آیا مذاکرات وین بر بازار دلار و بازار سکه تاثیری دارد؟

طی چند روز گذشته، تعداد نشانه‌های مثبت از مذاکرات وین افزایش پیدا کرده است. بر همین اساس، پرسش‌هایی پیرامون قیمت ارز دوباره به متن زندگی ایرانی‌ها برگشته است. البته رخداد‌هایی که ممکن است در روز‌های آینده پیرامون پرونده هسته‌ای ایران به وقوع بپیوندد، تنها به صورت نسبی قابل پیش‌بینی هستند. با این همه، یک چیز واضح است و آن هم اینکه تاریخ در حال تکرار شدن است چرا که این روز‌ها شباهت بسیاری به روز‌ها و هفته‌های منتهی به تیرماه سال ۱۳۹۴ (حول و حوش انعقاد «برجام») دارد. البته پیش از آن، یک بار دیگر هم در تیرماه سال ۱۳۶۷، رخداد‌های سیاست خارجی در ایران به فرجامِ قیمت دلار گره خورده بود. در آن زمان، با پایان یافتن مذاکرات پیرامون «قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد» و پایان جنگ ایران و عراق، قیمت دلار یک‌شبه ۵۰ درصد کاهش پیدا کرد. اما باید دید این بار هم یک شبه با سقوط دلار مواجه خواهیم شد؟

واکنش قیمت دلار به اولین اخبار خارج شده از مذاکرات می‌تواند تعیین‌کننده باشد. بانک مرکزی قاعدتا از دور قبلی و واکنش قیمت دلار در دوره قبل اطلاعاتی استخراج و طرح‌هایی برای کنترل نوسانات اختلال‌زا ریخته است

 

متغیر‌های مهم برای دلار در طول مذاکرات

هیئت مذاکره‌کننده ایرانی امروز وارد وین شد. قیمت دلار در شروع معاملات امروز نوسان شدیدی نداشت. برای اینکه سیاست‌های لفظی بانک مرکزی موثر واقع شود، صالح‌آبادی باید خلاقانه عمل کند.

قیمت دلار آمریکا از ابتدای هفته جاری تا پایان معاملات روز گذشته روند نزولی را دنبال کرد. قیمت دلار عصر دیروز ۱.۴ درصد از ظهر پنج‌شنبه هفته گذشته پایین‌تر بود. قیمت دلار در شروع معاملات امروز ۱۹۰ تومان از عصر روز گذشته بالاتر بود، اما در ادامه قدری به سمت عقب حرکت کرد.

قیمت اولیه دلار متشکل با نرخ انتهایی و متوسط روز گذشته اختلاف زیادی نداشت و ۲۷ هزار و ۱۸۰ تومان گزارش می‌شد. تفاوت قیمت ابتدایی دلار سنا با نرخ انتهایی روز گذشته نیز محدود بود. قیمت ابتدایی سنا در معاملات امروز ۲۷ هزار و ۴۵۱ تومان گزارش می‌شد.

هیئت مذاکره‌کننده ایران امروز برای پیگیری دور هشتم مذاکرات احیای برجام وارد وین شد و معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام در حساب کاربری خود به مذاکره‌کنندگان خوش‌آمد گفت و از آغاز دور هشتم مذاکرات در روز جاری خبر داد. واکنش قیمت دلار به اولین اخبار خارج شده از مذاکرات می‌تواند تعیین‌کننده باشد. بانک مرکزی قاعدتا از دور قبلی و واکنش قیمت دلار در دوره قبل اطلاعاتی استخراج و طرح‌هایی برای کنترل نوسانات اختلال‌زا ریخته است. ناپایداری قیمت دلار در دور قبلی مذاکرات قابل توجه بود. در این دور جهت حرکت مذاکرات و عملکرد بانک مرکزی نوسان قیمت دلار را کنترل خواهد کرد. بانک مرکزی علاوه بر ابزار‌هایی مانند عرضه می‌تواند از سیاست‌های لفظی نیز برای کنترل نوسانات قیمتی استفاده کند، اما سابقه تورمی اقتصاد کشور و گذشته پرنوسان قیمت دلار، باعث شده است، قدرت سیاست‌های لفظی بانک کاهش یابد. رئیس جدید بانک مرکزی برای کنترل قیمت دلار از طریق سیاست‌های لفظی، کار دشواری در پیش دارد و باید خلاقانه عمل کند.

 

قیمت سکه امامی افزایش یافت

امروز اولین روز هفته برای طلای جهانی بود. قیمت طلا در ساعت ۱۱ و ۴۳ دقیقه صبح به وقت ایران ۱۸۰۸ دلار گزارش می‌شد و به صورت جزئی از نرخ عصر روز جمعه پایین‌تر بود. قیمت سکه تحت تاثیر افزایش شروع کار قیمت دلار قدری رشد کرد. قیمت سکه ظهر امروز بارشد ۳۰ هزار تومانی نسبت به عصر روز گذشته روی ۱۳ میلیون و ۱۱۵ هزار تومان قرار داشت و اندازه حباب آن ۲.۸ درصد به دست می‌آمد که نسبتا کوچک بود.

