تشریح تازه‌ترین فعالیت‌های کتابخانه ملّی ایران

اداره کل تنظیم و توصیف اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران، اسنادِ وزارت امور اقتصادی و دارایی با محتوای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اداری بین سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۴۰ شمسی را در سال جاری تنظیم و توصیف کرده است.

اسنادِ چهار دهه وزارت امور اقتصادی و دارایی تنظیم و توصیف شد

اسنادِ تنظیم و توصیف شده مربوط به اداره نظارت و بازرسی وزارت دارایی است. در این اسناد علاوه بر جنبه‌های اقتصادی که از وظایف اصلی این وزارتخانه است، می‌توان اسنادی از امور اداری و اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوره را مشاهده کرد.

از مهمترین موضوعات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اداری موجود در اسناد وزارت امور اقتصادی و دارایی اسنادِ تولید، توزیع و نظارت بر انبار‌های کالا‌های استراتژیک مانند غلات، قند و شکر، احداث راه‌های شوسه و راه آهن با مشارکت شرکت‌ها و کنسرسیوم‌های خارجی، تامین اعتبار و احداث ساختمان‌های ادارات، کارخانه ها، بیمارستان‌ها و سایر ابنیه، تعیین و جمع آوری مالیات از کشاورزان و اصناف مختلف، رسیدگی به تخلفات ر‌ؤسا و کارکنان ادارات دارایی در کشور و نارضایتی مردم از آنها، انعکاس اعتراضات و اعتصابات جوامع کارگری و اقشار مردم به دلیل سوء عملکرد رؤسای ادارات و پیشکاری‌های دارایی و قوانین، تصویبنامه‌ها و آئین نامه‌های مربوط به تشکیل و تاسیس وزارت خانه‌ها و ادارات مختلف است.

همچنین مکاتبه وزارت دارایی با دانشگاه‌ها جهت احداث ساختمان‌های مورد نیاز آن‌ها از جمله ساختمان راکتور اتمی دانشگاه تهران، ضرب الاجل انگلیس به ایران برای تخلیه کالا‌های باقی مانده در بندر هامبورگ آلمان در جریان جنگ جهانی دوم و مذاکره هویدا برای استمهال از آنها، خرید زمین جهت احداث فرودگاه مهرآباد و اختلاف دولت با مالکین و صادرات خاک سرخ جزایر خلیج فارس به هند عناوین چند نمونه از پرونده‌های مهم در مجموع اسنادِ تنظم و توصیف شده در معاونت اسناد ملّی است.

تنظیم و توصیف این اسناد به دو دلیل حائز اهمیت است. نکته نخست اینکه به دلیل عدم توسعه دیوان سالاری تا سال‌های پایانی دهه ۱۳۲۰ در ایران، امور اقتصادی اعم از تولید، توزیع و نظارت در وزارت دارایی (مالیه) متمرکز بود، بنابراین فراگیری و فراوانی موضوعات مورد نیاز جامعه محققین و پژوهشگران در این اسناد کاملا مشهود است؛ و در ادامه به دلیل دوره گذار به سوی دیوان سالاری نوین و تاسیس نهاد‌ها و موسسات مختلف به منظور عهده دار شدن وظایف متعدد وزارت دارایی، به خوبی می‌توان اثری از پیشینه این موسسات را در اسناد وزارت دارایی جستجو کرد.

مجموعه اسناد خاندانی درباره اسناد مهم استان مازندران به سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران اهدا شد

همچنین در راستای حفاظت بهینه از اسناد ارزشمند خاندانی، مجموعه اسناد و مدارک آرشیوی ارزشمند متعلق به خاندان متنفذ و گسترده «اشرفی»، مربوط به منطقه بهشهر و مازندران به سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران اهدا شد و در گنجینه آرشیو ملّی قرار گرفت.

این مجموعه اسناد و مدارک آرشیوی ارزشمند متعلق به خاندان «اشرفی» از خاندان‌های بزرگ منطقه «اشرف» سابق و بهشهر کنونی است که توسط افسانه اشرفی به سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران اهدا شده است.

بنابراطلاعات موجود، این خاندان در دوره صفویه و به دستور شاهعباس صفوی برای حفظ و نگهداری کاخ‌های سلطنتی در منطقه «اشرف» ساکن شدند و تا دوره قاجاریه، در این ناحیه و توابع آن حاکمیت سیاسی و نظامی داشتند. گستره موضوعی، جغرافیایی و تاریخی این مجموعه اهدایی، منطقه استرآباد (گرگان کنونی)، بخش‌هایی از گیلان و مناطقی دیگر از مازندران را از دوره صفویه تا پهلوی دوم دربر میگیرد.

