تولید ریل ملی، پایان وابستگی و آغاز خودکفایی

با نگاهی به حوادث حمل و نقل در ایران و جهان، متوجه می شویم که حمل و نقل ریلی ایمن‌ترین و شاید جذاب ترین روش‌ برای جابه‌جایی بار و مسافر است، به همین دلیل با استقبال قابل توجهی رو به رو می شود. از آنجا که برای استفاده از راه آهن، به زیر ساختهای آن نیاز داریم، ساخت و توسعه خطوط ریلی در صدر این مهم قرار دارد. اما از آنجا که قطار با واگن هایش روی ریل حرکت می کند، ریل با کیفیت و قابل اعتماد اهمیت ویژه ای دارد. با وجود آنکه سالهاست در زمینه معادن سنگ آهن و کارخانه های بزرگ فولادسازی، جایگاه قبل توجهی داریم، اما با واردات نیاز کشور به ریل را تامین می کردیم.

عقب ماندگی در تولید ریل

با نگاهی به کشورهای تولید کننده ریل، متوجه می شویم در حالی که تولید ریل ساده به نظر می رسد، پیچیدگی های خاص خودش را دارد. ساخت ریل به اندازه ای اهمیت دارد که در بین کشورهای خاورمیانه تولیدکننده ریل ندارد، اما برخی کشورهای اروپایی، آمریکا، روسیه، چین، ژاپن، ترکیه و هند، اقدام به تولید ریل می کنند، این در حالی است که توانمندی ایران از بسیاری از این کشورها بالاتر است. نکته جالب توجه اینجاست که وقتی ایران توان ساخت بسیاری از تجهیزات حساس، پیچیده و دقیق را دارد، ناتوانی در تولید ریل نه تنها تعجب برانگیز بلکه سوال برانگیز بوده است.

ریل بی کیفیت عامل خطرات

ریل ها باید دایم مورد بازنگری قرار گیرند و به محض آنکه اشکالی در آنها به وجود آمد به سرعت با ریل جدید جایگزین شود، به همین دلیل ریل بخش قابل توجهی از هزینه های توسعه خطوط ریلی یا بازسازی آن‌ها را تشکیل می دهد. بسیاری از سوانح و حوادثی که در خطوط ریلی صورت گرفته، ناشی از ریلهای بی کیفیتی بوده که نتوانسته بستر مناسبی برای قطار و واگن های آن باشد. همه مطالب ذکر شده برای این است که بدانیم ریل تا چه اندازه اهمیت دارد و ترکیبات آن چقدر مهم است. مقاومت ریل بستگی به ترکیبات فولادی آن دارد به نوعی که اگر بیش از اندازه سخت شود، شکنندگی آن را تهدید می کند و اگر به اندازه کافی سخت نشده باشد، در معرض خوردگی قرار می گیرد.

مقابله با تحریم ها

تحریم از همان سالهای پیروزی انقلاب بر کشور ما تحمیل شد، اما هرگز باعث توقف فعالیتها نشد. در خصوص راه آهن نیز تحریم باعث شد واردات ریل با اماواگرهایی رو به رو شود به نوعی که برای واردات ریل ناچار بودیم هزینه های سنگینی برای جابجایی ارزی متحمل شویم که قیمت ریل وارداتی را بسیار بالا می برد. بدلیل آنکه محدودیت ها شدید شده بود برای سالها توسعه خطوط ریلی به کندی صورت می گرفت.

وضعیت خطوط ریلی کشور

استفاده از ظرفیت خطوط ریلی به اندازه ای اهمیت دارد که امروزه 14268 کیلومتر خطوط ریلی در حال بهره برداری، 6312 کیلومتر خطوط ریلی در دست مطالعه و 3216 کیلومتر خطرط ریلی در دست اجرا قرار دارد. این در حالی است که بنابر محاسبات وزارت راه و شهرسازی، برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله، باید تا 1404 طول شبکه ریلی به 25 هزار کیلومتر افزایش یابد. رسیدن به این چشم انداز، هزینه سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل می کند، زیرا توسعه خطوط ریلی هزینه های زیادی در حوزه راهسازی شامل ساخت پل، تونل سازی، زیرسازی و مواردی از این دست است. اما تهیه ریل بخش بزرگی از چشم انداز را درگیر کرده به نوعی که رسیدن به این چشم انداز چندین میلیارد دلار برای خرید ریل خار جی نیاز دارد.

