آیا اروپا واقعا در زمستان محتاج ایران خواهد شد؟ /مشکل اروپا، گاز است نه نفت

پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تأمین گاز خانگی و صنایع به یکی از چالش‌های مهم اتحادیه اروپا تبدیل شد. اکنون نیز با نزدیک‌شدن به روز‌های سرد سال این چالش در حال تبدیل به یک بحران است. چنانکه قرار است وزرای انرژی اروپا در پی افزایش نگرانی‌ها نسبت به قطع کامل گاز روسیه جلسه‌ای تشکیل دهند و به دنبال راهکار جدیدی بگردند. گفته می‌شود سران اروپایی گوشه‌چشمی به ایران دارند تا از این کشور به‌عنوان آلترناتیو روسیه استفاده کنند.

پیش از این نیز در سال ۲۰۱۶ ایران در شرایط تحریمی از فروش گاز به اروپایی‌ها امتناع کرد. در ماه می ۲۰۱۶ قرار شد چند شرکت اروپایی از جمله رویال داچ شل با ایران قرارداد‌های بلندمدتی در حوزه انرژی و به خصوص گاز منعقد کنند. هیات‌هایی برای مذاکره به ایران آمدند. قرار بود اروپا در حوزه انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری هم به نفع ایران بود و منابع ارزی زیادی برای ایران داشت و هم به اروپا اجازه می‌داد انحصار روسیه در حوزه گاز را بشکند. ولی با پاره کردن برجام توسط رببس جمهور سابق آمریکا و بهم خوردن توافق برجام و تحریم‌های شدید ایران باعث شد که این سرمایه گذاری رخ ندهد.

"نیویورک تایمز" در مطلبی به قلم"استیو ارلانگر" و"استنلی رید" نوشت: در حالی که روسیه به اروپا برای تامین گاز طبیعی فشار می‌آورد و اروپا آماده تحریم نفت روسیه است، برخی به دنبال کمک از ایران هستند. این البته در صورتی است که تهران و واشنگتن با احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موافقت کنند و تحریم‌های اقتصادی سخت‌گیرانه علیه ایران را لغو کنند که توانایی این کشور برای صادرات انرژی را محدود کرده است. اما حتی اگر فردا توافقی حاصل شود، اجرای آن پیچیده و مرحله‌ای خواهد بود و احتمالاً چند ماه طول می‌کشد تا تحریم‌ها علیه ایران لغو شود. به گفته کارشناسان، ممکن است تاثیر اولیه بر بازار نفت در حد مسکن باشد، اما به گفته کارشناسان، عرضه از سوی ایران برای کاهش قیمت جهانی در زمستان امسال، دیر خواهد بود. برای اروپا، مشکل واقعی نفت نیست. روسیه از فروش گاز طبیعی به کشور‌های اروپایی خودداری کرده و آن‌ها در تلاش برای تامین آن از جا‌های دیگر هستند. در حالی که ایران گاز طبیعی زیادی دارد، بیشتر آن را در داخل کشور و برای خودرو‌ها مصرف کرده و در ضمن فاقد خطوط لوله به اروپا یا امکاناتی برای مایع سازی گاز طبیعی است.

"سیمون تاگلیاپیترا"، کارشناس انرژی در بروگل، موسسه تحقیقاتی اقتصادی، گفت: «ایران در کوتاه‌مدت مقداری صادرات نفت اضافی خواهد داشت، اما نه گاز، چیزی که اروپا واقعاً به آن نیاز دارد. من روی ایران حساب نمی‌کنم که به این زودی بازار جهانی انرژی را دوباره متعادل کند».

" جیکوب فانک کرکگارد"، اقتصاددان آلمانی، می‌گوید: «آنچه اروپا به آن نیاز دارد گاز است و هیچ راهی برای رساندن آن از ایران و نه در بازه زمانی تا زمستان امسال، وجود ندارد». حتی در حالی که کشور‌های اروپایی در تلاش هستند تا منابع انرژی جایگزین پیدا کنند، مقامات غربی اصرار دارند که زمان بندی آن‌ها برای توافق هسته‌ای ایران تحت تأثیر موضوع انرژی قرار نگرفته است و اشاره می‌کنند که قیمت نفت از اوج خود در تابستان امسال به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

هجوم نفت ایران به بازار می‌تواند به پایین نگه داشتن قیمت‌ها کمک کند. برخی معتقدند ایران که چهارمین ذخایر بزرگ اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارد، در نهایت می‌تواند بیش از دو میلیون بشکه در روز نفت خام صادر کند که بیش از دو برابر میزان صادرات فعلی آن است. اما حمل و نقل و پنهان کردن نفت آسان‌تر از گاز است و روسیه که از نفت بسیار بیشتر از گاز درآمد دارد، به پمپاژ و فروش نفت در سطوح نزدیک به قبل از جنگ ادامه داده است. حتی اتحادیه اروپا نیز که تحریم‌های مرحله‌ای بر نفت روسیه وضع کرده، به جز برخی موارد استثنا، به اندازه قبل از جنگ از روسیه خرید می‌کند. شاید در ژانویه، و با اعمال تحریم‌های بیشتر، به‌ویژه تحریم‌هایی که خرید توسط اتحادیه اروپا را ممنوع می‌کنند، این شرایط تغییر کند. در آن حالت اپراتور‌ها از تأمین مالی یا بیمه تانکر‌های نفتی حامل نفت روسیه خودداری خواهند کرد و در این شرایط توانایی روسیه برای صادرات نفت خارج از خطوط لوله، ضربه می‌خورد. دولت بایدن معتقد است این اقدام قیمت نفت را دوباره افزایش خواهد داد، بنابراین در عوض از سقف قیمتی انرژی روسیه حمایت کرده است.

