مسولان کشور هیچ تعریفی از فقر مطلق ندارند

سید ابراهیم رئیسی، در جدیدترین برنامه‌ها و اقدامات خود برای حل مشکلات کشور، دستور داد که «نسبت به ریشه‌کن کردن فقر مطلق از تمام ظرفیت‌ها استفاده و اجازه ندهید این موضوع به سال ۱۴۰۱ برسد.»

سیدابراهیم رئیسی روز ۱۴ اسفند در مراسم واگذاری ۸۷۰۰ واحد مسکونی به مددجویان و بهره‌برداری از پنل‌های خورشیدی روستای ملاعلی کردستان گفت: «جدای از نهاد‌های انقلابی، خیریه‌های دیگری هم در مسیر ریشه‌کن کردن فقر در کشور فعالیت دارند. جامعه اسلامی را باید بر عدل استوار ساخت، چون نظامات اجتماعی و اقتصادی باید مبتنی بر عقل بنا شود. فقر پدیده و محصول بی‌عدالتی‌های اقتصادی و محصول بی‌عدالتی‌های اجتماعی است و اگر هر چیز در جای خود قرار گیرد و توزیع ظرفیت‌ها عادلانه صورت باشد دیگر شاهد فقر در جامعه نخواهیم بود.» رئیسی عنوان کرد: «این که باید تصمیمات اقتصادی در کشور مبتنی بر نظام عادلانه، تولید و توزیع باشد تردیدی نیست و این کار باید حتما انجام شود. به صورت نسبی وقتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم توازنی در توسعه وجود ندارد لذا باید اجرای عدالت در عمل نسبت به حوزه‌های مختلف اتفاق بیفتند این‌ها همه کار‌های زیرساختی و زیربنایی است که بتوانیم در جهت رفع فقر و محرومیت تاثیرگذار باشیم.»

از سوی دیگر «محمدباقر قالیباف» رئیس مجلس نیز در نشست علنی نوبت صبح یکشنبه، ۱۵ اسفند، قوه مقننه و در جریان حذف ارز ۴۲۰۰ در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور، گفته است: «پیشنهادی که در مورد ارز ۴۲۰۰ امروز مطرح شده مربوط به کالا‌هایی که از خارج تهیه می‌شود، نیست. موضوع این است که کالا‌هایی که به خانواده‌ها داده می‌شود، افزایش قیمت نداشته باشد. باید کالای اساسی ثبات قیمت داشته باشد، این برای مجلس مهم است؛ هر روز قیمت‌ها بی‌دلیل بالا نرود وگرنه افزایش قیمت‌ها در بازار جهانی موضوعی روشن است.»

برنامه ریزی‌های بر خلاف دستور رئیس دولت

اظهارات و دستورات رئیس دولت برای ریشه کن شدن فقر در حالی صادر می‌شود که اقدامات و تصمیمات دولت تاکنون منجر به افزایش شدید قیمت کالا‌ها و تشدید فقر بین مردم شده است. از سوی دیگر امروز نیز در لایحه بودجه سال آینده تصویب شد که ارز ترجیحی حذف شود که کارشناسان بار‌ها نسبت به پیامد‌های چنین تصمیمی در شرایط فعلی کشور هشدار داده‌اند.

افزایش روز افزون قیمت ها، رها شدن کنترل بازار و حتی حذف ارز ترجیحی را می‌توان بخشی از این بحران جدی در ماه‌های اخیر دانست.

معنی ساده فقر مطلق

اما فقر مطلق که حالا دستوری از سوی رئیس جمهور برای ریشه کنی این بحران اقتصادی، در تنها دو هفته صادر شده است، چیست و چه تعریفی از فقر را شامل می‌شود؟ فقر مطلق به وضعیتی گفته می‌شود که در آن افراد از منابع ضروری برای ادامهٔ زندگی به‌کلی محروم هستندو در تداوم زندگی دچار مشکل می‌شوند. شهروندان این طبقه اقتصادی از تأمین نیاز‌های اساسی از قبیل خوراک، پوشاک و سرپناه ناتوانند. بنا بر تعریف بانک جهانی، کمتر از ۱/۹۰ دلار درآمد در روز بعنوان خط جهانی فقر مطلق شناخته می‌شود. امروزه حدود ۷۶۷ میلیون نفر در فقر مطلق زندگی می‌کنند. تقریباً دو سوم فقرا در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و اکثریت آن‌ها در کشور‌های جنوب صحرای آفریقا و جنوب آسیا متمرکز شده‌اند.

