آسیب‌های تامین مالی زنجیره‌ای از بانک ها/حذف بانک‌ها از پروسه تامین مالی با هدف بهبود اقتصادی

در دهه‌های اخیر شرایط نابسامان اقتصادی در اقصی نقاط جهان، به سبب ادامه روند تورم‌های بالا، افزایش چشمگیر نرخ بیکاری و کاهش شدید تولید ناخالص داخلی کشور‌ها که همگی به ایجاد رکود عمیق اقتصادی فراگیر، هم در اقتصاد‌های پیشرفته و هم در کشور‌های در حال توسعه و اقتصاد‌های نوظهور، منجر شده است، بستر را برای چاره‌اندیشی عاجلانه حکمرانان در جهت برون رفت از این وضعیت، بیش از پیش فراهم کرده است. به استناد گزارش بانک تسویه بین‌الملل که در ابتدای سال ۲۰۲۴ میلادی منتشر شد، یکی از راهکار‌های بهینه برای بهبود وضعیت شاخص‌های کلان اقتصادی در جهان در افق کوتاه‌مدت و میان‌مدت ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، عبور از رویکرد‌های سنتی، بعضا ناکارآمد و بحران‌آفرین تامین مالی امروز و به کارگیری شیوه‌های نوین در این حوزه است. به همین دلیل است که برخی کشور‌های پیشرفته و اقتصاد‌های صنعتی و فناورانه که استفاده از شیوه‌های مرسوم تامین مالی، اقتصاد آن‌ها را دچار چالش‌های اساسی کرده و هزینه تمام‌شده محصولات و تولیدات صنایع، مشاغل و کسب‌وکار‌ها را به طرز غیر قابل پوششی، افزایش داده است، به روش‌های نوین و بهینه‌تری روی آورده اند که کمترین منفعت پایدار حاصل از به کارگیری این رویکردها، کاهش محسوس ریسک نقدینگی ملی بوده است.

یکی از کارآمدترین این رویه‌ها، تامین مالی زنجیره تامین است که در بخش دوم از سلسله مقالات پرونده پژوهشی، "چشم‌اندازی ژرف و فراگیر به مسئله تامین مالی" به شناخت و معرفی آن می‌پردازیم.

چگونگی تامین مالی زنجیره

تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین یا تامین مالی زنجیره تامین یا تامین مالی زنجیره‌ای (Supply Chain Finance / SCF) رویکرد جدیدی در حوزه تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی در نظام مالی امروز جهان است که می‌تواند به واسطه تخصیص کارا و هموار منابع مالی، بهبود مدیریت ریسک‌های مالی و افزایش شمول مالی، در نهایت به رشد و ثبات مالی و اقتصادی کشور‌های جهان، کمک شایانی کند.

طبق تعریف بانک جهانی، تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین عبارت است از به کارگیری روش‌ها و عملیات تامین مالی و کاهش ریسک در جهت بهبود مدیریت سرمایه درگردش و فرایند‌های زنجیره تامین. در حقیقت، تامین مالی زنجبره‌ای، شیوه‌ای از تامین مالی است که در آن، رویکرد جدید "تامین مالی مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمت و تامین اعتبار در طول زنجیره"، جایگزین شیوه سنتی "پرداخت تسهیلات رو در رو و به پشتوانه دارایی" می‌شود.

تفاوت اصلی روش‌های تامین مالی زنجیره تامین با شیوه‌های سنتی در آن است که در روش‌های زنجیره‌ای، کل زنجیره تامین به صورت پیوسته، تحت پوشش ابزار‌های تامین مالی و مدیریت ریسک قرار می‌گیرد. در این زیست‌بوم جدید، طراحی مدل‌های تامین مالی و مدیریت ریسک به صورت پیوسته برای حلقه‌های مختلف زنجیره‌های تامین اجرا می‌شود.

مزایای بالقوه رویکرد تامین مالی زنجیره تامین

به کارگیری و توسعه روش‌های تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین، مزایا و منافع گسترده‌ای برای بنگاه‌های اقتصادی و بخش واقعی اقتصاد خواهد داشت، که مهم‌ترین عبارت است از:

-تسریع و تسهیل فرآیند تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی در یک کشور
-کاهش نیاز به دریافت تسهیلات جدید برای تامین مالی سرمایه در گردش برای کسب‌وکار‌ها و صنایع
-تقویت روابط پایدار فی مابین تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان در سطح تولیدات کلان و ملی
-کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها و کمک به بهبود عملکرد نظارتی-مدیریتی بانک مرکزی
-کاهش انحراف منابع و افزایش کارایی تخصیص منابع مالی در حاکمیت‌های اقتصادی
-افزایش شفافیت و نظارت‌پذیری جریان‌های مالی در سطح کلان اقتصادی
-کاهش هزینه تامین مالی و قیمت تمام‌شده محصولات در صنایع، تولیدات و کسب‌وکار‌ها
-ابزار قابل اتکا در جهت بهبود شاخص‌های سلامت نظام بانکی داخلی و بین‌الملل
-افزایش تنوع و تعمیق بازار‌های مالی در حاکمیت‌های اقتصادی
-کمک به رفع چرخه‌های ناترازی در نظام مالی کشور‌ها
چالش‌ها و معایب تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین

