کشور‌های دیگر نمی‌توانند مفاخر ایران را به نام خود ثبت کنند

ثبت مشاهیر و مفاخر و میراث فرهنگی ناملموس ایران به نام کشور‌های دیگر، معمولا حساسیت و اعتراض افکار عمومی را برمی‌انگیزد و گاه چنین تعبیر می‌شود که داشته‌های فرهنگی ایران به انحصار و تصاحب کشور‌های دیگر درآمده است. با این وجود، اعضای شورای حکام مرکز میراث ناملموس تاکید می‌کنند در این باره «سوءتفاهم» شده و طبق ضوابط کنوانسیون ۲۰۰۳ حفاظت از میراث ناملموس یونسکو، هیچ شخصیتی به نام یک کشور ثبت نمی‌شود. مثلا اینطور نیست که «ابن سینا» را ازبکستان به نام خود ثبت کند، چون شخصیت‌ها قابل ثبت نیستند.

علی حاجی‌لاری دیپلمات و عضو متخصص شورای حکام مرکز میراث ناملموس تهران در کارگاه آموزشی گزارشگری در حوزه میراث فرهنگی ناملموس با تاکید بر اینکه حفظ میراث ناملموس به ابراز وجود جوامع محلی کمک می‌کند و به ارتقاء صلح و پایداری جوامع منجر می‌شود و باعث هم‌زیستی مسالمت‌آمیز خواهد شد، اظهار کرد: برخی نگران هستند که میراث ایران به نام کشور‌های دیگر ثبت شود، این جریان سوءتفاهمی را به وجود آورده است و این برداشت می‌شود که وقتی کشوری عنصری را به نام خود ثبت می‌کند، یعنی آن عنصر به مالکیت آن کشور درآمده است، اما به عنوان کارشناس تاکید می‌کنم «کنوانسیون ۲۰۰۳» (حفاظت از میراث ناملموس) اصلا بحث مالکیت یک عنصر را برای یک کشور و یا گروه خاص ندارد. این خیلی نکته مهمی است که این سوءتفاهم را از خود دور کنیم.

او تاکید کرد: در واقعیت، ثبت هرگونه عنصر به معنی شناسایی میراث ناملموس و حفظ آن است که شاید به کل جهان تعلق داشته باشد و ثبت آن از سوی این کنوانسیون، به منزله تأیید مالکیت آن کشور نیست و در واقع ثبت، آن کشور را به حفظ و ترویج آن میراث در چارچوب قوانین ملی خود موظف می‌کند.

حاجی لاری بیان کرد: ثبت میراث ناملموس در برقراری و استمرار صلح میان کشور‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. ثبت نوروز یک مثال بارز در این باره است. نوروز خاستگاه ایرانی دارد، ولی ثبت آن در یونسکو نه تنها تاکیدی بر این است که این عنصر ماهیت فراملی دارد، بلکه ابزاری است که قدرت میراث ناملموس را نشان می‌دهد. هرچند ایران نقش زیادی در ثبت جهانی نوروز داشته است، اما در مجموع ۱۲ کشور عضو پرونده نوروز هستند و در مناطق گسترده‌تری جشن گرفته می‌شود. ثبت نوروز احترام متقابل بین کشور‌ها را ارتقا می‌دهد و به گسترش صلح و ارتقای همکاری‌ها و گفتگو‌هایی فرهنگی بین‌المللی منجر می‌شود. به جز نوروز، مثال‌های زیادی در میان میراث ناملموس ثبت‌شده در یونسکو وجود دارد.

