ارائه پیشنهادات سازنده برای بهبود کیفیت نگارش علمی

پرورش و تقویت کیفیت نگارش علمی در نیروی انسانی فرهیخته دانشگاهی، از مهم‌ترین فعالیت‌ها در توسعه پایدار و حرکت در راستای مرجعیت علمی است. اهمیت این موضوع وقتی بیش از پیش نمایان می‌شود که با توجه به تحولات موجود، از منابع انسانی باکیفیت، به عنوان پیشران اصلی به کارگیرنده سایر عوامل مؤثر در سازمان و دارای نقش کلیدی در رسیدن به اهدافش یاد می‌شود. پرورش انسان‌های ماهر در زمینه تخصصی خود، امری است که سازمان‌ها برای حفظ مزیت‌های رقابتی و ارتقای جایگاه خود به آن نیازمندند.

دانشجویان به گفته محققان از با ارزش‌ترین سرمایه‌های انسانی هر جامعه‌ای محسوب می‌شوند. کم توجهی به توانمندسازی و ارتقای شایستگی‌های این قشر فرهیخته، زمینه‌ساز بروز مخاطرات گوناگون و بنیان برافکنی نظیر کاهش سرمایه اجتماعی و تحمیل هزینه‌ها، دامن زدن به پدیده مهاجرت و فرار مغزها، توقف جریان پیشرفت کشور و خروج ژن نخبگی می‌شود. بنابراین، عوامل فوق، ضرورت ارتقای کیفیت مهارت‌های این قشر فرهیخته و توانمندسازی آن‌ها را در تمامی شایستگی‌های پژوهندگی دوچندان می‌کند. دستیابی به شایستگی‌های نگارش خلاقانه و کیفیت‌بخشی به نگارش علمی، امری تصادفی نیست که یک دفعه و به صورت کامل اتفاق افتد، بلکه فرایندی است که در آن، نویسنده با تقویت شایستگی‌های مرتبط با اصیل‌نویسی و فراشناخت نگارشی، ضمن محوریت بخشیدن به ویژگی‌های محیطی و مخاطبان، به طور مستمر به بررسی، تجدیدنظر و خوداصلاحی نوشته‌های خود می‌پردازد.

در این زمینه، پژوهشگران دانشگاه تهران، یک مطالعه را انجام داده‌اند که در آن ملاک‌ها و نشانگر‌های اصیل‌نویسی در نگارش علمی دانشگاهی مورد واکاوی و شناسایی قرار گرفته‌اند.

آن‌ها بدین‌منظور، با استفاده از روش پدیدارشناسی و مصاحبه با دوازده نفر از اعضای هیئت علمی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، داده‌های مورد نیاز پژوهش را گردآوری کرده‌اند.

یافته‌های این مطالعه به شناسایی ۵۲ نشانگر منجر شد و همچنین هفت ملاک شامل «آزادمنشی نگارشی»، «اخلاق منبع‌گزینی و منبع‌نویسی»، «عاملیت‌بخشی به اخلاق نگارشی»، «مستدل‌نویسی»، «محتمل‌نویسی»، «کاربردی بودن» و «بازتاب اندیشه و نگرش پژوهشگر» نیز مورد استخراج قرار گرفتند.

به گفته کیوان صالحی، دانشیار و محقق بخش تخصصی پژوهش و سنجش دانشکده روان‌شناسی و علوم‌تربیتی دانشگاه تهران، نتایج پژوهش ما بر اهمیت انکارناپذیر اصیل‌نویسی در نگارش علمی دانشگاهی و ضرورت آموزش مبتنی بر ملاک‌های آن صحه می‌گذارد. آموزش و ارزشیابی متون پژوهشی مبتنی بر ملاک‌ها و نشانگر‌های شناسایی‌شده، می‌تواند در بهبود کیفیت نگارش علمی دانشگاهی مفید واقع شود.

این محققان در ادامه، پیشنهاد‌هایی کاربردی را در این خصوص ارائه کرده‌اند که توجه به آن‌ها می‌تواند در غنی‌سازی نگارش علمی دانشگاهی مؤثر واقع شود.

این پیشنهادات عبارت‌اند از:

۱) در نقاط مختلف کشور، دوره‌هایی جهت آشنایی با ویژگی‌های اصیل‌نویسی در نگارش علمی برگزار و تاثیر آن‌ها ارزیابی شود.

۲) برای ارتقای شایستگی‌های اصیل‌نویسی اعضای هیئت علمی و ارزیابی کیفیت نگارش دانشگاهی، پیشنهاد می‌شود تا مدیران و دست‌اندرکاران عرصه آموزش عالی، بخشی را به منظور رصد رعایت ویژگی‌های اصیل‌نویسی در نگارش علمی دانشگاهی و توانمندسازی این ویژگی در فضای دانشگاه، تهیه و اجرایی کنند.

۳) با توجه به ضعف‌های مشهود و مستندشده در نگارش علمی دانشگاهی که تبعاتش به شکل‌گیری و تشدید گرایش به استفاده از مؤسسات موسوم به مقاله‌نویسی و پایان‌نامه‌نویسی منجر شده، پیشنهاد می‌شود در برنامه درسی دوره‌های تحصیلات تکمیلی، درسی مستقل با هدف ارتقای کیفیت نگارش علمی و تقویت اصیل‌نویسی در متون دانشگاهی، طراحی و اجرا شود.

۴) پیشنهاد می‌شود در دروس مرتبط با روش‌های پژوهش در تمامی حوزه‌های علوم به‌ویژه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی، موارد مهمی مرتبط با تقویت شایستگی‌های نگارش علمی و به‌ویژه تقویت نشانگر‌های اصیل‌نویسی، تدوین و اجرایی شود.

۵) ساخت و رواسازی ابزار‌های میزان شده مبتنی بر رویکرد‌های نوین سنجش، برای ارزیابی کیفیت نگارش علمی و به‌ویژه اصیل‌نویسی در دانشگاه‌های کشور، متناسب با اقتضائات رشته‌ها، پیشنهاد می‌شود. از این ابزار‌ها می‌توان به منظور سنجش کیفیت نگارش علمی دانشجویان و سایر پژوهشگران در جلسات دفاع از پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها، طرح‌ها و پروژه‌های پژوهشی و همچنین مقاله‌های ثبت شده در مجلات علمی و انتشارات دانشگاهی استفاده کرد.

در انتها لازم به اشاره است که از این یافته‌های تحقیقاتی، یک مقاله علمی پژوهشی تهیه شده که در دوفصلنامه «پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی» وابسته به سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها منتشر شده است.