چگونگی تعیین رتبه اقتصادی ایران در جهان

رتبه اقتصادی کشور‌ها بر اساس معیار رتبه بندی، معمولا با یکدیگر مختلف است و این نتیجه گیری که یکسان نبودن رتبه‌ها ناشی از اشتباه یک رتبه بندی است نیز صحیح نیست. البته با وجود رده بندی‌های مختلف، اقتصاد ایران یکی از ۳۰ اقتصاد برتر جهان است.

 

معیار رتبه بندی اقتصادی، تولید ناخالص داخلی است. به صورت کلی، تولید ناخالص داخلی را می‌توان مجموع ارزش کالا و خدمات نهایی تولیدشده توسط افراد مقیم یک کشور در یک بازه زمانی معین نامید. این بازه معین معمولا سه ماهه یا یک ساله است و کالای نهایی یعنی کالایی که به قصد مصرف خریداری می‌شود.

 

به‌طور کلی استفاده از «تولید ناخالص داخلی به دلار» یا «برابری قدرت خرید دارایی PPP» معایب و مزایایی دارد و نمی‌توان نسخه کلی، برای رتبه‌بندی کشور‌ها بیان کرد. اما نکته مهم این است که بر اساس برآوردها، تولید اقتصادی ایران در یک دهه اخیر درجا زده است. حال آنکه بسیاری از کشور‌های دنیا، راه‌حل «صعود اقتصادی» را فراگرفته‌اند.

 

در تعریف تولید ناخالص داخلی به مقیم بودن فرد فعال اقتصادی هم باید توجه شود. این یعنی اگر یک فرد ژاپنی در چین فعالیت دارد، در محاسبه تولید ناخالص داخلی، ارزش تولیدشده توسط این فرد در تولید ناخالص داخلی چین لحاظ خواهد شد نه ژاپن. در طرف دیگر، اما تولید ناخالص ملی مجموع ارزش کالا و خدمات نهایی توسط یک ملیت را اندازه می‌گیرد؛ فارغ از اینکه در داخل یا خارج آن کشور ایجاد شده باشد.

 

به طور کلی (نه همیشه) سه راه مختلف برای محاسبه تولید ناخالص داخلی یا GDP وجود دارد که شامل روش تولید، مخارج و درآمد می‌شود. همچنین در تولید ناخالص داخلی برخی از اجزای اقتصادی محاسبه نمی‌شوند؛ مثل فعالیت‌هایی که به آن‌ها دستمزد تعلق نمی‌گیرد (مثل کار داوطلبانه)، اقتصاد زیرزمینی یا پرداخت‌های انتقالی.

 

در هفته‌های گذشته، انتشار خبری درخصوص اندازه اقتصاد ایران و نزول تولید ناخالص داخلی، بحث‌های مختلفی را ایجاد کرد. براساس آمار‌های منتشرشده از سوی بانک جهانی، اندازه اقتصاد ایران به قیمت دلار، ۱۹۲ میلیارد محاسبه شده است. با این معیار، سطح تولیدات ناخالص داخلی دلاری از سال ۲۰۱۲ یک‌سوم شده است. این موضوع باعث شد، برخی عنوان کنند که رتبه ایران از نظر تولید به سطح ۵۱ رسیده است. در این شرایط برخی از صاحب‌نظران امکان مقایسه کشور‌ها بر حسب GDP دلاری را درست و منطقی خوانده‌اند و برخی دیگر، استفاده از شاخص برابری قدرت خرید را برای مقایسه کشور‌ها پیشنهاد داده‌اند.

 

نکته مهم اینکه به باور تمامی صاحب‌نظران اقتصادی، برای به دست آوردن تغییرات حجم تولیدات کشور در طول زمان، تولید ناخالص داخلی به ریال و برحسب قیمت ثابت باید مورد استفاده قرار گیرد. اما درخصوص مقایسه کشور‌ها به نظر نمی‌رسد که معیار دقیقی وجود داشته باشد و هر کدام از روش‌ها دارای مزایا و معایبی هستند.

 

با توضیحات فوق واضح است که بر اساس شاخص معیار، به نتیجه متفاوتی در رتبه بندی‌ها خواهیم رسید. پس طبیعی خواهد بود اگر رتبه اقتصادی ایران در رتبه بندی‌های مختلف با یکدیگر اختلافاتی داشته باشد.

