واکاوی اعتراضات بنزینی و غارت فروشگاه های زنجیره ای

پول نیوز - دکتر محمد زاهدی اصل جامعه شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران در یادداشتی اختصاصی برای پول نیوز نوشت: در ارتباط با آشفتگی و اعتراضاتی که بعد از افزایش قیمت بنزین در برخی شهرهای ایران رخ داد و غارت برخی فروشگاه های زنجیره ای اتفاق افتاد، باید بگویم وقتی که آشفتگی در فضای شهری یا مسکونی ایجاد می شود، در این میان یک عده هم هستند که دست به تخریب می زنند.

معترضان واقعی که به نوعی اعتراض منطقی، نسبت به تصمیم گیری دولت دارند و آن را نامعقول می دانند یا زمان آن را نامناسب می دانند یا شیوه اجرای آن را نادرست می دانند، اعتراض می کنند، تظاهرات می کنند، راه را می بندند ولی در ابتدای این واقعه، خشونتی در کار نبوده است.

اما وقتی با این اعتراضات، به طور منطقی برخورد نمی شود نهایتاً زمینه ای برای خشونت می شود. موقعی هم که خشونت به وجود می آید همه چیز به هم می ریزد و دیگر، تَر و خشک با هم می سوزند. وقتی جامعه به هم می ریزد و فقر و نداری در جامعه بیداد می کند، عده ای هم دست به اقدامات تخریبی می زنند.

در زمانی که یک فرد دزد به داخل خانه ما می آید یا کفش ما را در راه پله می دزد و می برد، از فرصت ها برای دزدی استفاده می کند. یا یک فرد دزد، لاستیک خودروی دیگران را در خیابان باز می کند و می برد. آدم هایی هم هستند که دست به این اقدامات تخریبی می زنند. البته نمی گویم لزوما، همه آنها فقیر هستند ولی شاید یک بخش عمده از آنها فقیر و ندار باشند.

بالاخره وقتی اخلاق در جامعه تضعیف می شود این آدم ها از این نوع فرصت ها استفاده می کنند و نمدی برای خودشان می دوزند و مثلا غارت می کنند.

آدم هایی که اعتراض درست و به حقی داشتند، این کار را انجام نمی دهند. فقط از این فرصت، آدم هایی هم حاضر می شوند که به دنبال مطامع اقتصادی و پُر کردن جیب خودشان هستند یا به فکر رفع نیاز خودشان هستند یا می خواهند استفاده اقتصادی کنند و چند ظرف روغن را از یک فروشگاه بزرگ می برند که ممکن است بعداً آنها را بفروشند. بالاخره چنین اتفاقاتی رخ می دهد.

در زمانی که با این نوع مسائل، برخورد منطقی نشود و همه کارها به خشونت کشیده شود و در عین حال گوش شنوایی هم وجود نداشته باشد، همین تخریب ها اتفاق می افتد. بارها آقای روحانی، رئیس جمهور گفتند اعتراض حق مردم است.

خُب اگر واقعا همان طور که آقای روحانی می گویند اعتراض حق مردم هست، تکلیف دولت هم این است که فضایی را برای بروز این اعتراض فراهم کنند تا به خشونت کشیده نشود. وقتی که اعتراضات به خشونت کشیده می شود و این اتفاقات رخ می دهد، از دل این قضایا، غارت هم به وجود می آید و بعد مردم خشمگین، غارت می کنند. البته عمدتاً جاهایی را به آتش می کشند و از بین می برند تا خشم خودشان را فرو بنشانند. چون به اعتراض شان، پاسخ مناسب داده نشده یا فضایی فراهم نشده که بتوانند اعتراض منطقی و آرام خودشان را به گوش مسئولان برسانند.

ممکن است گوش شنوایی وجود نداشته باشد. ممکن است دولت موضع گرفته باشد و اصلاً اجازه نداده باشد که مردم و نخبگان صحبت کنند. دولت، شبانه افزایش قیمت را اعلام کرد. آن هم در شب تولد حضرت رسول(ص) و بنیانگذار شیعه جعفری یعنی امام صادق(ع)، این افزایش قیمت اتفاق افتاد. خیلی زمان بدی برای افزایش قیمت بوده و یک دفعه و بدون اطلاع رسانی هم اتفاق افتاده است.