برای جمع‌بندی می‌توان گفت قیمت دلار در شروع معاملات امروز قدری رشد کرد، اما در ادامه به سمت عقب بازگشت. قیمت سکه نیز بالا رفت، اما اندازه حباب آن کوچک بود. هیئت مذاکره‌کننده ایرانی امروز وارد وین شد و باید دید سیاست‌های بانک مرکزی نوسانات قیمت دلار طی این دوره از مذاکرات را چگونه کنترل خواهد کرد.

با آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۵۹ به فاصله کمی بعد از پیروزی انقلاب، شرایط اقتصادی و سیاسی کشور دچار تحولات بزرگی شد. افت تولید نفت، کاهش میزان سرمایه‌گذاری، افزایش نرخ تورم و سقوط ارزش پول ملی بخشی از تبعات اقتصادی این فاجعه بود. در این مدت افراد بسیاری با تصور تداوم جنگ و بالاتر رفتن قیمت‌ها شروع به سرمایه‌گذاری در بازار دلار، سکه و زمین کردند. اما بعد از گذشت هشت سال، روز ۲۷ تیر ماه سال ۱۳۶۷ با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران، فصل جدید در تاریخ کشور آغاز شد.

با پذیرش قطعنامه و امید به بهبود شرایط کشور، ارزش پول ملی به سرعت ارتقا یافت و قیمت طلا و دلار در مسیر نزولی قرار گرفت. پیش از این رخداد غیرمنتظره قیمت دلار تحت تاثیر انتظارات افزایشی به ۱۴۵ تومان صعود کرده بود، اما پس از امضای قطعنامه به کمتر از ۵۰ تومان رسید. این اتفاق در سال‌های بعد هم چندین بار رخ داده و دلار تحت تاثیر اتفاقات سیاسی و اقتصادی دچار نوسانات بسیاری شده است. اعمال تحریم‌های جدید در سال ۹۷ یکی از شوک‌های ارزی بود که در پی آن قیمت دلار بعضا تا ۹ برابر افزایش یافت. هر چند بخشی از جهش نرخ ارز به خاطر افزایش نقدینگی بوده، اما کاهش درآمد‌های ارزی و انتظارات منفی رشد نرخ را تشدید کرده است.

حالا این روز‌ها با توجه به اخبار سیاسی پیرامون برجام و آینده تحریم‌ها، زنگ هشدار تکرار سناریو قطعنامه ۵۹۸ به صدا درآمده است. اما آیا تاریخ تکرار خواهد شد؟

 

چقدر به توافق نزدیکیم؟

در حال حاضر نمایندگان کشور‌های مختلف حاضر در مذاکرات هسته‌ای در اتریش، اعلام کرده‌اند که خوش‌بینی‌ها نسبت به حصول نوعی توافق افزایش پیدا کرده است. «علی باقری کنی»، نماینده ارشد ایران در این مذاکرات، در تازه‌ترین ارزیابی خود از روند گفتگو‌هایی که با محور رفع تحریم‌ها جریان دارد گفته بود «موارد اختلاف، موسوم به «پرانتز‌های باز» رو به کاهش است.»
حضور نمایندگانی از کره‌جنوبی و عربستان سعودی در محل مذاکرات از یک سو و ملاقات مقامات آمریکایی با مقامات اسرائیلی از سوی دیگر هم نشانه‌های مثبت دیگری هستند که به صدر خبر‌ها آمده‌اند و نشان می‌دهند رقبای منطقه‌ای ایران هم آماده حصول توافق هستند.

چه مقدار از منابع بلوکه شده ایران آزاد می‌شود؟

باز خواهد گشت؟ شاید این سوالی باشد که خیلی‌ها بخواهند جواب آن را بدانند. واقعیت این است که کره‌جنوبی، یکی از بزرگ‌ترین بدهکارانِ نفتی به ایران است. گفته می‌شود بین ۷ تا ۸ میلیارد دلار بدهی ناشی از بلوکه‌شدن پول نفت ایران در بانک‌های این کشور، با نهایی‌شدن مذاکرات آزاد خواهد شد. خبر‌هایی هم مبنی بر دریافت خسارتِ دیرکرد بابت بلوکه‌شدن این پول‌ها توسط ایران به گوش می‌رسد. اما فهرست بزرگ‌ترین بدهکارانِ نفتی به ایران، ظاهرا به این شکل است: «چین» (حدود ۲۰ میلیارد دلار)؛ «کره‌جنوبی»
(بین ۷ تا ۸ میلیارد دلار)؛ «عراق» (بین ۵ تا ۶ میلیارد دلار) و «ژاپن»
(بین ۲ تا ۳ میلیارد دلار).

