نقش بسیار زیاد مدرسه در عملکرد بهتر تحصیلی دانش آموزان ایران

در کنار ضعف عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی همچون تیمز و پرلز یا انتشار نتایج پژوهش‌های داخلی درباره عدم تسلط دانش‌آموزان به زبان فارسی و ... بررسی وضعیت فارغ‌التحصیلان مدارس یا عملکرد آن‌ها در کنکور سراسری نشان می‌دهد در حالی که در دوره متوسطه دوم تمام توان آموزش و پرورش و مدارس معطوف به مقوله کنکور شده است، اما درصد قابل‌توجهی از داوطلبان عملکرد قابل قبولی ندارند و درصد صفر یا منفی کسب می‌کنند.

مسعود کبیری؛ عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و رئیس مطالعات تیمز و پرلز در ایران در نشستی با موضوع «پایش میزان و تغییرات عدالت آموزشی در آموزش ابتدایی ایران و مقایسه با وضعیت بین‌المللی» گفت: براساس مطالعات تیمز و پرلز، عدالت در کیفیت آموزش، بررسی می‌شود و نه عدالت در دسترسی به آموزش. وقتی عدالت آموزشی را بررسی می‌کنیم به اطلاعاتی درباره وضعیت اجتماعی، اقتصادی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان نیاز داریم.

وی افزود: ۴ نقطه معیار در آزمون‌های بین‌المللی تیمز وجود دارد، نقطه معیار پایین که نمره آن ۴۰۰ است، نقطه معیار متوسط، بالا و پیشرفته. ۶۸ درصد دانش‌آموزان ایران در پایه چهارم دبستان و هشتم برای دروس ریاضی، علوم و خواندن به نقطه معیار پایین، ۳۹ درصد نقطه معیار متوسط، ۱۳ درصد نقطه معیار بالا و ۲ درصد پیشرفته می‌رسند.

نقطه معیار پایین بسیار مهم است چرا که کف انتظارات یادگیری را نمایش می‌دهد و شامل سوالات ساده است؛ به عنوان مثال توانایی دانش‌آموز در خواندن و پاسخ دادن به جملات و سوالات ساده بررسی می‌شود، اما یک‌سوم دانش‌آموزان ایرانی یعنی از هر سه نفر یک نفر به حداقل انتظارات یادگیری نمی‌رسند.

توزیع ناعادلانه کیفیت

کبیری گفت: از ۲۲۰ مدرسه شرکت‌کننده کشور در مطالعات تیمز ۲۰۱۹، سه مدرسه به هیچ نقطه معیاری نرسیدند و ۱۶ مدرسه به کف نقطه معیار رسیدند، این نشان می‌دهد که کیفیت به صورت عادلانه توزیع نشده است.

عدالت آموزشی از یک منظر بدین معناست که تمام دانش‌آموزان از هر منطقه و خانواده به کف انتظارات از یادگیری برسند و این اتفاق در کشوری مثل کره جنوبی محقق می‌شود؛ بر این اساس نمره دانش‌آموزان این کشور در آزمون تیمز بیشتر از ۴۰۰ است یعنی می‌توانند متون ساده را خوانده و به سوالات ساده پاسخ دهند همچنین در درس ریاضی ۴ عمل اصلی را بلد بوده و در علوم مفاهیم پایه را می‌دانند، اما در ایران فقط ۶۸ درصد دانش‌آموزان به حداقل توانایی در یادگیری دست می‌یابند.

وی ادامه داد: از منظر دیگر عدالت آموزشی بدین معناست که شرایط افراد تأثیری بر عملکرد تحصیلی آن‌ها نداشته باشد یعنی دانش‌آموزان پولدار در مقایسه با طبقات محروم، وضعیت تحصیلی بهتری نداشته نباشند.

کبیری متذکر شد: در پژوهشی که در ادامه به نتایج آن اشاره می‌کنم، به بررسی ۵۸ کشور شرکت‌کننده در مطالعات تیمز ۲۰۱۹ و ۴۹ کشور شرکت کننده در آزمون پرلز ۲۰۱۶ پرداختیم.

خواندن پسران بسیار ضعیف‌تر از دختران

به گفته کبیری، در درس ریاضی و علوم بین دانش‌آموزان دختر و پسر ایرانی تفاوتی نداریم البته در خواندن پسران به شدت بدتر از دختران هستند. در کشور‌های حوزه خلیج فارس تفاوت میان دختران و پسران به شدت زیاد است؛ به عنوان مثال در عربستان سعودی ۶۰ تا ۴۰ نمره تفاوت وجود دارد و دختران بسیار بهتر از پسران هستند.

عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش متذکر شد: منابع خانه از عواملی است که بر روی عملکرد تحصیلی دانش‌آموزانی که به کف انتظار نرسیده‌اند تأثیر بسیاری دارد و در ایران فاصله عمیقی بین دانش‌آموزانی که منابع خانه قوی ندارند با دانش‌آموزان برخوردار وجود دارد، در ایران دانش‌آموزانی که منابع خانه قوی دارند ۲۱ برابر بهتر نسبت به سایر دانش‌آموزان عملکرد دارند.

افزایش سهم تأثیر مدرسه

کبیری گفت: پیش بینی می‌کنیم در آزمون تیمز ۲۰۲۳ سهم تأثیر مدرسه در عملکرد تحصیلی بهتر دانش‌آموزان ایرانی بیشتر شود.

فرزندان کارگران عمومی بدترین عملکرد تحصیلی را دارند

وی با اشاره به نتایج مطالعات پرلز متذکر شد: شغل والدین در عملکرد خواندن دانش‌آموزان تأثیر بسیاری دارد؛ بدترین عملکرد تحصیلی در میان کشور‌های جهان برای فرزندان با والدین بیکار و در ایران برای فرزندان کارگران عمومی است.

کبیری در بحث تأثیر وضعیت اقتصادی و اجتماعی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان بیان کرد: از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۱ تأثیر وضعیت اقتصادی و اجتماعی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی رو به افزایش بود، اما از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹ این تاثیر در حال کاهش است همچنین ۶۰ درصد دانش‌آموزان کشور در مدارس محروم تحصیل می‌کنند.

وی بیان کرد: در کشوری مانند فنلاند تفاوتی ندارد دانش‌آموزان در چه مدرسه‌ای درس بخوانند چرا که مدرسه متعهد است، پراکندگی دانش‌آموزان خود را افزایش دهد یعنی همزمان از دانش‌آموزان ضعیف و قوی به لحاظ وضعیت تحصیلی ثبت‌نام کند چرا که به مدارس اعلام شده است، برای دریافت بودجه باید به پراکندگی دانش‌آموزان توجه کنید، اما در ایران مدیران مدارس تمایل دارند دانش‌آموزان قوی به لحاظ وضعیت تحصیلی را جذب کنند.

در امارات سهم مدرسه در عملکرد بهتر تحصیلی دانش‌آموزان پررنگ است و در ایران نقش مدرسه به شدت زیاد است.