بعد هم مقامات دولت توجیه می کنند که اگر این طور تصمیم نمی گرفتند و دو، سه روز جلوتر اعلام می شد، مردم بنزین ها را در خانه خودشان ذخیره می کردند. اگر بنزین در داخل خانه ها ذخیره می شد و دو تا منزل هم به خاطر انبار کردن بنزین آتش می گرفت، این حالت بهتر بود یا این که به جای آتش گرفتن دو خانه، مثلا 50 ساختمان بانک داغان شود و وسایل عمومی تخریب شود.

صحبت های مقامات دولتی، نه حرفی منطقی است و نه شرح درستی از واقعه است. بین این که افرادی می آیند کالاها را غارت می کنند ممکن است چند نفر نیازمند هم باشد. چطور جلوی آدم ها را می گیرند و یک نفر با تهدید چاقو، جیب دیگران را خالی می کند، چنین آدمی از این فرصت استفاده می کند و فروشگاه ها را غارت می کند.

بالاخره، آدم ها روحیات مختلفی دارند و یک عده از این فرصت ها به این صورت استفاده می کنند. در مجموع، یک عده گرسنه هستند و دست به غارت میزنند و یک عده بیش تری هم فرصت طلب هستند و وقتی امنیت جامعه به هم بخورد و همه چیز به هم بریزد، غارت می کنند و می برند.

در همان روزهای انقلاب در سال 1357، یک عده هم بودند که پادگان ها را غارت کردند. در خصوص این که سراغ مغازه های معمولی نرفته و سراغ فروشگاه های زنجیره ای رفته و اقدام به غارت کالاها کرده اند، شاید بتوان این طور تحلیل کرد که اینها اعتقاد داشته اند این فروشگاه های زنجیره ای متعلق به فلان آدم ثروتمند و معروف است یا این فروشگاه ها متعلق به فلان طیف است.

این افرادی که غارت کرده اند، ممکن است از افراد بسیار ثروتمند و معروف، دل خوشی نداشته باشند و آنها را در فشار اقتصادی به مردم و گرانی دخیل بدانند. این غارت کردن، شاید از دید این افراد غارت کننده، یک نوع انتقام گیری هم تلقی شود. اما در حوادث دیگر هم دیده ایم که سراغ مغازه های کوچک نمی روند و تلاش نمی کنند یک بقالی را به هم بریزند. معمولاً به فروشگاه های بزرگ و زنجیره ای حمله می کنند که چیز بیشتری گیرشان بیاید.

در ارتباط با آتش زدن پمپ بنزین ها و این که در عمل موجب شوند مردم برای دسترسی به بنزین به پمپ بنزین های دورتر بروند، نیز می توانک بگویم که دود همه این چیزها به چشم مردم می رود. چه پمپ بنزین آتش بزنند و چه فروشگاه ها را غارت کنند، بالاخره نهایتش هزینه از جیب مردم است و مردم به زحمت می افتند.

پس چرا ما نیاییم به طور منطقی و عاثلانه رفتار کنیم؟ به هر حال 41 سال از انقلاب می گذرد. قانون اساسی هم گفته است اعتراض حق مردم است. رئیس جمهور هم به طور مکرر می گوید اعتراض حق مردم است.

بالاخره مرگ یک بار و شیون یک بار. بیاییم یک بار برای همیشه، مشخص کنیم هر کس اعتراض دارد مثلا به میدان آزادی برود و هر چقدر دلش می خواهد داد بزند یا فلان جمعیت و جناح می خواهد اعتراض کند به استادیوم امجدیه برود یا به استادیوم آزادی برود. فضایی در نظر گرفته شود که به نوعی مردم عقده های خودشان را بیرون بریزند، تخلیه روانی شوند و اعتراضات خودشان را مطرح کنند.

البته به این اعتراضات باید اهمیت هم داده شود و این طور نباشد که فقط مردم داد بزنند. گوش شنوایی هم وجود داشته باشد و واقعاً چند مناظره واقعی برگزار شود. پس تلویزیون برای چه چیزی وجود دارد. هر چند که گاهی اوقات مناظره یک طرفه برگزار می کنند. افرادی هم در آن مناظره ها شرکت می کنند، همفکر هستند و در نتیجه تحول مثبتی رخ نمی دهد. به هر حال، این نوع محدودیت ها و فشارهایی که وجود دارد موجب می شود دل مردم ورم کند و در جایی سر، باز می کند.

وقتی هم سر، باز کند بالاخره آدم های منطقی نمی روند جاهایی را به آتش بکشند یا نمی روند تاراج کنند. آدم های دیگری وارد میدان می شوند و سوء استفاده می کنند و با نیت سیاسی یا اقتصادی یا هر چیز دیگرف دست به تخریب می زنند.