ثبت جهانی ماسوله، شاید وقتی دیگر

پرونده پیشنهادی «منظر فرهنگی ماسوله» در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان دیفر شد.

«دیفر» به معنی رفع ایراد‌های پرونده و بررسی در اجلاس‌های سال‌های بعد است. به عبارتی دیگر؛ ایران این امکان را دارد تا دوباره پرونده منظر فرهنگی ماسوله را برای یونسکو ارسال کند.

بر اساس مصوبه روز گذشته کمیته میراث جهانی یونسکو، مقرر شد هیئتی منتخب از کمیته به همراه ایران، متعاقبا جلسه‌ای تشکیل دهند تا در خصوص حفظ سهمیه ایران برای «منظر فرهنگی ماسوله» تصمیم گرفته شود.

چند هفته پیش از آغاز چهل و پنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان، گزارشی منسوب به شورای جهانی بافت‌ها و بنا‌های تاریخی (ایکوموس) با این مضمون منتشر شده بود: «ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پرونده تدوین شده آن که سال ۲۰۲۱ به یونسکو تحویل داده شد، حاوی ایرادات اساسی است و به همین دلیل ایکوموس درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را دارد.»

حال آنکه مسئولان میراث فرهنگی کشور و استان امیدوار بودند با رایزنی‌های هیئت اعزامی به یونسکو و تبیین دوباره شاخص‌ها و رفع ابهامات، رأی نهایی اجلاس عربستان به ثبت جهانی ماسوله بینجامد که این طور نشد و مقرر شد ایران این پرونده را پس از رفع نواقص، مجدد در اجلاس‌های بعدی مطرح کند.

فعالیت‏‌های مرتبط با ثبت جهانی این شهر تاریخی با حضور هیئت کارشناسی سازمان یونسکو در شهریور سال ۱۳۸۳ انجام گرفت. سپس در خرداد ۱۳۸۹ با حضور نماینده منطقه‏‌ای یونسکو و برگزاری اولین نشست کارگروه طرح جامع مدیریتی، تأکید بر حفظ منظر فرهنگی ماسوله قوت گرفت.

دفتر ثبت جهانی شهر تاریخی ماسوله از اوایل بهمن سال ۱۳۹۰ با استقرار در عمارت تاریخی کلاه فرنگی در باغ محتشم شهر رشت فعالیت خود را آغاز کرد.

این فعالیت‏‌ها به صورت غیرمتمرکز و به علت تغییرات متعدد مدیریتی در طول چند سال اخیر با فراز و نشیب فراوان همراه بوده است.

شهر تاریخی و گردشگری ماسوله از توابع شهرستان فومن، در ۶۲ کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع است. ماسوله دارای معماری منحصر به فردی است؛ محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر ۲ به عنوان پیاده‌رو استفاده می‌شوند. 

بافت معماری این منطقه در دوران زندیه شکل گرفت و خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است.

این میراث ارزشمند گیلان در سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. منظر فرهنگی شهر تاریخی ماسوله همچنین در بهمن ۱۴۰۰ در فهرست میراث جهان اسلام قرار گرفت. سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ (آیسسکو) سازمانی تخصصی است که در حمایت سازمان همکاری اسلامی فعالیت کرده و در زمینه‌های آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات در کشور‌های اسلامی به منظور حمایت و تقویت روابط بین کشور‌های عضو مشغول به فعالیت است.

گفته می‌شود: «سهراب سپهری» در سفری که به ماسوله داشت با حضور در یکی از مغازه‌ها پس از نوشیدن چای و استراحت دست نوشته‌ای به این شرح از خود به یادگار باقی می‌گذارد: «به ماسوله آمدیم که از ماسوله بنویسیم، ماسوله را نمی‌توان نوشت؛ ماسوله را باید دید و به تماشای آن‌همه خانه که به پهنه سبز کوه نشسته است ایستاد، در ماسوله باید زندگی کرد، نقاشی باید کرد، فیلم باید ساخت، شعر باید گفت...»