توافق هسته‌ای که مرحله‌ای است – و طبق گزارش‌ها شامل معافیت‌های زودهنگام برای ایران می‌شود تا بتواند بخشی از نفت ذخیره‌شده خود را بفروشد – می‌تواند با افزودن نفت غیرروسی بیشتر، بازار را آرام کند. کارشناسان می‌گویند ایران روزانه حدود ۸۰۰ هزار بشکه نفت صادر می‌کند که بیشتر آن توسط چین خریداری شده، اما به گفته کارشناسان می‌تواند تولید را به سرعت افزایش دهد.

پس از اعمال مجدد تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸، توسط رئیس‌جمهور ترامپ، ایرانی‌ها تولید را به شدت کاهش دادند، اما تعطیلی‌ها را به شیوه‌ای دقیق مدیریت کردند که آسیب به میادین را به حداقل رسانده و در زمانی که فرصت پیش آمد، تولید را به سرعت بازگردانند. همایون فلکشاهی، تحلیلگر ارشد در شرکت تحقیقات انرژی کپلر، می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم ظرف سه ماه، آن‌ها می‌توانند تولید را تقریباً یک میلیون بشکه در روز افزایش دهند». آقای فلکشاهی می‌گوید ایران طی چند ماه دیگر احتمالاً قادر خواهد بود تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز به تولید خود اضافه کند و سطح تولید خود را به سال ۲۰۱۷ یعنی ۳.۸ میلیون بشکه در روز برساند، تولید ایران اکنون حدود ۲.۵ میلیون بشکه است.

بازاریابان نفت ایران نیز در موقعیتی قرار گرفته اند که پس از لغو تحریم ها، فروش خود را افزایش دهند. آقای فلکشاهی تخمین می‌زند که حدود ۴۴ میلیون بشکه نفت خام ایران در حال حاضر روی تانکر‌ها بارگیری شده که عمدتاً در آب‌های نزدیک چین و سنگاپور قرار دارد تا به سرعت به بازار برسد.

کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که برخی از این کشتی‌ها ممکن است برای انتقال کشتی به کشتی باشند که برای جلوگیری از تحریم‌ها و مبهم کردن مقصد نفت طراحی شده‌اند. اضافه شدن ۱.۳ میلیون بشکه در روز تقریباً ۱ درصد تقاضای کنونی جهان است، اما می‌تواند تفاوت ایجاد کند. به گفته آژانس بین المللی انرژی مستقر در پاریس، گروه تولیدکنندگان تحت رهبری عربستان و روسیه موسوم به اوپک پلاس، علیرغم لابی‌های دولت بایدن و دیگران برای افزایش، حدود ۲.۷ میلیون بشکه در روز کمتر از اهداف خود تولید می‌کند.

بازگرداندن نفت ایران به بازار بخشی از این کمبود را جبران و از کاهش بالقوه تولید روسیه جلوگیری می‌کند. آژانس می‌گوید: «ایران در صورت کاهش تحریم‌ها می‌تواند منبع عرضه قابل توجهی باشد، اگرچه بازگشت آن به بازار یک شبه اتفاق نمی‌افتد». تحلیلگران گلدمن ساکس می‌گویند بازگشت عرضه ایران باعث می‌شود آن‌ها پیش‌بینی ۱۲۵ دلاری هر بشکه نفت برنت را ۵ دلار تا ۱۰ دلار در هر بشکه برای سال ۲۰۲۳ کمتر کنند. "الی گرانمایه"، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید: برخی از کشور‌های اروپایی قبل از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸، مقادیر قابل توجهی نفت از ایران وارد می‌کردند، از جمله ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و هلند. آن‌ها ممکن است ایران را یک راه حل کوتاه مدت ببینند. اما حتی اگر ایران بازار‌های اولیه نفت را در اروپا پیدا نکند، «می‌تواند مقداری از فشار جهانی بر بازار‌های آسیایی را کاهش دهد و در نتیجه بخشی از عرضه به اروپا برسد».

آقای تاگلیاپیترا، کارشناس انرژی می‌گوید:، اما سیاست و تحریم تنها مانع صادرات ایران نیستند. زیرساخت‌های صادرات ضعیف است و هیچ خط لوله‌ای برای انتقال گاز به اتحادیه اروپا یا کارخانه‌ای برای تولید گاز طبیعی مایع وجود ندارد. ایران به تخصص فنی شرکت‌های نفتی بین‌المللی نیاز دارد، اما این شرکت‌ها احتمالاً تا بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ تمایلی به ورود مجدد به ایران ندارند، زیرا ممکن است رئیس‌جمهور بعدی جمهوری‌خواه بوده و تصمیم به خروج مجدد از توافق هسته‌ای بگیرد و دوباره تحریم‌ها را اعمال کند. آیا شرکت‌های بزرگی که قبلاً در ایران بودند، با دانستن اینکه در سال ۲۰۲۴ چه اتفاقی می‌افتد، به سطح قبلی همکاری با ایران برمی‌گردند؟ آقای کرکگارد می‌گوید "باورش برایم سخت است. "

عربستان سعودی هم گفته است که در صورت بازگشت ایران، رقیب دیرینه اش، برای اطمینان از افزایش قیمت نفت، ممکن است تولید خود را کاهش دهد. هلیما کرافت، رئیس بخش کالا در آربی‌سی کپیتال، در یادداشت اخیر خود نوشت: «زمانی که بشکه‌های ایران وارد بازار شود، اوپک می‌تواند تولید خود را کاهش دهد». او افزود که چنین اقدامی "به نوبه خود می‌تواند سود سیاسی انجام چنین معامله بحث برانگیزی برای دولت بایدن را از بین ببرد. "