فهرست دیگری از بدهکارانِ دلاری به ایران هم هست که بدهی‌شان نفتی نیست: «لوکزامبورگ» (حدود ۲ میلیارد دلار)؛ «آمریکا» (حدود یک میلیارد دلار) و «بریتانیا» (حدود ۰،۵میلیارد دلار).
چینی‌ها البته قرار نیست به ایران دلار بدهند و احتمالا، دلار‌های نفتی ایران را ذیل «توافق‌نامه ۲۵ ساله ایران و چین»، به عنوان ضمانت، نزد بانک‌های چینی نگه می‌دارند. از فهرست بدهکاران غیرنفتی هم احتمالا (و در خوش‌بینانه‌ترین حالت) تنها بدهی «بریتانیا» وصول خواهد شد.
اگر دلار‌های نفتی بلوکه‌شده ایران در این سو و آن سویِ جهان آزاد شود (و با این قیدِ مهم که این دلار‌ها قبلا «پیش‌خور» نشده یا در واقع، در قالب «ریال» از سوی بانک مرکزی به دولت داده نشده باشد)، عرضه دلار در اقتصاد ایران ناگهان افزایش پیدا خواهد کرد.
اگر حجم تمام دلار‌های نفتی آزاد شده ایران را حدود ۱۷ میلیارد دلار در نظر بگیریم و این دلار‌ها «پیش‌خور» نشده باشند، دولت سیزدهم با نرخ ارز نیمایی (اکنون حدود ۲۴ هزار تومان)، رقمی در حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان درآمد مازاد خواهد داشت.

با سقوط دلار مواجه نخواهیم بود

اما آنچه که گفته شد تنها سهم ایران از بابت دلار‌های نفتی بلوکه‌شده در دیگر کشور‌ها است. این در حالی است که در این مدت، ایران همچنان درآمد ارزی داشته و این درآمد‌ها به ریال تبدیل شده‌اند و اگر تحریم‌ها رفع شوند، درآمد‌های ارزی ایران می‌تواند به شدت افزایش پیدا کند. درآمد‌های ارزی ایران، به طور کلی چند منشا مشخص دارد؛ فروش نفت؛ فروش محصولات پتروشیمی؛ فروش محصولات فولادی و فروش محصولات معدنی. درآمد‌های ارزی از محل صادرات دیگر کالا‌ها (مثل صادرات محصولات کشاورزی، صادرات برق یا صادرات خدمات)، در مجموع کمتر از ۱۵ درصد از درآمد‌های ارزی ایران را تشکیل می‌دهند.

با این همه باید دید آیا موارد ذکر شده می‌تواند سبب شود که تاریخ تکرار شده و ما بار دیگر با سقوط نرخ ارز در کشور مواجه باشیم؟
سید مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه در این رابطه به آفتاب یزد گفت: «حتما با کاهش نرخ ارز مواجه خواهیم بود، اما این کاهش به صورت شوک نخواهد بود. من کاهش نرخ ارز را با مفهوم سقوط پیش‌بینی نمی‌کنم، احتمالا این نرخ تا ۲۴-۲۵ هزار تومان کاهش پیدا خواهد کرد. البته این تاثیر فوری توافق بر بازار است؛ بنابراین من حدس میزنم بعد از مدتی این روند دوباره رو به افزایش برود تا در وهله اول ارز‌های بلوکه شده باز گردد و در وهله دوم بتوانیم نفت بفروشیم. آن وقت می‌توانیم شاهد کاهش نرخ ارز به مرور زمان باشیم.»
وی تصریح کرد: «البته این در شرایطی است که تا آن زمان FATF را امضا کرده باشیم و بتوانیم وجوه حاصل از فروش نفت را به کشور وارد کنیم. در اصل آثار واقعی ناشی از رفع تحریم از آن موقع به بعد ظاهر خواهد شد.»

احمد جانجان، کارشناس اقتصادی نیز در این رابطه به آفتاب یزد گفت: «بازار‌ها همیشه در حال پیش خور کردن اخبار هستند، به همین دلیل هم می‌توان گفت در حال حاضر و با توجه به اخباری که از مذاکرات وین به گوش می‌رسد، همین حالا بخشی از سقوط نرخ ارز انجام شده است.»
وی تصریح کرد: «در واقع ماجرا از این قرار است که اخبار توافق و گفتگو‌ها کم کم منتشر شد، اما بازار آن را باور نکرد بعد منتج شد به اینکه اولین جلسه گفتگو چه زمانی است و در پی این خبر بازار کمی واکنش نشان داد؛ اخبار ضد و نقیض در وین سبب شد که نرخ ارز صعود کند. اما در نهایت بازار آرام آرام مذاکرات و رسیدن به توافق را باور کرد و ما شاهد کاهش نرخ ارز بودیم. یعنی همین حالا بخش عمده‌ای از کاهش قیمت نرخ ارز در پی توافق احتمالی در وین صورت گرفته است و چنانچه توافق حاصل شود نهایتا به نرخ ۲۳-۲۴ هزار تومان خواهد رسید.»