شرایط خرید و فروش اوراق گواهی ارزی چیست؟

اوراق ارزی به شکل ساده، نوعی از اوراق است که یک نهاد آن را برای تامین مالی منتشر می‌کند. سرمایه‌گذار برای خرید این اوراق نیاز به دلار ندارد و با پول رایج (به عنوان مثال ریال) می‌تواند این اوراق را تهیه کند. نهاد ناشر تضمین می‌دهد که در تاریخ سررسید اوراق، میزان تغییرات ارزش دلار را به قیمت روز محاسبه کرده و ما‌به‌التفاوت زمان انتشار و سررسید را به خریدار پرداخت کند؛ بنابراین سرمایه‌گذار بدون خرید اسکناس خارجی، از تغییرات قیمت ارز منتفع خواهد شد.

این اوراق به دلیل ویژگی‌هایی که دارد فرصتی برای ایجاد تنوع در دارایی‌ها و کسب سود است. از طرفی در شرایط تورمی و بی‌ثباتی اقتصاد کلان، می‌تواند تضمین‌کننده ارزش دارایی افراد در برابر کاهش ازش پول باشد. می‌توان گفت اوراق قرضه‌ای که بر مبنای ارز خارجی منتشر می‌شود، به انتشاردهنده این امکان را می‌دهد که ریسک خود را در مقابل نوسانات ارزی به صفر برساند.

علاوه بر این، انتشار اوراق ارزی منجر به متنوع‌سازی منابع تامین مالی و مدیریت بهتر بدهی می‌شود. در این شرایط سیاستگذار نیز یک ابزار مناسب برای مدیریت بازار ارز دارد. در صورتی که فشار برای خرید ارز کاهش یابد و اوراق ارزی جایگزین آن شود، رفتار سفته‌بازی با اسکناس کاهش می‌یابد و از سوی دیگر، دست سیاستگذار ارزی برای مدیریت بازار ارز بالا می‌رود. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی مهم‌ترین مانع، شرایط تضمین پرداخت اصل و سود اوراق در تاریخ سررسید با قیمت مشخص دلار بازار (نه با قیمت دستوری) توسط نهاد ناظر است. مهم‌ترین نگرانی درخصوص این اوراق، برخورد سلیقه‌ای و دستوری، در زمان انتشار اوراق و محاسبه سود آن است.

مزیت انتشار اوراق ارزی در ایران

بانک مرکزی به پشتوانه طلا و ذخایر ارزی که در حال حاضر دارد، می‌تواند اوراق ارزی منتشر کند. اوراق ارزی به شکل ساده به معنای آن است که نهاد یا شرکتی اقدام به انتشار یک سند می‌کند که طبق آن می‌تواند منابع ریالی را جمع‌آوری کرده و متناسب با نرخ تغییرات ارز و نرخ سود تعیین‌شده اصل و سود این اوراق را به صورت ریالی در زمان سررسید بپردازد؛ بنابراین در اوراق ارزی منابع ارزی یا عبارت دیگر اسکناس خارجی جابه جا نشده و تغییرات ارزی تنها مبنای محاسبات بازپرداخت این اوراق در سررسید قرار می‌گیرد. اوراق می‌تواند دارای کوپن یا بدون کوپن باشد، تا ناشر متناسب با نیاز خود و فضای بازار نحوه اوراق ارزی را مشخص کند. در گام اول بانک مرکزی اقدام به انتشار این اوراق ارزی کرده و پس از آن سایر نهاد‌ها و شرکت‌ها نیز می‌توانند متناسب با پشتوانه ارزی خود اقدام به انتشار این اوراق کنند. منفعت اصلی انتشار این نوع اوراق برای نهاد منتشر‌کننده این است که می‌تواند از این طریق تامین مالی کند.

