واحدهای بوم گردی ایران، حفظ ظاهر و به دور از محتوای بومی

پول نیوز- در سال های اخیر، تعداد اقامتگاه های معروف به بوم گردی به شدت افزایش پیدا کرده و صاحبان و مالکان این واحدهای توریستی، تلاش می کنند گردشگران و توریست ها را جذب کرده و کسب درآمد کنند.

در این چارچوب، توریستی که نمی خواهد در هتل های پر زرق و برق و مجلل چند روز مسافرت خود را بگذراند، در این واحدهای گردشگری اقامت گزیده و معمولاً این نوع واحدها دور از هیاهوی شهری و ترافیک بوده و در دامان طبیعت تاسیس می شوند.

درباره وضعیت اقامتگاه های «بوم گردی» گفت و گویی با دکتر هادی عبادی داشتیم که تحصیلات آکادمیک او در رشته معماری بوده و در حوزه بوم گردی و معماری بومی تخصص دارد.

*****

*بنا بر اطلاعات منتشر شده، در سال 1396 تعداد اقامتگاه های بوم گردی ایران 669 واحد بوده و الان به 1500 واحد رسیده و مقامات ارشد دولت برنامه دارد که تعداد این واحدها را تا پای همین دولت یعنی سال 1400 به 2 هزار واحد برساند.
با توجه به این که تخصص جنابعالی در حوزه بوم گردی است، می خواهیم بدانیم در چند دهه اخیر که بوم گردی در دنیا رایج شده، کشورهای دیگر چه ضابطه هایی در این زمینه داشته و وضعیت کشور ما چگونه است؟

-اجلاس جهانی بوم گردی در سال 2020 در کرمانشاه برگزار می شود و ما در سال آینده میلادی، یک کنفرانس و نشست بین المللی را در کرمانشاه خواهیم داشت تحت عنوان «بوم گردی در زاگرس» و کرمانشاه به عنوان پایتخت بوم گردیف میزبان این اجلاس است.
بوم گردی، شاخه ای از گردشگری پایدار بوده که در دهه های اخیر رونق پیدا کرده و مورد استقبال گردشگران قرار گرفته ولی علت پیدایش این کار و این نوع گردشگری، برمی گردد به صنعتی شدن شهرها، آلودگی بیش از حد شهرها، رشد و گسترش شهرنشینی و ترافیک و مجموعه ای از عوامل که بشر به خصوص در کلانشهرها با آنها مواجه است.
این موضوع باعث شد که مردم به خاطر آن چیزی که نداشتند به دنبال چیزی که ندارند بگردند و به قول «نیچه» مردم چیزهایی را که ندارند فریاد می زنند.
مردم به دنبال این افتادند که وقتی می خواهند به گردشگری رفته و از مقصد مورد نظرشان استفاده کنند، جایی باشد که آرامش خیال داشته و در طبیعت به آرامش رسیده و از طبیعت لذت ببرند.
اساساً خاستگاه بوم گردی این طور بوده و کشورهای مختلف، تورهای گردشگری را بر این مبنا برگزار کرده و موفق هم بوده اند ولی در خلال این توسعه، چند موضوع و مشکل پیش آمد.

*چه مشکلاتی در زمان توسعه واحد بوم گردی پیش آمد که شما به آن نقد دارید؟

-بوم گردی، یک مقدار از اهداف خودش فاصله گرفت چرا که از اول قرار بود بوم گردی، آشتی بین انسان و طبیعت باشد و یک گردشگری مسالمت آمیز بین انسان و محیط پیرامونی او شکل بگیرد ولی در عمل، چنین حالتی اتفاق نیفتاد.
فاکتورهایی که باید در بوم گردی مورد توجه قرار می گرفت که مهمترین آنها رعایت نشدن اصول و پایداری محیط زیستی است، در اقامتگاه های بوم گردی چندان رعایت نشد.

*چنین مشکلاتی فقط در ایران پیش آمد یا این که در کشورهای دیگر هم همین وضع در مورد اقامتگاه های بوم گردی به وجود آمد؟

-حتی در کشورهای دیگر هم این مشکلات رخ داد و مختص ایران نبوده. به این معنا که مردم به جاهای دنج رفته و بعد مسائل محیطی زیستی و پایداری را رعایت نمی کردند و حتی اقامتگاه هایی هم که ساخته می شد فاکتورهای لازم را نداشت.
اما اگر وضعیت ایران را در حوزه بوم گردی بررسی کنیم می توان گفت خوشبختانه ایران یک کشور چهار فصل بوده و دارای چهار اقلیم است و در هر موقع از سال، هر قسمت از ایران یک اقلیم متفاوت دارد.

*ایران دارای اقلیم های متفاوت بوده و معماری ساختمان ها در هر اقلیم جغرافیایی به شکل خاصی است. معماری یک منطقه و اقلیم چگونه خودش را باید در واحدهای بوم گردی نشان بدهد؟

-معماری در واحدهای بوم گردی، به این صورت محقق می شود که از مصالح بوم آورد استفاده شود یعنی اصول ساخت یک اقامتگاه بوم گردی، مصالح بومی بوده که مربوط به آن منطقه است. برای مثال، در کرمانشاه از سنگ استفاده شده و در کویر بیش تر از خشت استفاده شده و در شمال ایران از چوب استفاده می شود.
اشتباه محض است که کشور ما، همان راهی را برود که دوبی و امارات در پیش گرفت . درست است که الان توریست های شهری به شهرهای مدرن مثل دوبی رفته و این شهرها جاذبه دارند ولی ما هم باید از پتانسبل منطقه خودمان برای توسعه بوم گردی استفاده کنیم.

