قرآن درباره یک کلاغ چهل کلاغ چه می‌گوید؟

شایعات بیشتر در ارتباط با خواص تاثیرگذار جامعه یا جریان‌های محبوب اجتماعی ساخته و انتشار می‌یابند. هر اندازه که موضوع حساس‌تر باشد به همان میزان، دامنه شیوع و تخریب شایعه نیز وسیع‌تر خواهد بود. پاره‌ای از آسیب‌های خطرناک پخش شایعات از منظر قرآن عبارتند از:

۱. ارتداد

در غزوه احد وقتی دشمنان جبهه اسلام را مقاوم و خلل ناپذیر دیدند، سعی کردند با انتشار خبر دروغینِ مرگ پیامبر صلی الله علیه و آله، بین صفوف مسلمین، شکاف انداخته و مجاهدان را تضعیف و ناامید کنند. متاسفانه به رغم پیروزی اولیه مسلمانان، شایعه قتل پیامبر صلی الله علیه و آله باعث پراکندگی سپاهیان اسلام و در نهایت شکست جبهه حق شد. بعد از این واقعه، آیاتی نازل شد و خداوند خطاب به رزمندگان جنگ احد فرمود:

وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَیٰ أَعْقَابِکُمْ ۚ وَمَن یَنقَلِبْ عَلَیٰ عَقِبَیْهِ فَلَن یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئًا... (ال عمران:۱۴۴)

و محمّد جز فرستاده‌ای از سوی خدا که پیش از او هم فرستادگانی [آمده و]گذشته اند، نیست. پس آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، [ایمان و عمل صالح را ترک می‌کنید و]به روش گذشتگان و نیاکان خود برمی گردید؟! و هر کس به روش گذشتگان خود برگردد، هیچ زیانی به خدا نمی‌رساند.

از آیه فوق برمی آید که توجه به شایعات و باورکردن آن‌ها می‌تواند موجب ارتداد و واپسگرایی مسلمانان گردد.

۲. اضطراب و سلب آرامش

گاهی دشمن، اخباری را آگاهانه منتشر می‌کند تا در دل‌های مردم، ترس، دلهره و تشویش خاطر ایجاد کند. دامن زدن به این اخبار تایید نشده از روی غفلت، کمک می‌کند تا هدف دشمن (سلب آرامش) زودتر تامین شود؛ وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ ... (نساء:۸۳)

گاهی حتی رسانه‌ای کردن اخبار محرمانه، هر چند راست، می‌تواند مردم را ناامید کند که باید از آن پرهیز کرد.

۳. مجازات اخروی شایعه سازی

در روایتی از امام باقر علیه السلام می‌خوانیم: «بنده‌ای در روز قیامت محشور شود و [با این‌که در دنیا]دستش به خونی آلوده نشده، اما یک ظرف شیشه‌ای خون و یا بیشتر از آن به دست او دهند و بگویند: این سهم تو است از خون فلان شخص؟!

او (با تعجب) عرضه می‌دارد: پروردگارا! تو خود می‌دانی که جان مرا گرفتی [و تا آن لحظه]من خون کسی را نریخته بودم [و هیچ خونی بر گردنم نبود؟!]خداوند فرماید: آری! تو خبر‌های مختلفی از فلانی شنیده بودی و برای دیگران بازگو کردی، پس این خبر زبان به زبان به فلان ستمکار رسید و با استناد به همین خبر، او را کُشت، و این بهره تو از خون اوست» (کافی، کلینی، ص ۳۷۰ – ۳۷۱)

۴. عذاب علاقمندان به شایعه‌سازی در همین دنیا (نور:۱۹)

آیاتی از سوره نور درباره ماجرای تهمتی ناموسی است که عده‌ای نسبت به همسر پیامبر صلی الله علیه و آله روا داشتند و قرآن از آن به «افک» تعبیر کرده است.

قرآن، در ماجرای افک، کسانی را که پس از شنیدن این خبر دروغ، به جای سکوت یا حسن ظن، به انتشار آن دامن زدند، به شدت سرزنش می‌کند و نه فقط شایعه سازان را بلکه دوستدارن شیوع فحشاء در جامعه را علاوه بر وعید اخروی، وعده عذاب و مجازات در همین دنیا می‌دهد و می‌فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ کسانی که دوست دارند کار‌های بسیار زشت [مانند آن تهمت بزرگ]در میان اهل ایمان شایع شود، در دنیا و آخرت عذابی دردناک خواهند داشت (نور:۱۹)

۵. دوری از رحمت خداوند

هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله در جنگی شرکت می‌کرد، منافقان، بیماردلان و شایعه‌افکنان، شایعه می‌کردند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله کشته شد یا آنکه اسیر گردید و... تا اضطراب، نگرانی، یأس و دلسردی در اجتماع مسلمانان پدید بیاید و هوس‌بازان و افراد ضعیف‌الایمان دیگر هم آن را ترویج می‌کنند. (المیزان، ج۴، ص۳۱).

قرآن از این افراد با تعبیر «ملعونین» یعنی دور شدگان از رحمت خدا، یاد می‌کند و می‌فرماید: لَّئِن لَّمْ یَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلًا ‎* مَّلْعُونِینَ ...

اگر منافقان و آنان که در دل هایشان بیماری [ضعف ایمان]است و آنانکه در مدینه شایعه‌های دروغ و دلهره آور پخش می‌کنند [از رفتار زشتشان]باز نایستند، تو را بر ضد آنان برمی انگیزیم [که یا تبعیدشان کنی یا با آنان بجنگی]، آن گاه در این شهر جز اندکی [که خالص و پاک هستند]در کنار تو نخواهند ماند. (۶۰) [این چند گروه به علت اعمال ناهنجارشان]طردشدگان [از رحمت خدای]اند. (احزاب:۶۰ و۶۱)

منبع: ایرنا