شرکت با انتشار اوراق ارزی منابع موردنیاز خود را از بازار جمع‌آوری کرده و پس از وصول منابع ارزی خود، می‌تواند نسبت به پرداخت اصل و سود اوراق در تاریخ سررسید اقدام کند. یکی دیگر از منافع انتشار این اوراق این است که فشار برای تامین ارز در بازار نیز کاهش می‌یابد و شرکت‌ها برای نیاز ضروری و نه انگیزه حفظ سرمایه، به بازار مراجعه می‌کنند. انتشار اوراق ارزی برای خریدار نیز دربردارنده منافعی است. اولین منفعت آن وجود یک منبع مطمئن برای سرمایه‌گذاری است. از طرفی اگر تحلیل فرد مبنی بر آن باشد که دارایی ارزی دارای سود بیشتری از دارایی ریالی است، می‌تواند در این بستر سرمایه‌گذاری کند.

همچنین اگر امکان فروش این اوراق در بازار ثانویه ایجاد شده باشد، فرد می‌تواند آن را در این بازار به فروش رسانده و تامین نقدشوندگی، از این طریق صورت گیرد و پویایی بازار حفظ شود. یکی از منافع سیاستگذار در انتشار این اوراق این است که یک ابزار جدید برای مدیریت بازار ارز ایجاد می‌کند، دولت می‌تواند حتی بخشی از سیاستگذاری ارزی خود را با استفاده از عرضه این اوراق تنظیم کند. در صورت شیفت تقاضای سرمایه‌گذاری از اسکناس به اوراق، سیاستگذار منابع ارزی لازم برای مدیریت بازار ارز را در اختیار خواهد داشت. نکته قابل‌توجه این است که بانک مرکزی باید نحوه تامین مالی این اوراق را نیز مشخص کند، زیرا استفاده از منابع پایه پولی برای پوشش سود این اوراق می‌تواند اثر تورمی داشته باشد.

اوراق ارزی چه کارکردی دارد؟

با این نگاه ابزار مالی فعلی بانک مرکزی یا همان اوراق گواهی ارزی بانک‌مرکزی به منظور تسهیل و گسترش ابزار‌های جدید مالی در شبکه بانکی طراحی و معرفی شده است و به عنوان یکی از گزینه‌هایی است که مردم می‌توانند برای مدیریت دارایی خود از آن استفاده کنند و البته ابزاری برای اعمال سیاست پولی بانک مرکزی نیز تلقی می‌شود.

از دیگر سو انتشار اوراق گواهی ارزی از سوی بانک مرکزی به ثبات بخشی در بازار ارز و کاهش نوسانات کمک می‌کند، چرا که بخشی از تقاضای سفته‌بازی که در این بازار شکل می‌گیرد با خرید اوراق سرمایه‌گذاران جذب و معاملات بازار ارز را به حالت طبیعی آن باز‌می‌گرداند و از طرفی به کسانی که می‌خواهند دارایی خود را به ارز تبدیل کنند و به این صورت از کاهش ارزش آن جلوگیری کنند این فرصت را می‌دهد تا با خرید اوراق ارزی از مراجعه به بازار ارز و به وجود آوردن تقاضای کاذب خودداری کرده و خرید ارز را به صورت قانونی و از مجاری رسمی انجام دهند.

مقایسه دریافت اوراق ارزی با خرید دلار سهمیه‌ای

باتوجه به شرایطی که بانک مرکزی اعلام کرده حداقل و حداکثر میزان خرید اوراق معادل ریالی هزار و ۴ هزار دلار است که ارزش هر ورقه معادل ریالی ۱۰۰ دلار خواهد بود، این در حالیست که سقف خرید ارز سهمیه‌ای معادل ۲ هزار یورو است.

زمان سررسید اوراق ارزی سه ماهه و ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ است، متقاضیان خرید اوراق ارزی می‌توانند با پرداخت نرخ حق الوکاله هفت درصدی در زمان سررسید اسکناس دریافت کنند و در صورتی که تسویه نقدی را در قالب ریال انجام دهند هیچ کارمزدی پرداخت نمی‌کنند. در عیم حال خریداران ارز سهمیه‌ای اسکناس‌ها را در لحظه خرید تحویل می‌گیرند.

اوراق ارزی معاف از مالیات خواهند بود، حال آنکه خریداران ارز سهمیه‌ای علاوه بر مالیات ارزش افزوده، باید یک درصد سود صرافی نیز بپردازند.

اوراق ارزی قابل واگذاری به غیر نیست و تنها امکان بازخرید آن‌ها براساس قیمت پایانی روز قبل نماد دلار توافقی در بازار متشکل ارزی وجود دارد، در صورتی که ارز سهمیه‌ای از زمان خرید قابل فروش است.