 

رتبه بندی با استفاده از تولید ناخالص داخلی اسمی (۱۲ ماهه منتهی به فوریه سال ۲۰۲۱)، داده‌ها برگرفته از آمار‌های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی

۱- آمریکا: حجم تولید ناخالص داخلی: ۲۴ تریلیون و ۱۶۲ میلیارد دلار
۲- چین: حجم تولید ناخالص داخلی: ۱۵ تریلیون و ۲۲۲ میلیارد دلار
۳- ژاپن: حجم تولید ناخالص داخلی: چهار تریلیون و ۹۱۰ میلیارد دلار
۴- آلمان: حجم تولید ناخالص داخلی: سه تریلیون و ۷۸۰ میلیارد دلار
۵- انگلیس: حجم تولید ناخالص داخلی: دو تریلیون و ۶۸۳ میلیارد دلار
رتبه ایران: حجم تولید ناخالص داخلی: ۶۱۰ میلیارد دلار (رتبه ۲۳ جهان)

رتبه دیگر کشورها: کانادا دهم، عربستان هجدهم، ترکیه نوزدهم، سوید بیست و پنجم، امارات سی ام، سنگاپور سی و پنجم، ایسلند صد و نهم و گرجستان صد و نوزدهم

 

رتبه بندی با استفاده از تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید (۱۲ ماهه منتهی به فوریه سال ۲۰۲۱ سال ۲۰۲۱)، داده‌ها برگرفته از آمار‌های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی

۱- چین: حجم تولید ناخالص داخلی: ۲۴ تریلیون و ۱۶۲ میلیارد دلار
۲- آمریکا: حجم تولید ناخالص داخلی: ۲۰ تریلیون و ۸۰۷ میلیارد دلار
۳- هند: حجم تولید ناخالص داخلی: هشت تریلیون و ۶۸۱ میلیارد دلار
۴- ژاپن: حجم تولید ناخالص داخلی: پنج تریلیون و ۲۳۶ میلیارد دلار
۵- آلمان: حجم تولید ناخالص داخلی: چهار تریلیون و ۴۵۴ میلیارد دلار
رتبه ایران: حجم تولید ناخالص داخلی: یک تریلیون و ۶ میلیون دلار (رتبه ۲۶ جهان)

 

رتبه دیگر کشورها: روسیه ششم، انگلیس نهم، فرانسه دهم، ترکیه سیزدهم، کانادا پانزدهم، عربستان هفدهم، استرالیا هجدهم و امارات سی و چهارم.

در نتیجه برای مقایسه سطح تولید ناخالص داخلی در کشور، استفاده از آمار داخلی منتشرشده توسط مرکز آمار و بانک مرکزی توصیه می‌شود. براساس آمار ریالی منتشرشده، کل تولید ناخالص داخلی در دهه ۹۰ تغییر چندانی نکرده است. در مقابل ۱۲ میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده شده است.

سطح درآمد سرانه خانوار‌های ایرانی بیش از ۳۰ درصد کاهش داشته که عمده کاهش سطح رفاه خانوار‌های ایرانی در سال‌های ۹۷ و ۹۸ رخ داده است. آمار مربوط به رشد اقتصادی بلندمدت نیز به دلیل کاهشی‌شدن تشکیل سرمایه در کشور، تنزل پیدا کرده است.

همه این‌ها وضعیت نگران‌کننده‌ای را از آینده رشد اقتصادی به تصویر می‌کشد. برای مقایسه اندازه اقتصاد ایران با سایر کشور‌ها نیز، تولید ناخالص داخلی برحسب PPP حدود هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است. به هر روی، استفاده درست از آمار منتشرشده و تحلیل صحیح آن‌ها می‌تواند در برون‌رفت از شرایط موجود، مفید باشد.

ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان را در میان کشور‌های دیگر در اختیار دارد. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۲۰.۴ تریلیون دلار است که در مقایسه با سال ۲۰۱۷ رشد داشته و به ۱۹,۳۹۰ تریلیون دلار رسیده است.

بعد از آمریکا چین دارای دومین اقتصاد بزرگ جهان است. حجم اقتصاد چین ۱۴ تریلیون دلار در سال ۲۰۱۸ است که پس از آمریکا، در مقام دوم جهان قرار گرفته است و ژاپن با حجم ۵.۱ تریلیون دلار، دارای سومین اقتصاد بزرگ جهان است.

بر این اساس، در رده‌بندی تولید ناخالص کشور‌ها بر حسب قیمت‌ها، پس از آمریکا، چین و ژاپن که اقتصاد‌های اول تا سوم جهان را به خود اختصاص داده‌اند، آلمان، انگلستان، فرانسه، هندوستان، ایتالیا، برزیل و کانادا، به ترتیب در رده‌های چهارم تا دهم قرار دارند.