تولید ریل ملی

نیاز به ریل برای احداث خطوط جدید، بهسازی، بازسازی و دوخطه کردن خطوط آهن کشور بسیار زیاد است که از طریق واردات ریل بخصوص از فرانسه و اتریش با هزینه بالای ارزی صورت می گرفت. اما برای اولین باز سه تفاهم‌نامه با شرکت ذوب‌آهن اصفهان برای تولید ریل بسته می‌شود که بدلایلی عملیاتی نمی شود. در این رابطه معاون بهره‌برداری ذوب‌آهن اصفهان درباره تاریخچه تولید ریل در ذوب‌آهن اصفهان گفت: جرقه تولید ریل از سال ۱۳۷۲ در ذوب‌آهن زده و ترکیبی از تجربه و تعهد باعث شد تا موفق به تولید ریل استاندارد شویم و این محصول راهی بازار شود. مهرداد تولاییان ادامه داد: برای تولید انواع ریل، راه بسیار دشواری را طی کردیم و امروز بر اساس استاندارد، تلرانس این محصول میکرونی است و صادرات این محصول می‌تواند برای ذوب‌آهن درآمد ارزی خوبی به همراه داشته و بخش زیادی از مشکلات این واحد تولیدی را برطرف کند.وی تصریح کرد: به محض تأمین نیاز داخل و در صورت نبود متقاضی به سراغ صادرات خواهیم رفت.

نصب اولین ریل با وجود مانع تراشی ها

یکی از جدی ترین اشکالاتی که علیه تولید ملی صورت می گیرد، مانع تراشی هایی است که در نتیجه به خطر افتادن منافع ناشی از واردات برای عده ای خاص صورت می گیرد، اتفاقی که در مورد تولید ریل ملی نیز شاهد بودیم. اما با وجود مانع‌تراشی‌های دو شرکت مصرف‌کننده ریل کشور، ریل ذوب‌آهن که استاندارهای لازم را پاس کرده بود، مورد استفاده قرار گرفت و اولین ریل ذوب‌آهن در راه‌آهن میانه – بستان‌آباد نصب شد و سپس در محورهای میانه- اردبیل، همدان- سنندج، چابهار- زاهدان و رشت- کاسپین نیز از ریل‌های تولیدی ذوب‌آهن اصفهان استفاده شد. اما این پایان کار نبود و عملیات ریل‌گذاری راه‌آهن چابهار – زاهدان با استفاده از ریل ملی تولید شده در کارخانه ذوب‌آهن اصفهان تولید شده نیز اجرایی شد.

تولید ریل زبانه سوزن

اعتمادی که به ذوب آهن و خرید ریل ملی تولید این شرکت اصفهان شد، اعتماد به نفس کارکنان ذوب آهن را بالا برد و خبر موفقیت در تولید انبوه ریل زبانه سوزن، دلیل محکمی برای تصمیم گیرندگانی شد که به ذوب آهن اصفهان اعتماد کرده بودند، اتفاقی که باعث شد ایران به جمع چهار تولید کننده ریل زبانه سوزن جهان بپیوندد. تولید ریل زبانه سوزن که مصارف گسترده ای در صنعت ریلی کشور دارد، پس از تولید ریل های درون و برون شهری در دستور کار شرکت قرار گرفت و طراحی و ساخت غلتک‌های آن سه ماه طول کشید که توسط کارشناسان این شرکت با توجه به نیاز کشور انجام شد. تولید این محصول سخت‌تر از تولید ریل های دیگر است و چون هیچ محور تقارنی ندارد، تولید آن پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های خاصی به دنبال داشت. ریل سوزن به صورت عمده جهت تغییر مسیر قطار استفاده می‌شود و پیش از این تأمین آن کاملاً وابسته به خارج بود و لذا تولید آن یک موفقیت بزرگ برای کشور است که توسعه حمل و نقل ریلی کشور را تسهیل می‌کند. مصرف ریل زبانه سوزن در کشور حدود ۲ هزار تن است که همین مقدار هم جهت تعویض سوزن های قدیمی مورد نیاز خواهد بود.

رکورد زنی تولید ریل

تاکنون ذوب آهن اصفهان بیش از 90 هزار تن ریل معادل ۷۵۰ کیلومتر خط ریل راه آهن را تولید و به شرکت های ریلی از جمله شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت مترو تهران، مترو اصفهان و …. تحویل داده و مورد بهره برداری قرار گرفته است. البته چندی پیش خبری مبنی برشکستن یک مورد ریل این شرکت گزارش شد که بررسی های دقیق و تخصصی نشان داد این مشکل ارتباطی به کیفیت ریل ملی ذوب آهن نداشته و در فرایند نصب اتفاق افتاده است. این حاشیه سازی ها بیانگر آن است که واردکنندگان ریلی که مدتهاست در نتیجه تولید ریل ملی، سرشان بی کلاه مانده، بدنبال حاشیه سازی برای ذوب آهن و البته منافع ملی کشور هستند.