمیل کند و تصمیم گیری های اقتصادی را با مشکل رو به رو سازد و سبب توزیع ناعادلانه ثروت و تأثیر منفی بر پس انداز و انباشت سرمایه بخش خصوصی شود.

همچنین فرار مالیاتی منجر به افزایش مالیات تحریفی گردیده و از این رو با بزرگ تر کردن اقتصاد زیرزمینی، منابع را به سمت فعالیت های غیر تولیدی سوق داده و مانعی برای رشد اقتصادی به شمار می آید.
در نهایت، فرار مالیاتی می تواند بر اثربخشی سیاست های اقتصادی نیز موثر باشد، زیرا اینگونه سیاست ها بر اساس شاخص های رسمی (همانند بیکاری، تعداد نیروی کار رسمی، درآمد، مصرف) صورت می پذیرد و این در حالی است که وجود اقتصاد زیرزمینی سیاستمداران را با مشکل روبه رو ساخته و منجر به این می گردد که سیاست اقتصادی درست و مناسبی اعمال نگردد.

لذا اگر بتوان عوامل موثر بر فرار مالیاتی را شناسایی کرد، آنگاه سیاست گذاران به راحتی می توانند سیاست های مناسب در جهت حداقل نمودن هزینه های فرار مالیاتی را به کار گیرند.