بیشترین اسناد موجود از افراد خاندان اشرفی در متعلق به عباسقلیخان اشرفی میرپنجه سرهنگ، سرحددار و حاکم منطقه اشرف است. عباسقلیخان اشرفی، پسر حاج میرزا مهدی اشرفی مستوفی و نوه میرزا محمدیوسف اشرفی مستوفی، مستوفیالممالک دیوان در عهد آقا محمدخان قاجار بوده است.

از مهمترین اسناد این سه مجموعه، می‌توان به اهدای ۲ فقره حکم (دیوانی و شرعی)، ۵۲ برگ اصل سند و ۹۲ برگ کپی سند از انواع رقم دوره صفوی و فرمان قاجاری، حکم و تعلیقه، وقفنامه، مصالحه و اجارهنامه، عقدنامه، اوراق حکمیه، استشهاد و استعلام، احکام محکمه شرع و عدلیه، مکتوبات اخوانی و دیوانی و عرائض اشاره کردکه مربوط به سال‌های (۹۰۳ – ۱۳۵۶ قمری) و (۱۳۰۲ – ۱۳۴۱ شمسی) هستند.

دیگر اسناد اهدایی مهم این خاندان، شامل ۱ فقره فرمان و۱۰ فقره حکم (دیوانی و دولتی، نظامی و شرعی) اصلی و ۱۵۵ برگ اصل سند و ۴۱۰ برگ کپی سند از انواع رقم صفوی تا فرمان قاجاری، هبهنامچه، قرار و اذننامچه، متارکهنامه (در معنی و موضوع صلح و ترک دعوی ملکی)، اوراق حکمیه و استشهاد و استعلام، ذمهنامه، مکتوبات اخوانی و دیوانی و عرائض متعلق به دوره زمانی (۹۰۰ – ۱۳۵۱ق) می‌شوند.

۱۴ جلد دفتر، ۹ جلد دفترچه و ۱ برگ بریده روزنامه در میان دفاتر و متعلق به دوره زمانی ۱۳۳۱-۱۳۵۹ قمری، ۱۳۰۲-۱۳۸۲ شمسی و ۱۹۳۰-۱۹۳۷ میلادی، مبتنیبر صورت‌های سیاقیه و غیرسیاقیه حساب عواید و مخارج املاک و دارائی‌های خانواده اشرفی و تعدادی دفاتر دستنویس دروس دانشگاهی و یادداشت‌های درسی مهندس محمد اشرفی هنگام تحصیل در دانشگاه مون پیله فرانسه در دهه ۱۹۳۰ میلادی از دیگر اسناد مهم اهدایی است.

برگزاری کارگاه «معرفی پیش نویس مدل مفهومی توصیف زمینه‌های اسنادی»

برگزاری کارگاه «معرفی پیش نویس مدل مفهومی توصیف زمینه‌های اسنادی» با همکاری اداره کل فرآهم آوری و ارزشیابی اسناد از دیگر فعالیت‌های معاونت اسناد ملّی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران است. در این کارگاه ​بهناز زرین کلکی مشاور معاون اسناد ملّی و مدرس این کارگاه، مدل مفهومی توصیف زمین‌های اسنادی (RiC-CM) را تشریح کرد.
وی در توصیف این مدل مفهومی گفت: در این مدل چارچوب‌های فراداد‌های مورد توافق بین‌المللی برای توصیف و مدیریت اسناد ارائه شده و این مدل مفهومی همچنین بر فراداده‌های توصیف، کنترل، و امکان دسترسی به اسناد با ارزش دائمی و فراداده‌های مدیریت و قابلیت استفاده از اسناد نیز متمرکز بوده است.
زرین کلکی تاکید کرد: مدل مفهومی توصیف زمین‌های اسنادی (RiC-CM) پایه معنایی و ساختاری را برای توسعه سامانه‌های توصیف اسنادی یا واحد‌های توصیف در سامانه‌های مدیریت اسناد فراهم میکند و این مدل برای شناسایی و تطبیق طیف گسترده‌ای از نیاز‌های توصیف و دسترسی به اسناد در نظر گرفته شده تا از فن آوری‌های معنایی و گراف پشتیبانی کند.
مشاور معاونت اسناد ملّی یادآور شد: در سپتامبر ۲۰۱۶، اولین پیش نویس RiC-CM برای اظهار نظر عمومی منتشر شد و در سال ۲۰۱۹ بر اساس اظهار نظرات اصلاحاتی صورت گرفت و در سال ۲۰۲۱ نسخه دوم پیش نویس RiC-CM تغییرات قابل توجهی را به همراه داشت. این تغییرات بر اساس بازخورد گسترده از جامعه حرف‌های و همچنین بازتاب‌های جدید در بخشی از کارگروه حرفه‌ای توصیف آرشیوی صورت گرفت.