رابطه اقتصادی ما و ترکمنستان

پول‌نیوز ، علیرضا شیرمحمدی* - بر اساس چشم انداز طراحی شده برای جمهوری اسلامی ایران، در سال 1404 ایران جایگاه نخست در منطقه را در حوزه های اقتصادی و علم و فن آوری دارا خواهد بود. به دست آوردن این جایگاه مسلما نیازمند هماهنگی بین بخش های مختلف اقتصادی و علمی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه خواهد بود.

اگرچه امروز فاصله موجود در خصوص شاخص های اقتصادی با کشور های منطقه در بخش تولید ناخالص داخلی نزدیک به 300 میلیارد دلار برآورد می شود، چنانچه رشد کشورهای منطقه را صفر در نظر بگیریم، نشان دهنده آن است که سالانه باید بتوانیم 30 میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی خود بیفزاییم تا بتوانیم در ده سال آینده رتبه اول منطقه را از آن خود کنیم.

مسلما بخش عمده ای از رشد تولید ناخالص داخلی ما در کشور منوط به داشتن روابط حسنه با نزدیک ترین بازارها است، جالب این جاست که عمده این بازارها در همسایگی ما واقع شده اند.

با نگاهی به آمار واردات 15 کشور که به نحوی از طریق مرزهای خشکی و آبی با ما همسایه هستند، نشان می دهد که این کشورها سالانه به صورت متوسط و کلا نزدیک به 1328 میلیارد دلار واردات انجام می دهند و سهم ما از صادرات به این کشورها می تواند تاثیر فوق العاده ای در خصوص افزایش تولید ناخالص داخلی ما داشته باشد.


در این نوشتار که امید دارم بتواند در چندین بخش نگاهی عمیق به رابطه اقتصادی ما با همسایگان در راستای توسعه روابط داشته باشد، سعی خواهیم کرد، ارتباط با هریک از این کشورها را مورد بررسی قرارداده، تا بتواند چشم انداز روشنی از همکاری ما با همسایگان به دست بدهد.

همواره ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، ارتباط با همسایگان را یکی از راهبردهای کلان در جمهوری اسلامی ایران عنوان نموده اند و در سفر به کشور های همسایه توسعه این روابط را مد نظر قرارداده اند، به خاطر دارم در سفر ایشان به همسایه شمال شرقی ایران، ایشان ترکمنستان را یکی از اهداف مد نظر برای توسعه همکاری های ریلی و جاده ای قلمداد فرمودند و اشاره کردند که گسترش همکاریهای تهران با کشورهای منطقه آسیای میانه اهمیت زیادی دارد و ایران و ترکمنستان چهار محور جاده ای و ریلی متصل به یکدیگر دارند و با این وجود یکی از محورهای مذاکرات در این سفر، گفت و گو برای گسترش مسیرهای حمل و نقل میان دو کشور است.

در طول این سفر که با استقبال بی نظیر ترکمنستان رو برو شد، توافقات زیادی در حوزه های گوناگون صورت گرفت و پیش بینی می شد این سفر بتواند همکاری های اقتصادی ایران و ترکمنستان را به سطح مورد درخواست که نزدیک به 60 میلیارد دلار در طول ده سال بود برساند، با این تفسیر که دو کشور بتوانند سالانه 6 میلیارد دلار مبادلات اقتصادی داشته باشند.

نمودار زیر صادرات ایران به کشور ترکمنستان را از سال 1384 تا 7 ماه اول 1395 نشان می دهد، می توان گفت سفر ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران که در تاریخ اسفند ماه 1393 به این کشور انجام شد، در اوج روابط اقتصادی بین ایران و ترکمنستان انجام شد، ولی چرا پس از سفر ایشان به این کشور و نیز توافقات خوب حاصل شده بین عالی ترین مقامات اجرایی دوکشور میزان صادرات ما به این کشور افت شدیدی را تجربه نموده است، باید مورد بررسی جدی بخش های اقتصادی دو کشور صورت گیرد، میزان صادرات جمهوری اسلامی ایران به ترکمنستان به نردیک به یک میلبارد دلار رسیده بود، به ناگاه همراه با افت های پی در پی به کمتر از 400 میلیون دلار در نه ماهه سال 1395 یعنی حتی به کم تر از میزان صادرات در سال 1388 رسید.


این در حالی است که در خصوص اهداف سفر ریاست محترم جمهوری و امضای 17 سند همکاری  و نیز مذاکرات انجام شده در خصوص احتمال همکاری مشترک دو کشور در خصوص اکتشاف و استخراج منابع مشترک نفت و گاز، که یکی از بخش های مهم آن توسعه همکاری های ریلی و جاده ای بود، اتفاقا این همکاری که به شکل معمول بین دو کشور در جریان بود نیز دچار صدمات زیادی شد، تا جایی که دو کشور اقدام به بستن موقت و تقریبا طولانی مدت یکی از مرزهای خود به روی یکدیگر و نهایتا بعد از ماجراهای فراوان و صدمات بسیار تجار و بازرگانان آن را گشودند.

