تغییرات جمعیتی به سرعت در حال وقوع است که البته این تغییرات با توجه به تحولاتی که در زندگی انسان‌ها رخ داده، ایجاد شده است. آنچه در نتیجه تحولات رخ می‌دهد، بروز بحرانی به نام سالمندی جمعیت است، بحرانی که مختص به یک کشور نمی‌شود و تمامی جامعه را در بر می‌گیرد. بررسی‌ها بیانگر آن است که جمعیت جهان به سوی سالمندی می‌رود، مساله‌ای که در آینده سرعت بیشتری خواهد گرفت. آمار‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۰ نسبت جمعیت سالمند جهان ۹.۳ درصد بود که پیش بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰ به بیش از دو برابر یعنی ۲۲.۸ درصد برسد.

تهدید سالمندی

اگر بخواهیم از سالمندی به عنوان یک چالش یاد کنیم، باید بدانیم که چاش جمعیت، ایران را نیز تهدید می‌کند. بر اساس اعلام مرکز آمار، ایران مراحل اولیه گذار جمعیتی را پشت سر گذاشته و تعداد جمعیت سالمند ایران در طی دهه‌های اخیر در حال افزایش بوده است. در نتیجه اعمال سیاست‌های مختلف جمعیتی، شاهد کاهش سهم کودکان و افزایش سهم سالمندان در آمار‌های جمعیتی بوده ایم.

افزایش ۶ برابری جمعیت سالمند

بر اساس آمار‌های ناشی از سرشماری مرکز آمار، جمعیت سالمند ۶۰ ساله و بیش‌تر در ۵۰ سال اخیر، به میزان ۶.۳ برابر رشد داشته، در حالی که جمعیت کل کشور ۴.۲ برابر شده است. این آمار نشان می‌دهد که رشد جمعیت سالمند با میزان باروری هماهنگ نبوده و آنچه اتفاق افتاده، کفه ترازو را به زیان تعادل سنگین کرده است.

افزایش سن امید به زندگی

اگر از زاویه مثبت به افزایش جمعیت سالمند در ایران نگاه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که مرگ و میر کاهش داشته است. کاهش آمار مرگ و میر بیانگر بروز بهداشت و خدمات درمانی مناسب است که در شرایط تحریم و کمبود امکانات دارو و درمان، می‌تواند بیانگر خودکفایی باشد. بر اساس اعلام مرکز آمار سن امید به زندگی در بدو تولد از حدود ۳۷ سال در سال ۱۳۳۵ به ۷۴ سال در سال ۱۳۹۵ رسیده است. بررسی‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که اگر فردی در گذشته به سن ۶۰ سالگی می‌رسید، انتظار می‌رفت ۱۴ سال دیگر عمر کند، اما در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا۲۰۲۰ این انتظار به حدود ۲۱ سال افزایش یافت. این آمار در ایران مقداری متفاوت است و اگر فردی به ۶۰ سالگی می‌رسید، انتظار می‌رفت ۱۲ سال دیگر عمر کند، که این انتظار به بیش از ۱۸ سال افزایش یافته است.

بحران کاهش باروری

برهم خوردن توازن جمعیت، دلیل مهم دیگری دارد که از آن به عنوان کاهش باروری یاد می‌شود، بحرانی که باعث کاهش نیروی جوان شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد باروری در ایران از ۱۳۶۴ به بعد رو به کاهش است و از اواخر دهه ۱۳۶۰ سرعت بیشتری گرفته است. آمار‌ها حکایت از آن دارد که میزان باروری به کمتر از فرزند کاهش یافته و با توجه به افزایش سن ازدواج، کاهش میزان ازدواج و بی رغبتی به فرزندآوری، تحول خاصی در سال‌های آینده رخ نخواهد داد.

بیشتر بخوانید:

پایان نگرانی با سپرده گذاری ارزی بانک دی

هشدار رهبری

اینکه بخواهیم نسبت به بحران سالمندی نظر بدهیم، به سیاستگذاری‌های کلان کشور به ویژه رهنمود‌های مقام معظم رهبری باز می‌گردد. رهبر انقلاب در دیدار با جمعی از زوج‌های جوان از برخی بی توجهی‌ها انتقاد کردند و فرمودند: "امروز در دنیا آن کشور‌هایی که جمعیّت‌های زیادی دارند، به برکت آن به خیلی امکانات دست یافته‌اند؛ چین یک نمونه است، هند یک نمونه است؛ با اینکه مشکلاتی هم دارند، امّا در عین حال خود این جمعیّت زیاد به عنوان یک ارزش اجتماعی، ارزش سیاسی، یک ارزش بین‌المللی برای آن‌ها توانسته موفّقیّتهایی را به وجود بیاورد. بنا بر این نسل باید افزایش پیدا کند؛ اینکه من تکرار میکنم، تأکید میکنم، به خاطر این است. "

تاثیرات اقتصاد بحران زده

اگر بپذیریم که ریشه بی توجهی به ازدواج و فرزندآوری در دو بخش فرهنگی و اقتصادی تعریف می‌شود، بی شک با توجه به مشکلات اقتصادی، ریشه اقتصادی پر رنگتر است. تورم ۴۵ درصدی که به اعتراف کارشناسان بسیار بیشتر از این عددهاست و افزایش حقوق ۲۰ درصدی که ۵۰ درصد تورم را پوشش نمی‌دهد، بیانگر آن است که اقتصاد، اصلی‌ترین عامل بحران جمعیتی است.

تسهیلات تکلیفی

از آنجا که مشکلات مالی بیشترین نقش را در بی رغبتی به ازدواج و فرزند آوری دارد، تامین مالی با جدیت در دستور کار قرار گرفت، به نوعی که همه ساله در قالب لایحه بودجه، بانک‌ها مکلف به پرداخت تسهیلات تکلیفی ازدواج و فرزندآوری شدند. اما با وجود قانون، برخی از بانک‌ها در این خصوص به وظیفه خود عمل نکردند. این در حالی است که برخی بانک‌های دیگر با پرداخت تسهیلات، در مسیر توجه به تعادل جمعیتی کشور گام‌های موثری برداشتند.

عملکرد ۱۷۵ درصدی

یکی از بانک‌هایی که در این زمینه احساس مسوولیت بیشتری داشت، بانک دی است. این بانک در نیمه نخست سال جاری، عملکرد ۱۷۵ درصدی در عمل به تعهدات تکلیفی در قبال پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج داشته است. بانک مرکزی هر سال تکالیف بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه را به آن‌ها ابلاغ می‌کند، که آمار دریافتی از نهاد ناظر نظام بانکی نشان می‌دهد که بانک دی در شش ماه ابتدایی سال جاری حتی از تعهدات خود نیز فراتر رفته است.

کمترین میزان صف انتظار

بانک دی در شش ماهه ابتدای سال، یک هزار و ۹۷۴ فقره تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج به ارزش چهار هزار و ۳۷۸ میلیارد ریال به متقاضیان پرداخت کرده و تعداد افراد متقاضی در صف این تسهیلات در بانک دی به کمترین میزان رسیده است.

توجه به فرزندآوری

بانک دی نگاه مثبتی به فرزندآوری داشته به نوعی که موفق شده ۹۱ درصد سهمیه تسهیلات فرزندآوری و ۸۲ درصد سهمیه تسهیلات اشتغال‌زایی تکلیفی خود را نیز پرداخت کند. تعداد تسهیلات قرض‌الحسنه فرزندآوری پرداخت شده توسط بانک دی تا پایان شهریور ماه امسال یک هزار و ۴۹۰ فقره و مبلغ آن حدود ۹۱۳ میلیارد ریال بوده است.