*در شهر دوبی و در کنار برج های ساختمانی و اسمان خراش ها، محله ای هم با بهره گیری از معماری سنتی ایرانی و استفاده از کاهگل و بادگیر که مخصوص مناطق یزد و جنوب ایران است، احداث شده و جذب توریست دارد.

-شهر دوبی، یک اقلیم گرم و خشک داشته و طبیعت بِکری نداشته است یعنی شن زار بوده و از صفر ساخته اند و البته تک بناهایی از گذشته در دوبی وجود دارد.
من معتقدم که صلاح نیست همه دنیا مثل دوبی شوند و ما باید راه خودمان را برویم و بهترین راه توسعه در غرب ایران از لحاظ توسعه اقتصادی، قطعاً صنعت توریسم بوده و می شود توریست تاریخی و بوم گردی و پزشکی جذب کرده و بسیار اثرگذار باشد.
اساساً بوم گردی در غرب کشور می تواند منشاء خدمات زیادی باشد ولی به شرط این که اصول و پارامترهای بوم گردی رعایت شده و زیرساخت های لازم فراهم شود.

*واحدهای بوم گردی فعلی که تاسیس شده و پذیرایی از گردشگران و توریست ها را انجام می دهند، واقعاً معماری سازگار با بافت بومی و تاریخی منطقه تاسیس دارند؟

-حداقل در استان ما یعنی استان کرمانشاه، من از چندین اقامتگاه بوم گردی بازدید کرده ام ولی این واحدها، بیش تر صورت بوم گردی دارند تا محتوای بوم گردی یعنی حتی خانه ای که ساخته شده یا بازسازی می شود عموماً رنگ و لعاب معماری قدیمی را به آن داده و تحت عنوان بوم گردی معرفی می کنند.
البته در بعضی واحدهای بوم گردی، در ساختار ساختمان معماری بومی رعایت شده. یک واحد بوم گردی که در استان کرمانشاه تاسیس شده و تا حدی قابل قبول است اقامتگاه بوم گردی ساتیار شهرستان پاوه است. این اقامتگاه، تلاش کرده که از لحاظ معماری هم تا حد زیادی پاسخگوی نیازهای بوم گردی باشد و در این زمینه نمونه نسبتاً موفقی است.

*در همین اقامتگاه بوم گردی که از ساخت آن رضایت دارید آیا ساختمان جدید ساخته شده یا این که ساختمان قدیمی بازسازی شده؟

-ساختمان قدیمی است که بازسازی شده و یک اقامتگاه بوم گردی را تاسیس کرده اند که قابل ملاحظه است و در زمینه محتوای بوم گردی یعنی از لحاظ خوراک و جنبه های دیگر، همین اقامتگاه، تا حدی سعی کرده غذاهای سنتی و بومی را ارائه کرده و عمدتاً با غذای بومی پذیرایی می کند.
اما مجموعاً تحولات نسبتا خوبی در زمینه بوم گردی رخ داده و برخی دیگر از اقامتگاه های بوم گردی نیز به خوبی فعالیت می کنند.

*آیا شما از اقامتگاه های بوم گردی استان های دیگر بازدید کرده اید که بتوانید تجربه آنها را هم ارزیابی کنید؟

-من از چند اقامتگاه بوم گردی در استان های بوشهر، یزد و استان های شمالی کشور بازدید کرده ام و در استان کرمان هم، یک نمونه موفق از اقامتگاه بوم گردی داریم و شاید این واحد موفق ترین آنها باشد چرا که کپر نشینی بوده و با معماری آنجا سازگاری دارد ولی مابقی واحدها، همان روند اقامتگاه های بوم گردی کرمانشاه را تا حدی داشته اند یعنی بیش تر رنگ و لعاب بوم گردی است تا محتوا.

*در ساخت و سازهای قدیمی، کاهگل یکی از مصالح ساختمانی بوده و الان هم سعی شده در نمای واحدهای بوم گردی از کاهگل استفاده شود. آیا بوم گردی باید فراتر از این اقدمات برود یا در حد همین کار می تواند توریست و گردشگر جذب کند؟

-ما وقتی از بوم گردی اسم می بریم، خاستگاه آن به پایداری برمی گردد و پایداری یعنی برآورده کردن نیازهای نسل فعلی بدون به مخاطره انداختن نیازهای نسل آتی و این یک تعریف از توسعه پایدار بوده و بر همین مبنا، معماری هم باید «معماری سبز» باشد.

ساختمانی، ساختمان سبز است که مصرف انرژی آن صفر باشد و خودش آب و انرژی را تامین کرده و مواد و مصالحی هم که استفاده می کند بومی بوده و استاندارد لازم را داشته باشد و اگر قابل بازیافت هم باشد عالی است.

از طرفی، ساختمان هایی که برای اقامتگاه بوم گردی بازسازی می شوند، سعی کرده اند هویت معماری گذشته را زنده سازی کرده ولی این کار، از معماری بومی متفاوت است چرا که خیلی از ساختمان های قدیمی با این که ویژگی های مثبتی دارند ولی ساختمان هایی نیستند که از لحاظ بومی، بوم گردی و اصول پایداری، پایدار بوده باشند.

در ایران، این اقامتگاه ها بیش تر حفظ هویت کرده و تداعی کننده معماری هویتی گذشته بوده و می خواهند با بازسازی به همان نحوی که بوده، آن را نمایش می دهند.