با نگاهی به فعالیت اقتصادی سایر کشورها از جمله ترکیه در کشور ترکمنستان و بررسی آمارهای اقتصادی این کشور در کشورهای ترکمنستان، عراق و روسیه نتایج بسیار مایوس کننده ای را ملاحظه می نماییم.

جدول فوق نشان می دهد صادرات ایران به کشور عراق به طور متوسط 6.2 میلیارد دلار و صادرات کشور ترکیه به عراق 8.5 میلیارد دلار می باشد. صادرات ایران به فدراسیون روسیه 171 میلیون دلار و صادرات ترکیه به این کشور بالغ بر 3.5 میلیارد دلار و در خصوص کشور ترکمنستان، علیرغم اینکه کشور پایتخت های دو کشور ترکمنستان و ترکیه فاصله ای در حدود 4000 کیلومتر دارند، صادرات ترکیه به کشور ترکمنستان در سال 2015 میلادی در حدود 2.6 برابر صادرات جمهوری اسلامی ایران به آن کشور بوده است و مسلما این نا برابری در سال 2016 میلادی بیش از این عدد خواهد بود.


این جدول نشان می دهد کشور ترکیه در مجموع به همسایگان جمهوری اسلامی ایران، علیرغم مزیت های رقابتی ما، نزدیک به دو برابر آنچه ما صادر می کنیم در حال صادرات است.

آمارهای رسمی نشان می دهد که کشور ترکیه توانسته است در طول ده سال گذشته بیش از 50 میلیارد دلار در آن کشور خدمات فنی و مهندسی صادر کند، هرچند که در سفر ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران به آن کشور صادرات خدمات فنی و مهندسی از جمهوری اسلامی ایران نیز مورد تاکید قرار گفته بود. ذیلا متن بیانات ریاست محترم جمهوری اسلامی قبل از سفر به این کشور در اسفند ماه 1394 عینا ارائه می شود: روحانی با بیان اینکه «برای گسترش و تقویت همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای منطقه، توسعه راه‌های ارتباطی اهمیت زیادی دارد»، اظهار داشت: در این سفر مذاکراتی برای افزایش مبادلات و همکاری‌های تجاری و اقتصادی میان دو کشور خواهیم داشت تا سطح تعاملات دو کشور در این عرصه ارتقا یابد که جزئیات آن پس از نهایی شدن و امضای اسناد رسمی، اعلام خواهد شد.

رییس جمهور با اشاره به توانمندی‎های کشورمان در عرصه صدور خدمات فنی و مهندسی در زمینه های مختلف از جمله پتروشیمی، ساخت سد نیروگاه و پل، تصریح کرد: امروز تخصص و تجارب بسیار خوبی در این زمینه ها در کشور داریم و کار در سطح کشورهای پیشرفته انجام می شود و می توانیم این زمینه از همکاری‎ها و تعاملات را نیز گسترش دهیم.

کشور ترکمنستان با مرز مشترکی بالغ بر 1000 کیلومتر در شمال شرقی ما واقع شده است و فاصه پایتخت این کشور تا مرزهای ما بیش از 25 کیلومتر نیست، کشوری که به دلیل قرابت های بیشمار در حوزه های فرهنگی و اجتماعی و اینکه می تواند از طریق جمهوری اسلامی ایران کالاها و خدمات خود را وارد و صادر نماید، چشم انداز خوبی در ارتباط با کشور ما طراحی کرده است.

مسلما اراده مسئولین دو کشور خصوصا روسای محترم جمهور بر توسعه این روابط کاملا جدی است ولیکن در سفرهای متعدد مسئولین دو کشور این مهم همچنان در گیر و دار چالش های فراوانی است که بیم آن می رود بهبود شرایط خصوصا در حوزه های اقتصادی مورد انتظار نباشد.

نکته مهم و پایانی در این خصوص مه باید مورد توجه مسئولین دو کشور قرار گیرد، توجه و تاکید جدی رهبر معظم انقلاب (زید عزه) در توسعه روابط با همسایگان است، این مهم در ملاقاتی که بین ریاست محترم جمهوری کشور ترکمنستان و ایشان در آذرماه سال گذشته برگزار شد از طرف رهبری معظیم و در قالب بیانات زیر ارائه شد: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار، دو ملت ایران و ترکمنستان را همسایگانی همچون دو خویشاوند توصیف کردند و با تأکید بر ضرورت استفاده از ظرفیت‌های فراوان در جهت توسعه‌ی همکاری‌ها افزودند: لازم است که با جدیت در جهت اجرای توافقات صورت‌گرفته گام‌های مؤثر و عملی برداشته شود.