رویکرد تامین مالی زنجیر‌های اگرچه مزیت‌ها و سودآوری‌هایی را برای بنگاه‌های عضو شبکه و زنجیره‌های تامین همراه داشته است، اما مشکلات و پیچیدگی‌های قابل توجهی را نیز برای مدیریت جریان‌های مالی، نقدینگی و سرمایه در گردش دولت‌ها، حاکمیت‌ها، بنگاه‌ها و شرکای تجاری به دنبال داشته است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

-فقدان دانش و اطلاعات مکفی و موثر مدیران، ناظران و کاربران تامین مالی زنجیره تامین
-ناکارآمدی موجود در درون و بیرون پردازش تراکنش‌های مالی و ضعف تکنولوژیکی
-عدم اتوماسیون در فرآیند‌های پرداخت، تاخیر در فاکتورها، تاخیر در پرداخت و افزایش وصول مطالبات
-چالش هماهنگی، همکاری، اتحاد، برنامه‌ریزی موثر بر اساس اطلاعات به اشتراک گذاشته شده و اعتماد در میان حاکمیت اقتصادی، شرکای تجاری و صاحبان کسب‌وکار‌ها
-وضع سیاست‌های سازمانی بازدارنده در مسیر استفاده از رویکرد تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین
-چالش‌های جغرافیایی، اجتماعی، سیاسی، حقوقی و فرهنگی در اجرا و مدیریت این نوع رویکرد
تامین مالی زنجیره تامین، اهرم قدرتمند و کارآمد صنعت بانکداری

مبتنی بر گزارش‌های ژانویه ۲۰۲۴ صندوق بین‌المللی پول، توسعه رویکرد‌های تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین، علاوه بر کمک به تولید، صنعت، خدمات و کسب و کارها، از منظر ایجاد زمینه‌های مناسب برای اصلاح نظام بانکی جهانی نیز حائز اهمیت است.

در واقع توسعه شیوه‌های نوین در تامین مالی نظیر رویکرد‌های مبتنی بر زنجیره تامین، به واسطه کاهش مطالبات غیرجاری، بهبود گردش نقدینگی بانک‌ها، مدیریت اقلام زیرخط ترازنامه بانک‌ها و استفاده از شیوه‌های تعهدی در تامین مالی تولید، می‌تواند به بهبود شاخص‌های سلامت بانکی و پایدارسازی ترازنامه بانک‌ها، هم در اقتصاد‌های توسعه‌یافته و هم در اقتصاد‌های نوظهور، کمک شایان کند.

اثرات ضدتورمی تامین مالی مبتنی بر زنجیره تامین

به سه دلیل، تامین مالی زنجیره‌ای، ابزار قدرتمند بانکداران مرکزی برای مقابله با تورم خواهد بود:

- با توجه به اینکه امکان خروج منابع از زنجیره تامین کم است، خود این عامل، زمینه‌ساز کاهش تورم خواهد بود و بر روی تعادل حجم نقدینگی اثر خواهد گذاشت.

-با گسترش استفاده از رویکرد‌های تامین مالی زنجیره‌ای، نظام بانکی یک کشور نیاز کمتری به پرداخت تسهیلات خواهد داشت و از آنجا که، تسهیلات پرداختی بانک‌ها یکی از موتور‌های رشد نقدینگی در اقتصاد جهان است، لذا هنگامی که نیاز به نقدینگی در کل زنجیره کاهش یابد، اثرات ضدتورمی پدیدار خواهد شد.

- در نتیجه به کارگیری این سیاست تامین مالی، تقاضا‌های غیرتولیدی، غیرموثر و سوداگرانه در صنعت مالی یک کشور کاهش می‌یابد و این خود عاملی علیه تورم خواهد بود. از آنسو، چون منابع خود بانک درگیر این وضعیت نشده و صرفا تولید از طریق اوراق پشتیبانی می‌شود، با اعتبارسنجی مناسب و وثایق باکیفیت، ریسک بانک کاهش یافته و نظام بانکی دچار چالش نخواهد شد و در نتیجه، بانک مرکزی توانایی بیشتری در مسیر مبارزه با تورم پیدا خواهد کرد.