وضعیت منابع آبی غرب ایران وخیم است

ماجرا از بعدازظهر دوشنبه ۱۷ مرداد شروع شد و شرکت آبفای چهارمحال‌و‌بختیاری اعلام کرد با مشاهده کدری بالای چشمه آب کوهرنگ جریان آب انتقالی به شهر‌ها و روستا‌ها را قطع کردند. آن‌ها اعلام کردند کدری آب به حدی بالا بوده است که استفاده شرب را غیرممکن می‌کرد و علت این مسئله بارش‌های سیل‌آساست که آب چشمه را گل‌آلود کرده و قابل استفاده نیست.

آبفای استان توضیح داد: «خط تأمین آب شرب کوهرنگ را از دست داده‌ایم و میزان کدورت چشمه به قدری بالاست که دستگاه تصفیه و کلرزنی و رفع کدورت آب از مدار خارج شده است».

قطع لوله انتقال آب چشمه کوهرنگ برای شهر‌ها و روستا‌ها و سپس مرکز شهر شوک بزرگی بود؛ به‌ویژه آنکه مردم متوجه شدند بنا نیست مشکل قطعی آب یکی، دوساعته حل شود و حالا چیزی حدود یک هفته است که مردم چهار‌محال‌و‌بختیاری از کوهرنگ تا باباحیدر، فارسان، پُردنجان و سورشجان و بسیاری از روستا‌ها و شهر‌ها آب ندارند.

آبرسانی مدام با تانکر‌ها هم در این سطح وسیع عملا غیر‌ممکن است و همین مسئله زندگی مردم یک استان را مختل کرده و کسی دقیقا نمی‌داند که جریان آب لوله‌کشی چه زمانی دوباره وصل می‌شود.

در این میان نمایندگان کمیسیون انرژی مجلس یازدهم هم از زمان رفع مشکل ابراز بی‌اطلاعی می‌کنند و روابط‌عمومی وزارت نیرو پاسخ می‌دهد که دنبال منابع جایگزین چشمه کوهرنگ هستند و تاکنون ۹۰ درصد عملیات انجام شده و به‌زودی آب لوله‌کشی در دسترس مردم این استان قرار می‌گیرد.

وضعیت منابع آبی غرب ایران نامطلوب است
ابعاد این ماجرا، اما فراتر از گل‌آلود‌شدن آب چشمه کوهرنگ است. هدایت فهمی، معاون سابق دفتر برنامه‌ریزی منابع آب وزارت نیرو، در ۱۳ تیر امسال این رخداد را پیش‌بینی کرده و گفته بود: کشور در آستانه یک مسئله ملی است و این سیاه‌نمایی نیست و واقعیت محض است و اتفاقا باید این واقعیت را مطرح کرد تا مردم بدانند چه می‌گذرد و برایش آمادگی داشته باشند.

او تأکید کرده بود: در پی خشکی رود‌های غرب کشور معیشت و کشاورزی افراد در مناطقی که رودخانه‌شان خشک می‌شود به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و پایانه‌هایی که تالاب دارند، به‌زودی با گردوغبار و ریزگرد مواجه خواهند شد.

فهمی اعلام کرده بود مسئله وابستگی منطقه غرب به آب‌های سطحی بسیار مهم است و در صورت ادامه وضعیت، نه‌تن‌ها قطعا معیشت مردم منطقه بلکه حتی تأمین آب شرب بهداشتی هم برایشان با مشکل مواجه می‌شود و بالطبع تعداد روستا‌هایی که نیاز به آبرسانی با تانکر دارند، افزایش پیدا می‌کند.

طبق آماری که او ارائه می‌دهد، در‌حال‌حاضر حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ شهر درگیر تنش آبی داریم که تعدادشان با خشک‌شدن روخانه‌ها در حال افزایش است. او می‌گوید: همین الان هشت میلیون نفر از جمعیت روستایی کشور درگیر تنش آبی هستند؛ ۱۳ هزار روستای بالای ۲۰ خانوار و ۱۶ هزار روستای زیر ۲۰ خانوار دچار مشکل آب دارند که این تنش با خشکی رود‌ها برایشان تشدید خواهد شد. بدتر اینکه تنش‌ها به‌ویژه در غرب کشور قطعا تبعات معیشتی و سپس اجتماعی خواهد داشت و فقط در حد آسیب به طبیعت باقی نمی‌ماند.

هدایت فهمی، معاون سابق دفتر برنامه‌ریزی منابع آب وزارت نیرو، در گفت‌وگویی که به‌تازگی با «شرق» داشته است، درباره قطع آب شرب استان چهارمحال و بختیاری توضیح می‌دهد: سیلاب اخیر منابع آب شرب استان را خارج از دسترس کرده و برای وصل آب لوله‌کشی منازل، وزارت نیرو چاره‌ای جز برداشت از آب‌های زیرزمینی ندارد. هرچند این کار به دلیل ظرفیت شکننده منابع آب زیرزمینی این استان اشتباه است، اما راهی دیگر برای تأمین آب شرب مردم استان وجود ندارد.