خرید اوراق ارزی مانند سرمایه گذاری است و با ریسک کاهش قیمت و افت ارزش دلار هم روبرو خواهد بود، حال آنکه ریسک خرید ارز سهمیه‌ای کمتر است.

در کنار تمام نکته‌هایی که گفته شد این موضوع را هم در نظر بگیریم که پیش تر، معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه با ارسال پیامکی به مردم و کسانی که کارت ملی خود را برای خرید ۲ هزار دلار سهمیه‌ای به دیگران اجاره می‌دهند، هشدار داد که بدیهی است اطلاعات هویتی خریداران برای سازمان هدفمندی یارانه‌ها و سازمان امور مالیاتی ارسال می‌شود.

سخنگوی سازمان هدفمندی یارانه‌ها نیز در این رابطه گفته بود که مسلما خرید ارز آن هم به میزان ۲ هزار دلار جزو فعالیت‌های اقتصادی خانوار به شمار می‌رود و اطلاعات آن برای سازمان هدفمندی یارانه‌ها ارسال می‌شود.

حال خریداران با در نظر گرفتن شرایطی که گفته شد می‌توانند تصمیم بگیرند که اوراق ارزی خریداری کنند یا سراغ ارز سهمیه‌ای بروند.

شرایط خرید و فروش اوراق گواهی ارزی

در خصوص شرایط خرید و فروش اوراق گواهی ارزی، بهزاد لامعی معاون اداره صادرات بانک مرکزی به فارس، اظهار کرد: بانک مرکزی براساس رصد و پایش خود از بازار و بررسی متغیر‌های اقتصادی به واسطه دریافت بازخورد‌ها و انجام نظرسنجی در سطح جامعه و شبکه بانکی این نیاز را احساس کرد که ابزار جدیدی را برای مدیریت بازار و ابزاری که مردم بتوانند در آن سرمایه‌گذاری کنند، را طراحی کند و به همین دلیل نیز اوراق گواهی ارزی را منتشر کرد.

وی در مورد ویژگی‌های این اوراق تصریح کرد: ناشر آن بانک مرکزی و بانک عامل، بانک ملی ایران است. البته شعب ارزی منتخب از سوی بانک ملی ایران و بر روی وب سایت این بانک منتشر می‌شود و شعب ارزی بانک ملی ایران در سراسر کشور امکان خرید این اوراق را برای مردم فراهم می‌کنند.

این مقام مسئول بانک مرکزی با بیان اینکه اوراق مذکور سه ماهه است، عنوان کرد: تاریخ انتشار از ۲۵ آبان ماه تا ۲۵ بهمن ماه است و تمدید آن بنا به دریافت بازخورد‌ها از انتشار خواهد بود. طی این بازه زمانی سه ماهه هر زمانی که مردم بخواهند اوراق خود را بازخرید کنند، می‌توانند با مراجعه به شعبه‌ای که اوراق را از آن خریداری کردند، دستور ابطال را صادر کنند و ریال خود را دریافت کنند. اوراق به این شکل است که بر مبنای میانگین موزون نرخ دلار در بازار متشکل معاملات ارزی در روز کاری قبل اوراق منتشر می‌شود. حداقل میزان خرید اوراق ۱۰۰۰ دلار و حداکثر ۴۰۰۰ دلار است. فرد حقیقی باید ۱۸ سال به بالا بوده و امکان خریداری به نمایندگی و با وکالت وجود ندارد. همچنین این اوراق معاف از مالیات است.

لامعی افزود: در هنگام خرید با نرخ میانگینی که در سامانه سیما (سامانه مربوط به انتشار اوراق) محاسبه می‌شود و مبنای پرداخت مشتری قرار می‌گیرد. میزان ارز خریداری شده برای مثال ۱۰۰۰ دلار میزان سپرده ریالی یا همان اوراق مشتری نزد بانک است.