این عضو مجمع بومیان در سازمان ملل برای توضیح بیشتر در این‌باره مثال دیگری آورد و گفت: وقتی کشور آذربایجان «تار» را به نام خود در یونسکو ثبت کرد، سوءتفاهمی پیش آمد، درحالیکه کنوانسیون ۲۰۰۳ اصلا بحث مالکیت عناصر را ندارد. هر کشوری که اثبات کند تار در آن کشور ساخته می‌شود برای ثبت آن هیچ محدودیتی ندارد، مثل نان لواش که نخست توسط ارمنستان ثبت جهانی شد، اما بعد ایران و کشور‌های دیگر به پروندۀ آن اضافه شدند. البته درباره میراث ملموس و حتی مکتوب، این مالکیت‌طلبی وجود دارد، اما درباره ثبت شخصیت‌ها هیچ شخصیتی به نام کشوری ثبت نمی‌شود، فقط برگزاری بزرگداشت‌ها و رویداد‌های مرتبط با آن شخصیت‌هاست که ثبت می‌شود. اینطور نیست که «ابن سینا» را ازبکستان به نام خود ثبت کند. شخصیت‌ها قابل ثبت نیستند. هر کشوری بتواند ثابت کند آن عنصر زنده در کشورش جریان دارد می‌تواند آن را ثبت کند، همانطور که آذربایجان «چوگان» را به نام خود ثبت کرد و ایران هم توانست آن را به نام خود ثبت کند؛ بنابراین مهم است که بدانیم میراث ناملموس مرز نمی‌شناسند.

در ادامه این پرسش مطرح شد که اگرچه رویکرد یونسکو صلح است، اما چرا ایران نمی‌تواند بادگیر‌ها را ثبت کند و چرا اینقدر با آن مخالفت می‌شود؟ و چرا درحالی که نام «خلیج فارس» بار‌ها در پرونده لنج‌سازی آمده، ولی کشور‌های اطراف همچنان از به زبان آوردن و استفاده از نام کامل خلیج فارس خودداری می‌کنند؟ که در پاسخ حاجی لاری اظهار کرد: قطعا به عنوان ایرانی وقتی بادگیر به نام کشور دیگری ثبت شود، ناراحت می‌شوم، ولی در کنوانسیون ۲۰۰۳ رویکرد مالکیت‌طلبی وجود ندارد.

او اضافه کرد: مشکل این است که ایران، فرهنگ و تمدن غنی چندهزارساله دارد و آنقدر عناصر ناملموس آن زیاد است که با یک سهمیه در سال نمی‌توان پاسخگو بود، بنابراین باید عناصری را که قرار است ثبت جهانی شود اولویت‌بندی کرد و بهتر است در اولویت‌بندی، حساسیت‌های افکار عمومی و اقدام کشور‌ها برای ثبت عناصر خود، درنظر گرفته شود.

آتوسا مومنی رئیس مرکز میراث ناملموس تهران که مدیریت این کارگاه را به عهده داشت، نیز در این‌باره گفت: «بادگیر» یک بار قبلا در پرونده شهر جهانی یزد ثبت جهانی شده است، همانطور که در لایه لایه پرونده دانش لنج‌سازی، نام «خلیج فارس» ثبت شده است. با این وجود، قطعا بحث اولویت‌ها مطرح است، از همین رو طرحی برای اولویت‌بندی ثبت جهانی میراث ناملموس درحال تدوین است.

پرفسور رستم مظفرف عضو شورای حکام مرکز میراث ناملموس تهران و نماینده قزاقستان در این‌باره تاکید کرد: یونسکو، کنوانسیون ۲۰۰۳ را برای رقابت تشکیل نداده است، چون فرهنگ، میراث مشترک بشریت است. ما باید به خودمان افتخار کنیم که میراث مشترک داریم و باید حمایت کنیم و هیچ تفاوتی وجود ندارد که کشورتان در فهرست وجود داشته باشد. مهم ثبت شدن آن میراث است، که فقط تضمین و گارانتی می‌دهد آن عنصر توسط دولت آن کشور، حفاظت می‌شود.

عضو شورای حکام مرکز میراث ناملموس همچنین گفت: در راستای این مسأله، یونسکو از سال گذشته روالی را به این ترتیب ایجاد کرده است که اگر کشوری می‌خواهد پرونده‌ای ثبت کند، نخست باید عنوان آن را به اشتراک بگذارد و کشور‌های دیگر را به مشارکت دعوت کند تا فایل چندملیتی ایجاد شود.

منبع: ایسنا