فقیر مطلق به‌طور کلی به خانواری گفته می‌شود که «نتواند مجموعه کالا‌ها و خدمات لازم برای دستیابی به سطحی از زندگی متناظر با حداقل ممکن رفاه را تامین کند.» از این رو برای تشخیص و تعیین خانوار‌های فقیر مطلق ابتدا باید این معیار تجربی که در ادبیات اقتصادی به آن خط فقر گفته می‌شود، محاسبه و مشخص شود.
آن چه، اما تاکنون به قطعیت می‌توان گفت این است که هیچ یک از مسوولان به‌طور صریح و روشن منظور خود را از فقر مطلق بیان نمی‌کنند و فقط به بیان و تکرار واژه آن بسنده می‌کنند. مسوولان در دولت‌های مختلف به طور معمول به کمیتی معادل ۷۰ درصد حداقل دستمزد به‌عنوان سقف پرداخت‌های انتقالی به خانوار‌های فقیر اشاره می‌شود که از یکسو با مشخص نبودن حداقل دستمزد در سال آتی هنوز نمی‌توان برآورد درستی از خط فقر مطلق مورد نظر دولت داشت و ازسوی دیگر گره زدن خط فقر مطلق به حداقل دستمزد که خود کمیتی است که در چانه‌زنی بین دولت، کارگران و کارفرمایان تعیین می‌شود، نشان می‌دهد که مفهوم «تامین حداقل ممکن رفاه» در تعریف دولت از خط فقر مطلق غایب است.

روند افزایشی فراگیری فقر در یک دهه اخیر

در سال ۱۳۹۶ احسان خاندوزی که در آن زمان تنها اقتصاددانی نزدیک به طیف اصولگرایان محسوب می‌شد و حالا وزیر اقتصاد دولت ابراهیم رئیسی است، خبر داده بود که «۱۵ تا ۲۰ درصد مردم کشور ما در فقر مطلق هستند» خاندوزی در آن زمان در گفتگو با تسنیم گفته بود که «بر اساس بررسی ها، ۱۵ تا ۲۰ درصد افراد جامعه در فقر مطلق قرار دارند و ۳۰ درصد جمعیت؛ نیازمند حمایت هستند.»

در سال ۱۳۹۷، اما «حسین راغفر» آمار شهروندانی که با فقر مطلق زندگی می‌کنند را ۳۳ درصد دانسته بود. این استاد دانشگاه خط فقر مطلق برای یک خانواده چهار نفره شهری در سال ۹۶ حدود چهار میلیون تومان دانسته و گفته بود که: «بر اساس محاسبات صورت گرفته در سال‌های اخیر، ۳۳ درصد جمعیت کشور دچار «فقر مطلق» هستند.».

اما شاید دقیق‌ترین گزارش خط فقر در ایران را باید گزارشی دانست که در سال ۱۴۰۰ منتشر شد. گزارشی که در مرداد سال جاری منتشر شد و ابعاد ترسناکی از گسترش فقر در خانواده‌های ایرانی را به مخاطب نشان می‌داد.

مطابق بررسی این گزارش، خط فقر سرانه سال ۱۳۹۹ معادل یک میلیون و ۲۵۴هزار تومان است. همچنین خط فقر در این سال، برای خانوار‌های سه نفره، ۲‌میلیون و ۷۵۸ هزار تومان و برای خانواده‌های چهارنفره این رقم برابر ۳میلیون و ۳۸۵ هزار تومان برآورد شده است. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد خط فقر سال ۹۹ نسبت به سال قبل از آن، رشدی ۳۸درصدی داشته که مهم‌ترین عامل افزایش خط فقر در سال ۹۹ تورم بالا در دو بخش خوراکی‌ها و مسکن بوده است. همچنین بر اساس داده‌های هزینه و درآمد، در سال ۹۸ یک‌سوم خانوار‌های ایرانی در زیر خط فقر قرار داشته‌اند؛ موضوعی که به آن «نرخ فقر» گفته می‌شود. این گزارش درباره نرخ فقر سال ۹۹ آماری را منتشر نکرده؛ اما می‌توان پیش‌بینی کرد این نرخ در سال گذشته نیز افزایش یافته است.