بلایی که درس نمی شود!

پول نیوز - امروز، چهل و یکمین سالروز زمین‌لرزه مخرب طبس در بیست و پنجم شهریور ماه سال 1357 است. این روز، تلخ‌ترین روز زندگی همه طبسی‌هایی است که خاطره آن شب دهشتناک را به خوبی در اذهان خویش دارند. چند لحظه‌ای بیشتر طول نکشید که استان خراسان به‌وسیله یکی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های قرن اخیر ایران به لرزه درآمد و شهر زیبا و تاریخی طبس با قدمت بیش از یک‌هزار سال به کلی ویران، 30 آبادی آن خراب و به 100 آبادی دیگر نیز خسارت وارد شد.

خسارت‌های عمده این زمین‌لرزه 7.8 ریشتری که در شعاع 30 کیلومتری طبس بود به حدی بود که تقریباً می‌توان گفت شهری باستانی با قدمت 4هزار سال با خاک یکسان شد و تمام مکان‌های تاریخی شهر به کلی ویران گشت؛ زلزله‌ای مهیبی که هنوز آثارش در برخی از نقاط طبس دیده می‌شود.

زلزله ای با آمار تلفات عجیب و غریب!
41 سال از این واقعه تلخ و غمبار می‌گذرد و امروز سالگرد بزرگ‌ترین زلزله صد سال اخیر ایران است که بنا بر برخی آمار، 25هزار نفر را به کام مرگ کشاند؛ آن ‌هم در شهرستانی که 35هزار نفر بیشتر جمعیت نداشت. اگر چه در مورد اغلب زلزله های بزرگ کشور آمار دقیقی از تعداد کشته شده‌ها در دست نیست ولی از نکات قابل توجه در مورد زلزله طبس، اختلاف فاحش آمار موجود از تعداد جان باختگان این زلزله است.

به‌گونه‌ای که مرکز آمار ایران در مهر 1357 تعداد این کشته‌ها را 6363 نفر اعلام کرد که این تعداد شامل 3 هزار و 662نفر در شهر طبس و 2هزار و 701 نفر در روستاهای اطراف بودند، اما با توجه به جو هیجان‌زده پس از زلزله، امکان ثبت دقیق تعداد کشته‌ها وجود نداشت به طوری­که بنابر گفته برخی کارشناسان به طور غیررسمی، تعداد تلفات زمین‌لرزه طبس حدود 12 تا 15 هزار نفر برآورد می‌شده است که با توجه به کل جمعیت موجود در منطقه، غیرواقعی می‌نماید. سرشماری طبس در سال 65، جمعیت این شهر را حدود 15هزار نفر و سرشماری سال 95 جمعیت طبس را حدود 39هزار نفر نشان داد.

بازسازی طبس چند سال طول کشید؟
زلزله ویرانگر طبس در کوران مبارزات انقلاب اسلامی، پیامدها و حاشیه‌های بیشتری را به همراه داشت و زمان  بازسازی زلزله طبس نیز به زمان اوج انقلاب اسلامی و سپس، برقراری دولت موقت و سال‌های اول انقلاب اسلامی و سپس جنگ تحمیلی مربوط شد. در چنین شرایطی و بر پایه گزارش‌های موجود بازسازی کامل شهر طبس عملا تا سال 1361 و در زمانی که کشور در گیر جنگ تحمیلی هم شده بود، طول کشید.

همه این ها موجب شد که زلزله طبس و بازماندگان آن در شرایط بدی هم از نظر رخداد ناگهانی این سانحه مهم قرار گیرند و هم به دلیل موقعیت خاص سیاسی کشور، بازسازی این شهر جزو اولویت‌های اصلی قرار نگیرد. قابل ذکر است؛ در بازسازی طبس، چهره شهر کاملا تغییر یافت و امروزه متاسفانه اثری از میراث تاریخی و فرهنگی گذشته طبس جز در عکس‌ها و یادهای مردمان بازمانده از زلزله باقی نمانده است.

اخبار حاکی از آن است که با وجود آن که طبس بازسازی شده است اما پس از 41 سال هیچ تلاشی نیز برای باززنده‌سازی بافت تاریخی قبل از زلزله نشده و اساسا دوباره‌سازی بناهای تاریخی بر اساس مستندسازی‌های قبلی در طبس انجام نشده است همچنین آماری از میزان هزینه ای که صرف همین بازسازی فعلی این شهر شده است؛ در دسترس نیست.

گذشت 41 سال برای ساخت خانه های با دوام کافی نبوده است!
به نقل از باشگاه خبرنگاران، به گفته معاون بازسازی روستایی بنیاد مسکن خراسان‌جنوبی در دی ماه سال 97؛  مناطق روستایی خراسان جنوبی اکثراً زلزله خیز هستند و طبق سرشماری نفوس و مسکن سال 95 تعداد 88 هزار و 835 واحد مسکونی روستایی در سطح استان وجود دارد.