او درباره اینکه این عملیات چقدر زمان می‌برد، توضیح داد: برای این کار نیاز است چاه‌های موجود در منطقه و چاه‌های کشاورزی را وارد مدار تأمین آب شرب کنیم که انجام این عملیات بین یک هفته تا ۱۰ روز زمان می‌برد.

حجم آب چشمه کوهرنگ یک‌سوم شده است
قطع آب آشامیدنی چهارمحال و بختیاری در حالی رخ داده است که غرب ایران سرچشمه پرآب‌ترین و خروشان‌ترین رودخانه‌های ایران بوده و رشته‌کوه‌های زاگرس به چشمه‌های پرآب معروف بوده‌اند، اما حالا وضعیت منابع آب استان‌های غرب ایران وخیم است.

تورج فتحی، کارشناس منابع آب، در این زمینه به «شرق» توضیح می‌دهد: در ۲۰ سال گذشته اغلب رودخانه‌های دائمی غرب کشور از‌جمله دز، کرخه، کارون، زرینه‌رود، سپیدرود و‌... تبدیل به رودخانه‌های فصلی شده‌اند و تنها در اواخر زمستان تا اوایل بهار آب دارند. او تأکید می‌کند: رودخانه دائمی قمرود حالا دچار چنان شرایطی بحرانی شده که در پایان فروردین کف بستر آن قابل مشاهده است.

این متخصص منابع آب در ادامه می‌گوید: دبی آب چشمه کوهرنگ در تابستان سال ۵۲ حدود ۳۶۰ هزار لیتر بر دقیقه بوده، اما دبی همین چشمه در بهار سال ۹۸ فقط ۱۱۵ هزار لیتر بر دقیقه بوده است و در واقع دبی آب چشمه به یک‌سوم رسیده است.

بنا بر گفته فتحی، ارتفاع برف دامنه‌های زردکوه در زمستان سال ۵۲ به ۶.۵ تا هفت متر می‌رسید، اما در سال ۹۸ ارتفاع برف این منطقه کمتر از دو متر بوده و چشمه کوهرنگ منبع تغذیه خود را از دست داده است. در عین حال، بار مصرف آب به این حوضه آبریز تحمیل شده است.

فتحی می‌گوید دستکاری‌های غیرکارشناسی در منابع آب منطقه یکی از مهم‌ترین عوامل وضعیت فعلی است. به گفته این کارشناس، پروژه‌های انتقال آب استان با توجه به ظرفیت آب فعلی حوضه آبریز نیست و به همین دلیل حقابه طبیعت را به همراه آن مدام انتقال داده‌اند و باعث شده‌اند منابع آب استان فرصت تجدید نداشته باشد.

مساحت مزارع اصفهان ۲۳ برابر شده است

این کارشناس می‌گوید: آب چشمه کوهرنگ در‌حال‌حاضر به استان اصفهان منتقل می‌شود. این در حالی است که در اصفهان به صورت مداوم نیاز آبی در بخش کشاورزی اضافه شده و فشار آن به منبع انتقال آب وارد شده است.

بر اساس آمار‌هایی که این کارشناس ارائه می‌دهد، در سال ۵۲ سطح زیر کشت حوضه لنجان و زاینده‌رود کمتر از ۹۰۰ هکتار بوده، اما تا پایان سال زراعی ۹۸، سطح زیر کشت این منطقه به ۲۱ هزار هکتار رسیده و در واقع حدود ۲۳ برابر شده است. این در حالی است که اگر در کشاورزی این منطقه فقط ۲۰ درصد صرفه‌جویی آب انجام شود، ۴۵۰ میلیون مترمکعب آب مازاد ایجاد می‌شود و به‌راحتی می‌توان آب آشامیدنی مورد نیاز اصفهان، کاشان و‌... را تأمین کرد. ضمن اینکه در استان چهارمحال و بختیاری هم حداقل تا ۲۰ سال آینده باید الگوی کشت تغییر کند و تمام چاه‌های غیرمجاز بسته شود و چاه‌های دارای پروانه محدود شوند؛ زیرا ظرفیت آب‌های زیرزمینی این استان ناچیز است و در صورت فشار بر منابع آب‌های زیرزمینی این استان، قطعا وضعیت وخیم‌تر می‌شود.

گفتنی است سوءمدیریت منابع آب در‌حال‌حاضر به حدی رسیده است که چندی پیش در پنجم تیر‌ماه سال جاری عباسعلی نوبخت، سرپرست جدید سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران، در مراسم معارفه خود خبر داد مساحت استان‌های بیابانی ایران ۶۶ درصد بیشتر شده و مناطق بحرانی برای ریزگرد‌ها هم حدود ۴۳ درصد گسترش داشته‌اند. به گفته نوبخت تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ مورد در آغاز برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله، اکنون به حدود ۲۱ استان رسیده است.