وی خاطرنشان کرد: در صورتی که مشتری قصد دارد اوراق را تا سررسید نزد خود نگهداری کند، در زمان سررسید و با مراجعه به شعبه، نرخ میانگین موزون روز قبل در بازار متشکل معاملات ارزی برای تسویه مبنا قرار می‌گیرد. در این حالت مشتری می‌تواند دو درخواست به بانک ارائه کند، نخست آنکه درخواست دریافت فیزیک اسکناس را به بانک می‌دهد یا دوم معادل ریالی محاسبات به شما پرداخت می‌شود.

اوراق ارزی چقدر سود خواهد داشت؟

معاون اداره صادرات بانک مرکزی یادآور شد: در این حالت روند ارز ممکن است افزایشی باشد که آنگاه مشتری معادل بازده آن را دریافت می‌کند، اما از دیگر سو ممکن است ارز افزایش نیافته باشد و این اوراق نیز سودی ندارد.
لامعی در ادامه به شیوه مدیریت بازار ارز از سوی بانک مرکزی پرداخت و گفت: برای مدیریت بازار ارز بانک مرکزی باتوجه به ابزار‌هایی که در اختیار دارد یا ابزار‌های جدیدی که می‌تواند ایجاد کند، لازم است سمت عرضه ارز یا تقاضای ارز را مدیریت کند.

مقام مسئول بانک مرکزی درباره فعالیت‌های این بانک در سمت عرضه ارز یادآور شد: در سمت عرضه ارز بانک مرکزی از طریق سامانه نیما عرضه ارز از سوی خود و صادرکنندگان عمده را افزایش می‌دهد و در سمت اسکناس نیز همین گونه عمل می‌کند و در بازار متشکل ارزی که تنها بازار رسمی خرید و فروش اسکناس ارز است و بانک‌ها و صرافی‌ها نیز عضو این بازار هستند، می‌توانند از این طرق خرید و فروش را انجام دهند و لذا بانک مرکزی از طریق مدیریت آن بازار امکان تقویت و عرضه اسکناس را افزایش می‌دهد.

جمع آوری ریال از بازار با فروش اوراق ارزی

به باور کارشناسان، استفاده از ابزار‌های مالی در بازار ارز گام خوب و رو‌به‌جلویی است و سیاستگذار ارزی می‌تواند با استفاده از این ابزار تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازی را جذب کند. در نتیجه فشار از روی اسکناس برداشته و تعادل در بازار ارز ایجاد شود. در نتیجه اگر از این ابزار استقبال شود، بانک مرکزی می‌تواند ریال را از بازار جمع کند و نوسانات بازار ارز را کاهش دهد. درصورتی‌که جذابیت این اوراق بالا باشد، می‌تواند سبب تشکیل یک بازار موازی با بازار اسکناس شود. در دنیا نیز بازار مشتقه ارزی وجود دارد که بخشی از دارایی مردم در آنجا سرمایه‌گذاری می‌شود.

همچنین به اذعان کارشناسان ابزار فعلی با محصول قبلی که چند سال پیش ارائه شد تفاوت ساختاری دارد. چراکه در ابزار جدید مبنای نرخ‌گذاری بازار متشکل ارزی است که نرخ توافقی به نرخ‌های بازار نزدیک است و از نوسانات بازار تبعیت می‌کند، در حالی که در ابزاری که سال‌های گذشته استفاده شد، مبنای نرخ‌گذاری نرخ‌های بانکی بود که از نرخ‌های بازار تبعیت نمی‌کرد و جذابیتی برای متقاضی نداشت.

در این ابزار متقاضیان اطمینان بانکی دارند و بانک ملی و بانک مرکزی تضمین بازپرداخت را به صورت ریالی و ارزی به نرخ روز دارد و اطمینان و تضمین بیشتر از این نمی‌تواند قائل شد. ضمن اینکه مردم با وجود ملاحظات همچنان به سیستم بانکی اطمینان دارند و بانک‌ها سپرده‌پذیری مشتریان را انجام می‌دهند و به تعهدات خود عمل می‌کنند؛ بنابراین گزارش، طبق اطلاع رسانی‌های قبلی، از امروز فروش اوراق گواهی ارزی از سوی بانک مرکزی آغاز شده است و هر فرد بالای ۱۸ سال می‌تواند به میزان ۴۰۰۰ دلار از این اوراق خریداری کند.