معاون بازسازی روستایی بنیاد مسکن خراسان‌جنوبی سال گذشته به باشگاه خبرنگاران گفته بود که  حدود 13 هزار واحد نیمه بادوام و حدود 36 هزار واحد کم دوام یا کاملا بی دوام روستایی وجود دارد و از این تعداد تنها 14.5 درصد واحد‌های مسکونی را نیمه بادوام و هنوز 41.2 درصد واحد‌های مسکونی فاقد استحکام بنا و کم دوام دانسته است.

9 ویژگی خانه های ضد زلزله
برای تشخیص یک ساختمان مقاوم در برابر زلزله، می‌توان تا حدود زیادی، به نشانه‌های زیر دقت کرد و از آن‌ها برای تشخیص صحیح بهره برد.

1. در ساختمان‌های با اسکلت فلزی، اختلاف ابعاد ستون‌ها در نقشه و اجرا، با در نظر گرفتن رو کش گچی در ستون اجرا شده، که نباید از 2 سانتیمتر در هر ضلع در اسکلت فلزی و 5 سانتیمتر در اسکلت بتنی، بیشتر باشد. یعنی باید ابعاد ستون‌ها در نقشه و در ساختمان بدون محاسبه ضخامت گچ، یکی باشند.
   
   
2. همه به دنبال ساختمان‌هایی هستند که ستون کمتری داشته باشد به این مفهوم که بعنوان مثال سالن پذیرایی دارای ابعادی بزرگ بوده بدون اینکه ستونی در وسط داشته باشد. در اصطلاح مهندسی دهانه‌های بزرگ بدون ستون همیشه به عنوان مقاطع بحرانی نام برده می‌شوند و از اولین جا‌هایی هستند که در مقابل زلزله تاب نمی‌آورند، مگر اینکه طرح و اجرای بسیار قوی داشته باشند. پس باید مراقب باشید و به سالن‌های بزرگ بدون ستون دل نبندید.
   
   
3. اگر ساختمان بتنی است، با دقت به سقف نگاه کنید، باید در عرض ساختمان، نیمی از ارتفاع تیر‌های اصلی از سقف بیرون زده باشد و شما بتوانید ببینید. اگر سقف بصورت یکپارچه دیده شد و شما تیر‌های عرضی را مشاهده نکردید، (در صورتی که سقف کاذب نداشته باشد) مطمئن باشید که ساختمان مقاومی مقابل شما قرار ندارد.
   
   
4. ساختمان فلزی به دلیل ظرافت بیشتر، تیر‌ها می‌توانند دیده نشوند، ولی برای تست آن ها، خجالت نکشید و چند بار روی کف طبقه پرش کنید، اگر کف زیر پایتان لرزید بدانید ساختمان مقاومی را انتخاب نکرده اید.
   
   
5. در ساختمان‌هایی که دارای آسانسور هستند، دقت کنید که در چهار طرف آسانسور باید حداقل سه ستون وجود داشته باشد، در غیر اینصورت حتما در تصمیمتان برای خرید و حتی اجاره تجدید نظر کنید.
   
   
6. قبل از ورود به هر ساختمانی که قصد بازدید از آن را دارید، باید مطمئن شوید که ساختمان با بنا‌های مجاورش حداقل 10سانتیمتر فاصله دارد، اگر چنیین فاصله‌ای وجود نداشت، بدون ورود قیدش را بزنید. (ممکن است برای زیبایی نما این فواصل پوشیده شده باشند؛ در این صورت در پشت بام می‌توانید از وجود فاصله با بنای مجاور مطمئن شوید.)
   
   
7. هرگز ساختمانی که عرض کمی داشته و طول آن زیاد است و بیش از 2 طبقه بنا دارد را نه بخرید و نه اجاره کنید. (توجه داشته باشید که منظور طول و عرض بناست و نه زمین) ساختمان‌هایی که مربع شکل باشند و یا نسبت طول به عرض کمتری داشته باشند در مقابل زلزله با رعایت نکات دیگر مقاوم‌تر هستند.
   
   
8. اگر ساختمان نوساز نیست، تاریخ ساخت بنا بسیار اهمیت دارد، بطور قطع می‌توان گفت:ساختمان‌هایی که از سال 1387به بعد ساخته شده اند، حداقل در شهر تهران، از استحکام بیشتری نسبت به مشابه خود در سال‌های قبل از آن تاریخ برخوردارند، البته به شرط رعایت نکات فنی.
   
   
9. بدون نیاز به هیچ دانشی لازم است بدانید که ساختمان‌های قدیمی گلی و آجری یک یا چند طبقه با طاق ضربی (تیرآهن و آجر)، بطور کلی هیچ مقاومتی در مقابل یک زلزله حتی متوسط نیز نخواهند داشت و در هر شرایطی باید از این ساختمان‌ها دوری کرد. این ساختمان‌ها بیشتر مربوط به سال‌های قبل از 1370می‌باشند.