رهبر انقلاب، امنیت، رفاه و پیشرفت همسایگان و کشورهای اسلامی را به نفع جمهوری اسلامی خواندند و گفتند: مرزهای ایران و ترکمنستان مرزهای صلح و آرامش و موجب آسایش خاطر طرفین بوده و امکان استفاده از مسیر ایران برای راهیابی به خلیج فارس و دریای آزاد فرصت ارزشمندی برای ترکمنستان است.
 
دراین دیدار صمیمانه، ریاست محترم جمهور ترکمنستان نیز از تعابیر بسیار خوبی برای روابط بین دو کشور و نیز جایگاه رهبری معظم انقلاب اشاره نمودند که عینا به آن اشاره می گردد آقای «قربان‌قلی بردی محمد اف» رئیس جمهوری ترکمنستان با اظهار خرسندی از سفر به تهران، دیدار با رهبر انقلاب اسلامی را مایه‌ی افتخار دانست و افزود: ایران و ترکمنستان همواره از روابط حسنه و تاریخی برخوردار بوده و در غم و شادی یکدیگر شریک هستند و سخن شما مبنی بر اینکه ایران و ترکمنستان نه فقط دو همسایه بلکه دو خویشاوند هستند، موجب تشویق و دلگرمی دولت و ملت ترکمنستان است.

رئیس جمهوری ترکمنستان با یادآوری توصیه‌های رهبر انقلاب اسلامی در سفرهای قبلی خاطرنشان کرد: سخنان شما به‌عنوان رهبری دانا و انسانی متفکر ارزش فراوانی برای ما دارد و عمل به توصیه‌های شما نتایج بسیار خوبی به‌دنبال داشته است.

وی با اشاره به ظرفیت‌های فراوان برای توسعه‌ی روابط، به‌ویژه در بخش گاز، حمل و نقل و راه‌سازی، گفت: پیشبرد پروژه‌های عمرانی و اقتصادی مشترک ایران و ترکمنستان به نفع کل منطقه است.

رئیس جمهوری ترکمنستان با یادآوری سابقه‌ی تاریخی و اهمیت جاده‌ی ابریشم، افزود: برخی از کشورها علاقه‌مند هستند تا از طریق ایران و ترکمنستان به دریا وصل شوند.

رهبری معظم، ملت ایران و ترکمنستان را همچون دو خویشاوند توصیف نمودند، این تعبیر قطعا می تواند در طراحی مناسبات دو کشور مبنای مناسبی برای برنامه ریزان و مدیران اجرایی دو کشور در نظر گرفته شود.

مسلما در روابط خویشاوندی می توان گفت گهگاهی ممکن است بواسطه این نوع روابط مشکلاتی نیز بوجود آید که حتما می بایست بر اساس اصول همجواری و خویشاوندی و بدور از هرگونه مسایلی که می تواند این رابطه خوب و محکم را خدشه دار کند، به حل و فصل آن پرداخت و به هیچ وجه اجازه ندهیم این روابط دوستانه و حسنه از هم گسیخته گردد، چراکه اولین زیان ناشی از این از هم گسیختی گریبانگیر آینده شرایط اقتصادی و اجتماعی دو کشور خواهد بود.

به نظر می رسد دولتمردان و مدیران اجرایی دو کشور باید تلاش کنند تا بهتر از گذشته بر اساس توافقات صورت گرفته بین روسای جمهور دو کشور و نیز با توجه به دیدگاه های مشترک در خصوص مسایل اقتصادی و اجتماعی دست بایند این دو خویشاوند قدیمی همراه بر سفره صمیمیت میهمان یکدیگر باشند و هر روز این روابطه خویشاندی را مستحکم تر و پایدار از قبل توسعه دهند.

نتیجه :

مذاکره با استفاده از استراتژی تدبیر بهترین روش برای حصول نتیجه نه تنها بین این دو خویشاوند قدیمی است، بلکه باید، برای سایر همسایکان نیز مورد استفاده قرار گیرد. همه ما می دانیم که در شرایط سخت و بحران ها تنها این همسایگان هستند که می تواند موجب رونق و توسعه روابط در برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت باشند.

لذا لازم است توصیه رهبری معظم و نیز ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران که با ابزار کارآمد تدبیر توانسته است، بسیاری از معضلات در سطوح بین الملل و داخلی را مرتفع کرده و یا آن را در مسیر حل و فصل قراردهند، روابط با این کشور مهم در آسیای میانه در اسرع وقت همراه با یک دورنمای مناسب و ویژه ترمیم تا به لطف خداوند مناسبات اقتصادی رو به نزول سیر صعودی خود را باز یابد.

 مشاور تجارت بین الملل و سرمایه گذاری*